خواهران غریب

اریش کستنر، نامزد چهارباره‌ی نوبل ادبیات و برنده‌ی جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن، به‌خاطر توجهش به ادبیات کودکان و نگاه شوخ‌طبعانه و انتقادی نسبت به اتفاق‌های دوران زندگی‌اش شناخته شده است.
رمان «خواهران غریب» داستان خواهران دوقلویی به نام‌های لوییزه و لوته است که در یک اردوگاه شبانه‌روزی به هم می‌رسند و باعث تعجب همگان می‌شوند. آن‌ها سال‌ها بی‌خبر از وجود همدیگر زندگی کرده‌اند؛ لوییزه در وین با پدری که رهبر ارکستر است و لوته در مونیخ با مادری که خبرنگار است. دو خواهر تصمیم می‌گیرند بدون اینکه به دیگران اطلاع دهند جای خود را عوض کنند. نکته‌های زندگی یکدیگر را یادداشت می‌کنند، لوییزه با موهای بافته به مونیخ پیش مادر می‌رود و لوته با موهای فرفری‌اش به وین و خانه‌ی پدر سفر می‌کند. والدین با اینکه تغییر در رفتار دختران را حس می‌کنند، اما متوجه جابه‌جایی آن‌ها نمی‌شوند. دخترها به‌خوبی نقش بازی می‌کنند تا اینکه لوته می‌فهمد پدرش قصد ازدواج دارد و می‌خواهد جلو این اتفاق را بگیرد اما بیمار می‌شود. از آن‌سو عکس خواهران غریب به دفتر روزنامه می‌رسد، مادر راز آن‌ها را می‌فهمد و با لوییزه به وین بازمی‌گردد… داستان در ستایش کودکی و اهمیت نقش والدین در سعادت فرزندانشان است، چیزی که اغلب نادیده گرفته می‌شود.
فیلم خواهران غریب، ساخته‌ی کیومرث پوراحمد، سعی دارد داستان را با توجه به شرایط جامعه‌ی ایران بازآفرینی کند. مضمون داستان در رمان و فیلم یکی است اما عناصری که داستان را پیش می‌برند، متفاوت است. فیلم با یک جشن مدرسه‌ای آغاز می‌شود که نرگس و نسرین در آن حضور دارند و با هم روبه‌رو می‌شوند. نرگس با پدر آهنگساز زندگی می‌کند و نسرین با مادر خیاط. شغل مادر در فیلم نسبت به داستان متفاوت است. مکان اتفاق‌ها در یک شهر است درحالی‌که داستان کستنر در دو شهر و کشور اتفاق می‌افتد و باعث کشش بیشتر داستان می‌شود. این تغییرات از وفاداری فیلم به داستان کاسته است و حفره‌هایی در داستان پدید آورده است که مخاطب را با سؤال‌هایی بی‌پاسخ رها می‌کند.
به جای رزی، خدمتکار پدر، مادربزرگ کم‌شنوا به فیلم اضافه شده است، نرگس آسم دارد و راه ارتباطی آن دو به‌جای نامه‌نگاری تلفن است. ماجراهای فیلم با تمرکز بر بخش پایانی داستان و پیوند دوباره‌ی پدر و مادر به‌سرعت پیش می‌رود. درحالی‌که رمان، نقش بازی کردن دختران در خانه‌ی پدر و مادر را به تصویر می‌کشد.
توصیف‌های شاعرانه‌ی داستان در فیلم جای خود را به موسیقی درخشان ناصر چشم‌آذر داده است و حفره‌های خالی با موسیقی پر می‌شود. در داستان، عکس دو خواهر وقتی به دست مادر می‌رسد گره‌گشاست اما در فیلم نقش کم‌رنگ‌تری دارد. بسیاری از جزئیات پراهمیت داستان هم در فیلم نادیده گرفته شده، هرچند کلیشه‌های فرهنگی موجود در داستان به فضای جامعه‌ی آن زمان ایران نیز نزدیک است. پوراحمد تغییراتی در روند داستان داده و روایت او منطق محکم کتاب را ندارد، اما با توجه به فقر اقتباس در سینمای ایران و نقش پررنگ موسیقی، می‌توان فیلم را اثری قابل قبول ارزیابی کرد.
از رمان کستنر در سال‌های ۶۱ و ۹۸ میلادی نیز فیلم‌هایی با نام «دام والدین» در آمریکا ساخته شده است.

 

یادداشتم درباره‌ی خواهران غریب در سررسید سال ۱۴۰۰ شورای کتاب کودک
(به بهانه‌ی روز سینما)

نوشته خواهران غریب اولین بار در فؤاد صادقیان. پدیدار شد.