Oogstrelende totaliteit

In Lijfsbehoud verzamelde Peter van Lier twaalf van zijn beeldgedichten, geïnspireerd op twaalf beeldende kunstwerken van vier kunstenaars. Hoewel al een zeer oud genre, worden beeldgedichten ook in de 21e eeuw maar mondjesmaat voortgebracht.

Een beeldgedicht is een gedicht, geïnspireerd op een beeldend kunstwerk. Joost van den Vondel schreef ze al. Beeldgedichten kunnen beschrijvend, verklarend, bespiegelend of meditatief van aard zijn, maar staan altijd in een gespannen verhouding tot het beeldend kunstwerk, waaruit ze in zekere zin zijn voortgekomen. De ene kunst meet zich met de andere.

Van Lier koos voor houtsnedes van B.C. Epker, tekeningen van André de Jong en schilderijen van Machteld van Buren en Arjan van Es. Met Van Buren werkte Van Lier al eerder samen, wat resulteerde in de bundels Bodemsanering en Wisseling van de wacht. Alle vier kunstenaars wonen en werken, evenals Van Lier, in het noorden van Nederland.

De kern van elk beeldgedicht wordt gevormd door een afbeelding van het betreffende beeldend kunstwerk, waaromheen Van Lier zijn verzen heeft geplaatst, als een omhulsel. De woorden sluiten zo hun oorsprong in, kunnen er niet meer van worden gescheiden. Beeld en tekst vormen één lichaam, zijn een oogstrelende totaliteit.

Van Liers gedichten zijn niet beschrijvend of verklarend van aard, maar bespiegelend, contemplatief. De beeldende kunstwerken variëren van figuratief tot abstract, wat geen invloed heeft gehad op de toon van de gedichten; die is en blijft, als gelaatsuitdrukking van Van Liers geest, alert, aandachtig. De dichter heeft, vermoed ik, de beeldende kunstwerken geleidelijk op zich laten inwerken, stapsgewijs. Niets is hem daarbij ontgaan, elk beeldend detail heeft hij opgezogen, geabsorbeerd, waarna woorden opborrelden, waaruit hij zijn overwegingen samenstelde.

Het resultaat van dit alles is dat ik me tijdens het lezen van de beeldgedichten heen en weer bewoog tussen tekst en beeld. De tekst dwingt je om je in het beeld te verdiepen, waarna de verdiepingsslag je weer een terugkeer naar de tekst opdringt. En telkens ontdek je weer wat nieuws.

In een eerdere beschouwing van Van Liers werk noemde ik zijn poëzie instabiel, waarmee ik uitdrukking wilde geven aan de rijkheid van betekenissen, die zijn gedichten kenmerkt. Aan eenduidigheid heeft Van Lier een broertje dood. Zijn meerduidige teksten laten je ruimte om met je eigen gevoel betekenis te geven aan wat je leest.

Een van de vragen die zich bij het lezen van Lijfsbehoud aan mij opdrong, was die naar het belang van kijken voor Van Lier. In zijn oeuvre lijkt hij zijn denken steeds sterker te baseren op wat hij ontwaart, ziet. Treffend in dit verband vind ik het gedicht ‘Aan u’, waarin ‘zicht zich tegen het vermaledijde murmelen keert’. Deze kwestie, die in deze tijd van post-truth politics en factchecking niet alleen een persoonlijk maar ook een actueel karakter heeft, is een afzonderlijk essay waard.

Tot slot wil ik de aandacht vestigen op de titel van de bundel, die op de voorkaft in witte letters is afgedrukt op een zwart kruis. Van Dale geeft twee betekenissen van het woord ‘lijfsbehoud’: (1) het behouden, redden van het leven; (2) het zich handhaven in een klasse, het niet degraderen. Naar de tweede betekenis wordt meestal in de context van sportbeoefening verwezen.

In religieuze zin symboliseert het kruis het lijden, de verzoening en de verlossing van de gelovige mens. Het eeuwig leven als lijfsbehoud. Een mooie gedachte over een omstandigheid waarvan de werkelijkheid niet vaststaat. Nee, de uitleg die mij het meest aanspreekt is die van een compromisloze dichter, die de heersende mode niet ter wille wil zijn en deze bundel moest maken, uit lijfsbehoud. Peter van Lier vervaardigde, in samenwerking met de vier beeldende kunstenaars, een puntgave eigenzinnige bundel.

Deze recensie verscheen eerder in Poëziekrant #1, 2023.