HELLENISTIC MYRTLE WREATH OF MIDA

 Î•Î›Î›Î—ΝΙΣΤΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ - ΔΙΑΔΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΔΑΣ
Η Μήδα, θυγατέρα του Κοθήλα, βασιλέως των Γετών, υπήρξε θράκισσα πριγκίπισσα που ο Φίλιππος παντρεύτηκε, όταν γύριζε από την εκστρατεία στη Σκυθία, το 339 π.Χ. και την ώρα του θανάτου της θα ήταν 20-25 χρόνων. Υπακούοντας στο έθιμο της φυλής της που, όπως καταγράφει ο Ηρόδοτος, όριζε οι γυναίκες των επιφανών να συνοδεύουν τους συζύγους τους στον θάνατο, η νεαρή ξένη φαίνεται πως αυτοκτόνησε, όταν δολοφονήθηκε ο βασιλιάς. Ακολουθώντας τον άνδρα και κύριό της στις φλόγες της νεκρικής πυράς και στον τάφο, συντρόφισσα για πάντα της κλίνης του βασιλιά στον Άδη, έγινε για τους Μακεδόνες, που οπωσδήποτε δεν ήταν εξοικειωμένοι με τέτοια δείγματα αφοσιώσεως, μια νέα Άλκηστις, πρότυπο συζυγικής αρετής και πίστης.Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος που ο Αλέξανδρος, ο νέος βασιλιάς, την τίμησε τόσο πολύ, δίνοντάς της στο ταξίδι χωρίς γυρισμό δώρα αμύθητης αξίας.[1]
Στέφανος της Μήδας, μίας των συζύγων του Φιλίππου ΙΙ[1a]

H προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας αρχαιολόγος, δρ. Αγγελική Κοτταρίδη, σημειώνει για το πολύτιμο κόσμημα της συλλογής του Μουσείου των Αιγών... 
Αυτή την δύσκολη Άνοιξη της πανδημίας και του εγκλεισμού η ματιά μου σταματάει σε ένα από τα λιγότερο διάσημα εκθέματα, την ολόχρυση στεφάνη-διάδημα, όχι επειδή είναι ένα από τα ωραιότερα και σίγουρα το πολυτιμότερο κόσμημα της κλασικής εποχής που έφτασε ως εμάς, αλλά επειδή ο άγνωστος καλλιτέχνης-χρυσοχόος που σε τίποτε δεν έχει να ζηλέψει τον Μπενβενούτο Τσελίνι αιχμαλώτισε στις περιδινήσεις του την ζωογόνο Ιδέα της αιώνιας Άνοιξης! Χρυσός 24 καρατίων, κοκκίδωση και συρματερό, οι πιο απαιτητικές τεχνικές της αργυροχρυσοχοΐας στην πιο εκλεπτυσμένη εφαρμογή τους, επιστρατεύονται, βαθυκύανο γυαλί, υλικό εξαιρετικά πολύτιμο τότε, χυτεύεται σε τόσο μικροσκοπικές φόρμες που βάζουν σε δοκιμασία τους νόμους της χημείας και της φυσικής, η γνώση και η τέχνη σμίγει με το μεράκι και την ανυπέρβλητη μαστοριά και ένα αριστούργημα γεννιέται. Λεπτεπίλεπτα κλαδάκια, σπείρες και έλικες απλώνονται στον χώρο, πλάθοντας μια δαντέλα από χυμώδη χρυσά βλαστάρια. Παντού ξεφυτρώνουν λουλουδάκια: τριαντάφυλλα, κρίνοι και νάρκισσοι, μαργαρίτες και ανεμώνες κάθε λογής. Καλοσχηματισμένα φυλλαράκια άκανθας ζωντανεύουν τα βλαστάρια, γεμίζουν τα κενά και κρύβουν έξυπνα τις ενώσεις. Χρυσές μελισσούλες ρουφούν το νέκταρ των λουλουδιών που, όταν κουνιέται το διάδημα, τρεμοπαίζουν, αφήνοντας ήχους σαν το ζουζούνισμα των εντόμων.Ο καλλιτέχνης αποδίδει με πειστικότητα τις μορφές των πλασμάτων του και δημιουργεί την εντύπωση «φυσικότητας» και ζωντάνιας. Το συνονθύλευμα των λουλουδιών και των εντόμων, τα βλαστάρια που μπλέκονται, συστρέφονται και απλώνονται παντού ανακαλούν την εικόνα της φύσης την ʼΑνοιξη, όμως, αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά, αναγνωρίζει την υποκείμενη αυστηρή γεωμετρία της δομής, τα συμμετρικά επαναλαμβανόμενα λυρόσχημα και καρδιόσχημα μοτίβα, την ακριβοδίκαιη αντιστοιχία των ελίκων και στο κέντρο την ιερή συμμετρία του θεϊκού κόμβου, δυο βλαστάρια που διαπλέκονται όπως ποτέ στην φύση για να σχηματίσουν το «Ηράκλειον άμμα», σύμβολο του θεού προπάτορα των Ηρακλειδών, σαφή αναφορά στον βασιλικό οίκο των Μακεδόνων. Οι νόμοι της γεωμετρίας κάνουν την Κτίση 'Κόσμο', κόσμημα. Φτιαγμένα από χρυσάφι, την αθάνατη ύλη, τα εύτακτα βλαστάρια, τα λουλούδια με τα βαθυκύανα πέταλα, οι μέλισσες που μετουσιώνουν το νέκταρ σε μέλι δεν αντιγράφουν την φύση, αλλά αποδίδουν με ζωντάνια και ακρίβεια σαν υπέροχα ιδεογράμματα την έννοια των όντων. Ο καλλιτέχνης του διαδήματος των Αιγών δεν προσπάθησε να αποτυπώσει φυσιοκρατικά μιαν εικόνα της ʼΑνοιξης αλλά αυτήν καθαυτή την ʼΑνοιξη ως διαχρονική, αναλλοίωτη και ζωοδότι Ιδέα... Στο κέντρο, επάνω από τον 'ιερό κόμβο', μέσα από τον κάλυκα ενός ανθεμίου αναδύεται ένα περιστεράκι, το ιερό πουλί της Αφροδίτης, σύμβολο του έρωτα που διαρκεί για πάντα. Χαμηλά κάτω από αυτόν, στο μέτωπο της τυχερής που το φορούσε, κρέμονται δύο μικροσκοπικά ρόδια, οι ιεροί καρποί της Περσεφόνης, σύμβολα της γονιμότητας που κατισχύει του θανάτου.[2]
Λεπτομέρεια (αριστ.) του διαδήματος & εικόνα Μεσογειακής μυρτιάς (δεξ.)
Ελληνικός χρυσός στέφανος μυρτιάς (The Museum of Fine Arts, HoustonGift of Miss Annette Finnigan)[5]
Η μυρτιά, ιερό φυτό της θεάς Αφροδίτης, ήταν σύμβολο της αγάπης και σύμβολο αθανασίας διέθετε δε χθόνιες συσχετίσεις.[5a1] Οι Έλληνες φορούσαν στεφάνους στις εκδηλώσεις και τα λάμβαναν ως αθλητικά έπαθλα με τιμές.[5a2] ÎŸÎ¹ στέφανοι που ήταν φτιαγμένοι από φύλλα χρυσού, δημιουργήθηκαν για να ταφούν μαζί με τους νεκρούς αλλά ήταν πολύ εύθραυστοι για καθημερινή ενδυμασία. Όμως έχει υποστηριχθεί ότι τους φορούσαν σε επίσημες κοινωνικές εκδηλώσεις που περιλάμβαναν και θρησκευτική τελετουργία, όπως τα συμπόσια, που ξεκινούσανμε θυσία στους θεούς.[5a3]Τα φύλλα και τα άνθη της μυρτιάς φτιάχνονταν από λεπτά φύλλα χρυσού, σφραγίζονταν και χαράζονταν λεπτομέρειες πάνω τους και στη συνέχεια ενώνονταν με μίσχους. Î Î¿Î»Î»Î¬ στεφάνια που σώζονται έως σήμερα βρέθηκαν σε αρχαίους τάφους. Χρυσός στέφανος μυρτιάς με ένθετους πολυτίμους λίθους φυλάσσεται στο Μουσείο Εσωτερικής Μογγολίας, συνοδεύεται δε από υπόμνημα ότι είναι εύρημα παρανόμων ανασκαφών στο Ulanqab και χρονολογείται ασαφώς στην περίοδο των Han (200 π.Χ. έως 200 μ.Χ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι τα άνθη φέρουν ένθετο κυανού πολύτιμου λίθου, ομοιάζοντας (και) κατά τούτο με Μακεδονικό στέφανο ο οποίος πρόσφατα επεστράφη από το Μουσείο Getty στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.[6]
Χρυσό διάδημα με άνθη μυρτιάς από το Ulanqab[7]
Από την ίδια περιοχή του Ulancab, από όπου το περίφημο 'κινεζικό' διάδημα, προέρχονται επίσης τεκμήρια της νεκροπόλεως Yihe-Nur, μερικά των οποίων εμφανίζουν Ελληνική συσχέτιση.[10] 
Αργυρά επίχρυση φιάλη με ανάγλυφε κεφαλές Ελλήνων θεών[12]
Αντιγράφουμε εδώ σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο μας περί του Κινεζικού πολιτισμού:
Στην νεκρόπολη του Χρυσού Λόφου οι ενταφιασμένοι έφεραν και ένα άλλο νεκρικό παράφερνο πλήρες νοημάτων και δηλωτικό αλληλεπιδράσεων: πρόκειται για τις ταινίες σταθεροποιήσεως του στόματος σε κλειστή θέση, τις λεγόμενες οθόνες.9_119 Οι οθόνες αναφέρονται στον Όμηρο, Od.7.107 και Od. 11.404, ήταν κατασκευασμένες από λινό ύφασμα ή από φύλλα χρυσού, σκοπό δε είχαν την αποτροπή ανοίγματος του στόματος του νεκρού.9_120 Είναι χαρακτηριστικό εν προκειμένω το παιγνιώδες απόσπασμα του Λουκιανού ο οποίος στο Περί Πένθους θέλει τον νεκρό να λέγει, απευθυνόμενος στους θρηνούντες (Luc. Luct. 19):
ὥστε μοι νὴ τὴν Τισιφόνην πάλαι δὴ ἐφ᾽ οἷς ἐποιεῖτε καὶ ἐλέγετε παμμέγεθες ἐπῄει ἀνακαγχάσαι, διεκώλυσε δὲ ἡ ὀθόνη καὶ τὰ ἔρια, οἷς μου τὰς σιαγόνας ἀπεσφίγξατε
ή σε Νεο - Ελληνική απόδοση:Ώστε εδώ και ώρα, μά την Τισιφόνη, μου ερχόταν να ξεκαρδιστώ στα γέλια με όσα κάνατε και λέγατε, αλλά με εμπόδισε το ύφασμα και το μαλλί με το οποίο μου δέσατε σφιχτά τα σαγόνια
Η συνήθεια αυτή συναντάται στην Μυκηναϊκή Ελλάδα και στην Ελληνιστική Μαύρη Θάλασσα,[9_121] έχει δε αποτυπωθεί σε σειρά τελετουργικών αγγείων όπως στο στο κατώτερο διάζωμα του Νεκρικού Κρατήρα, έργου του ζωγράφου της Νέκυιας, αλλά και σε μελανόμορφη Αττική λουτροφόρο.[9_122] Είναι αξιοσημείωτο ότι η συνήθεια αυτή βρήκε τον δρόμο της και στην Κίνα, όπου αποκαλύπτεται παρούσα ακόμη και κατά την περίοδο των Βορείων Wei, όπως απέδειξε η ανασκαφή του τάφου M107 στο Datong (περί το 400 μ.Χ.) και του Μ1 στο Yihe-Nur (Zhengxiangbai Banner).[9_123] Άλλωστε παράλληλο του ευρήματος αποτελεί τεκμήριο του Μουσείου Rietberg άνευ αρχαιολογικού πλαισίου ευρέσεως, το οποίο διαθέτει Ελληνική συσχέτιση (διαθέτον ανάγλυφη διακόσμηση με ελικοειδές αγιόκλιμα, λέοντες και χίμαιρες). Οθόνες χρονολογούμενες τον πέμπτο αι. μ.Χ. - και άλλα Ελληνικής συσχετίσεως τεκμήρια - έχουν ανασκαφεί και από το κοιμητήριο Yihe-Nur.[9_124] Σύμφωνα με τον ειδικό ερευνητή Müller ως πύλη εισόδου της συνήθειας αυτής στην Κίνα εκτιμάται το λεκανοπέδιο Tarim από τον όγδοο αι. π.Χ![9_125] Παλαιότερο σχετικό εύρημα προέρχεται από την πολλαπλή ταφή 85Μ2 στην θέση Zaghunluk,[9_126] ενώ αναφέρονται και άλλα (Jumbulak, Niya, Yingpan, Sampula).[9_127] Οθόνες παραπλήσιες αλλά όχι ταυτιζόμενες με τις ανωτέρω ευρέθησαν και στην σορό του πρίγκηπα Marquis Yi του κρατιδίου Zeng (Hubei) ταφέντος περί το 400 π.Χ., ενώ φαίνεται ότι εμφανίζονται και σε ταφές Σαρματών από την νεκρόπολη Oglakhty της βόρειας Σιβηρίας (Δημοκρατία της Khakassia) και, ενδεχομένως, Xiongnu από τον τύμβο 6 του Noin Ula.[9_128]   
Rhodomyrtus tomentosa (common name: Downy Rose Myrtle)
Συμπερασματικά σημειώνουμε ότι ο στέφανος από το Ulanqab εντάσσεται από καλλιτεχνική αλλά πιθανώς και σημασιολογική άποψη στις επιρροές που άσκησε ο Ελληνιστικός πολιτισμός στα πέρατα του κόσμου, έως και την Μογγολία και Κίνα. Άλλωστε τα λοιπά ευρήματα της νεκροπόλεως Yihe-Nur φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτήν την διάχυση ιδεών και προτύπων, καθιστώντας πιθανόν ότι τουλάχιστον η έμπνευση για το περίφημο διάδημα έχει την πηγή της στην Μακεδονία.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430..... Kyriakou 2014, p. 274, n. 14. Το τεκμήριο φέρει αρ. BM 2633 (Tsigarida 2010, p. 308, n. 7). Σημειώνεται ότι υπάρχει διχογνωμία σχετικά με την απόδοση του τάφου στον Φίλιππο ΙΙ ή τόν Φίλιππο ΙΙΙ τον Αρριδαίο.[2]. https://www.jewelpedia.com/news-39-23.... https://web.archive.org/web/201412022.... Tsigarida 2010, p. 313.[5a2]. Tsigarida 2010, p. 313.[5a3]. Τσιγαρίδα 2011, pp. 313-314.[6]. Tsigarida 2010, p. 310, n. 13. Το τεκμήριο φέρει αρ. ΜΘ 24000, <https://illicitantiquities.net/artefa.... Σύμφωνα με προσωπική επικοινωνία (Σάβ 5 Νοε στις 10:21 π.μ.) με τον Ma Yan:Its Chinese name is "Taojinniang crown"(桃金娘花冠)." Taojinniang" (桃金娘) means the flower, Rhodomyrtus tomentosa. When it was exhibited in the Inner Mongolia Museum, it was dated in the Han Dynasty，202B.C.-220A.D.What gems unknown. It was collected in Ulanqab city（乌兰察布市） in the 20th century，now collected in Inner Mongolia Museum.Present, there is very few research of this artifact in China, and no specific data information.I think it aged 1-3 A.D., which may be related to the migration of Late Sarmatians. I believe that some of the Late Sarmatians migrated to Ordos. [10]. Chen Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan 2016, pp. 48, 55. [12]. Chen Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan. 2016, p. 51, figs. 29, 30, color Pl. VI.Gilt-silver bowl. One of the most striking artefacts of all those excavated in the cemetery, this bowl, found in Tomb M1, is 14 cm in diameter and stands 4 cm high. The inside is smooth and has no decoration. The outside is framed by a pearllike band, and most of the surface covered by acanthus leaves in low relief set off against a gilded background.Four projecting “bosses” depict characters from Greek mythology: Zeus, Hera, Aphrodite and Athena.Επιχρυσωμένη αργυρά φιάλη. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά τεχνουργήματα από αυτά που ανασκάφηκαν στο νεκροταφείο, αυτό το τεκμήριο, που βρέθηκε στον τάφο Μ1, έχει διάμετρο 14 cm και ύψος 4 cm. Το εσωτερικό είναι λείο και δεν φέρει διακόσμηση. Το εξωτερικό πλαισιώνεται από μια μαργαριταρένια ταινία και το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας που καλύπτεται από φύλλα ακάνθου σε χαμηλό ανάγλυφο ξεκινά πάνω σε ένα επιχρυσωμένο φόντο.Τέσσερεις κεφαλές που προβάλλουν απεικονίζουν χαρακτήρες από την ελληνική μυθολογία: τον Δία, την Ήρα, την Αφροδίτη και την Αθηνά.[9_121]-[9_128]. Βλ. Κονιδάρης 2020.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
http://odysseus.culture.gr/h/4/gh430....
https://www.academia.edu/3604218?fbcl...‡ GraÅ¡ar, J., D. Gavrilović, E. Nikolić. 2012. "Wreath -­ Its use and meaning in ancient visual culture," in Religion and Tolerance, Journal of the Center for Empirical Researches on Religion 18 (Novi Sad, Vol. X, Nº 18), pp. 341-359.
Owen Jarus. 2017. "Silk-Covered Body Discovered at Inner Mongolia Cemetery," Live Science, <https://www.livescience.com/58630-anc... (31 Oct. 2022)," 
https://edspace.american.edu/silkroad... Yongzhi, Song Guodong, Ma Yan. 2016. "The Results of the Excavation of the Yihe-Nur Cemetery in Zhengxiangbai Banner (2012-2014)," Silk Road 14, pp. 42-57.
Κονιδάρης, Δ. Ν. 2020. Ο κινεζικός πολιτισμός και οι ελλαδικές επιδράσεις, Αθήναι.
https://www.academia.edu/9333525/A_Ky..., A. 2014. "Exceptional burials at the sanctuary of Eukleia at Aegae (Vergina): The gold oak wreath," BSA 2014, pp. 251-285.p. 273: At the same time a gold myrtle wreath was found on the floor of the antechamber with some of its elements scattered around, probably due to its fall from the wall where it was hung (Tsigarida 1987).p. 274: Very characteristic is the case of the female burial in the antechamber of the ‘Tomb of Philip II’. The gold myrtle wreath hanging on the wall possibly constituted an item denoting the status of the deceased and at the same time was accorded the role of safeguarding her on the way to the chambers of Hades and thus was related to the rite of passage, whereas the diadem, most probably an insigne for the deceased, was chosen as the object to be attached to the remains of the body. However, the diadem certainly had many references to burial ideology with its vegetal decoration, its circular form and the Herakles knot.[14: Nicgorski 2005. It should be noted, however, that, after a very illuminating introduction, the author associates the Herakles knot with Alexander and is willing to understand its popularity as a motif on artefacts only within or after the reign of the conqueror. She thus dates the magnificent diadem of the antechamber of Tomb II at Vergina to the end of the fourth century BC and therefore attributes the tomb to Philip Arrhidaeus.]
https://books.openedition.org/psorbon..., R. 2002. "La Macédoine entre Orient et Occident : essai sur l’identité macédonienne au IVe siècle av. J.-C.," IDENTITÉS ET CULTURES DANS LE MONDE MÉDITERRANÉEN ANTIQUEChristel Müller et Francis Prost (dir.), p. 253-275
Όταν η βασίλισσα φορούσε το διάδημα που ευρέθη στο ίδιο φέρετρο ταυτόχρονα με αυτό το μωβ σάλι, πρέπει να έμοιαζε με αληθινή ανθοδέσμη από ανοιξιάτικα λουλούδια.[35] Î‘Ï…Ï„ÏŒ το διάδημα είναι ένα απολύτως εξαιρετικό κομμάτι και πολύ δύσκολο να περιγραφεί (Εικ. 1).[36] Αναπτύσσει περίπλοκες σπείρες εκατέρωθεν ενός κεντρικού άξονα, που επισημαίνονται έντονα, στην κορυφή, από τρία άνθη που στηρίζονται σε έλικες που συγκρατούνται από ένα κάθετο φύλλο άκανθου, στο κέντρο, από έναν κόμβο του Ηρακλέους και, στο κάτω μέρος, από τέσσερα σφαιρικά κρεμαστά διακοσμητικά που έπεφταν στο μέτωπο. Τα φύλλα του άκανθου (;) είναι μάλλον μικρά και διακριτικά σε σχέση με το φύλλωμα και την φυτική διακόσμηση. Αν και το είδος δεν μπορεί να αναγνωριστεί με βεβαιότητα, μπορούμε να διακρίνουμε τουλάχιστον πέντε διαφορετικούς τύπους φυτικών μορφών: λουλούδια με διπλή κορώνα από στενά πέταλα και κεντρικό μπουμπούκι (ροζ;), έναν φαρδύ δίσκο με ένα ύπερο στο κέντρο και στήμονες που σχηματίζουν μια μικρή κορώνα λουλουδιών (ανεμώνες;), λουλούδια με πέντε φαρδιά πέταλα (ασφόδελους;), λίγο πολύ περίπλοκα ανθέμια (οικογένεια κρίνων;), αιχμηρά μπουμπούκια, φερόμενα με έναν μάλλον ιδιότροπο τρόπο από διαφορετικά στηρίγματα. Σημειώστε ότι δεν αναγνωρίζουμε την μυρτιά, η οποία όμως απαντά σε άλλον στέφανο εγκαταλελειμμένον στο δάπεδο του προθάλαμου.[37: Îœ. Τσιγαρίδα, "Χρυσό στεφάνι μυρτιάς απο τη Βεργίνα"] Όλα (;) τα άνθη ήταν χρωματισμένα με κυανό υλικό (πάστα) και συχνά ήταν στερεωμένα σε μίσχους σχηματίζοντας είδη ελατηρίων, που μπορούσαν να δονούνται με την παραμικρή κίνηση του κεφαλιού. Οι μέλισσες αναπαρίστανται να αναζητούν τροφή, ενώ ένα μικροσκοπικό πουλί έχει φτιάξει τη φωλιά του στην καρδιά ενός λουλουδιού. To διάδημα κατέληγε σε πόρπη λεοντοκεφαλής.
When the queen wore the tiara found in the same casket at the same time as this purple shawl, it must have looked like a veritable bouquet of spring flowers. This tiara is quite an exceptional piece and very difficult to describe (Fig. 1)36. It deploys complicated spirals on either side of a central axis, strongly marked, at the top, by three flowers erected on turns held by a vertical acanthus leaf, in the center, by a Heracles knot and, at the very bottom, by four pendants terminating in balls which fell on the forehead. The acanthus leaves (?) are rather small and discreet compared to the foliage and the floral decoration. Although the species cannot be recognized with certainty, we can distinguish at least five different types of plant forms: flowers with a double crown of narrow petals and a central bud (pink?), a wide disc with, in the center, a pistil and stamens forming a small floral crown (anemones?), flowers with five wide, well-spaced petals (asphodels?), sort of more or less complex palmettes (lily family?), pointed buds, carried in a rather whimsical way by different supports; let us point out that we do not recognize any myrtle, which is nevertheless made of another wreath abandoned on the floor of the antechamber37. All (?) the flowers were colored with a blue paste and they were often mounted on stems forming sorts of springs, which had to vibrate at the slightest movement of the head. Bees are represented foraging, while in Taxe a tiny bird has made its nest in the heart of a flower. The tiara was closed by a lion's head clasp.
https://www.academia.edu/3636812/D._I...±, E.-M. 2011. "Χρυσά στεφάνια και διαδήματα της Μακεδονίας," στο Î§ÏÏ…σά στεφάνια και διαδήματα, Αρχ. Μουσείο Θεσσαλονίκης έκδ. 7, Θεσ/κη. 
https://www.jstor.org/stable/41420121..., B. 2010. "A New Gold Myrtle Wreath from Central Macedonia in the collection of the Archaeological Museum of  Thessaloniki," The Annual of the British School at Athens 105, pp. 305-315.
ΠΛΕΟΝ ΠΡΟΣΦΑΤΟΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: 061122