��i���m s��ch ���Calling Bullshit���:

 H���t �������ng ba x���o

 

C�� �����i thu��� n��o m�� m���t m��n h���c t���i m���t tr�����ng �����i h���c l���i mang t��n ���Calling Bullshit in the Age of Big Data���. Bullshit l�� m���t t��� th��ng t���c, g���i ai ���� b���ng t��� n��y c�� ngh��a m��nh b���o h��� x���o, h��� n��i b���y, h��� n��i v��� v���n; cho n��n t��n kh��a h���c n��y �����i kh��i l�� ���V���ch m���t n��i x���o trong th���i �����i d��� li���u l���n���. Hai ��ng th���y d���y kh��a n��y t���i �����i h���c Washington, Seatle l�� Jevin West, gi��o s�� v��� tin h���c v�� Carl Bergstrom, m���t nh�� sinh h���c ��� l���i l�� m���t s��� k���t h���p k��� l��� n���a.

Th���t ra c�� s��� ra �����i m��n h���c n��y l�� r���t l��-gich v�� h���p th���i: lo��i ng�����i t��� khi bi���t k��� chuy���n ���t h���n ���� pha l���n trong c��u chuy���n m��nh k��� cho ng�����i kh��c nghe nhi���u chi ti���t ���ba x���o��� cho th��m ph���n h���p d���n; t��� ���� con ng�����i ai c��ng ph���i t��� trang b��� cho m��nh c��i k��� n��ng ph��t hi���n ���ba x���o��� ����� kh���i b��� ���ph���nh��� nh�� m���t k��� kh��� kh���o. Th��� nh��ng khi ���ba x���o��� lan sang d��� li���u l���n, sang nghi��n c���u khoa h���c, v��o l��nh v���c tr�� tu��� nh��n t���o, r���i ���h���c m��y������ ��a ph���n ch��a quen, v���n ���h�� h���c mi���ng��� m�� nghe m���t c��ch say m��, �����y tin t�����ng. M���t m��n h���c gi��p ng�����i ta v���ch m���t �������c c��c l���i ba x���o cao c���p n��y s��� c���n thi���t bi���t bao cho ng�����i s��� ra �����i trong th���i �����i c��ng ngh��� hi���n nay ��� ch���ng l��� g�� khi c��ng b��� n���i dung m��n h���c, ch��� 1 ph��t sau ���� ����� 180 sinh vi��n ghi danh.

Kh��a h���c ��� t���n b��n M��� nh��ng may thay hai ��ng th���y ���� so���n l���i n���i dung b��i gi���ng th��nh m���t cu���n s��ch m���i xu���t b���n v��o th��ng 8 v���a qua v�� hi���n ��ang b��n ch���y nh�� t��m t����i ��� cu���n ���Calling Bullshit: The Art of Skepticism in a Data-Driven World��� (V���ch m���t n��i x���o: Ngh��� thu���t ho��i nghi trong th��� gi���i v���n h��nh b���i d��� li���u l���n). S��ch k��� kh�� nhi���u c��u chuy���n bao x���o cao c���p nh��ng ����� d��� h��nh dung v�� sao ng�����i ta ba x���o, h��y b���t �����u b���ng c��u chuy���n n��y: M���t ng�����i b���n b���o, n��y, anh bi���t kh��ng, ai nu��i m��o l����ng th�����ng cao h��n ng�����i nu��i ch��. N���u ch��� ch���ng ����, ng�����i nghe r���t d��� ph��n, ��ng n��i x���o v�� ng�����i kia g���t g��, c�����i x��a. Nh��ng ng�����i kia kh��ng c�����i m�� c��� kh��ng kh��ng n��i h��m qua m���i nghe m���t b��i TED Talk n��i v��� ����� t��i n��y m���t c��ch nghi��m t��c �� nghe. H��� gi���i th��ch ng�����i nu��i m��o th�����ng th��ch t��nh �����c l���p c��n ng�����i nu��i ch�� th��ch s��� trung th��nh m�� ai th��ch �����c l���p th�����ng c�� t��� ch���t NVT hay NVS g�� ���� t��� qu��n r���i nh��ng t��� ch���t n��y gi��p h��� d��� th��ng ti���n n��n l����ng cao h��n l�� chuy���n ������ng nhi��n. �����n ����y r���t c�� th��� ��ng b���n tin s��i c��� d�� ��ng kia ba x���o theo ki���u cao c���p.

Ba x���o cao c���p l�� d��ng d��� li���u, bi���u �����, d���n ch���ng, minh h���a, l�� thuy���t��� ����� c���ng c��� c��u chuy���n m��nh k��� b���t k��� th��ng tin ����ng hay sai, h���p l�� hay phi l��. C��u chuy���n ch�� m��o l��c tr�� d�� t���u h���u n��i tr��n m�� v��o tay m���t nh�� nghi��n c���u, b��� c��ng ghi nh���n d��� li���u ��� th��nh ph��� New York n��i m���c l����ng th�����ng cao h��n h���n n��i kh��c v�� r���t kh�� nu��i ch�� v���i c��c th��nh ph��� kh��c ��� m���n tr��n ti���u bang New York, n��i l����ng th�����ng th���p h��n v��  �����t r���ng n��n d��� nu��i ch�� h��n ��� r���t d��� c�� m���t c��ng tr��nh c��ng phu, d��� li���u ch��nh x��c nh��ng k���t qu��� c��ng ch��� l�� ba x���o.

C��c nghi��n c���u lo���i n��y c�� nhi���u l���m. N��m 2016 c�� hai nh�� nghi��n c���u c��ng b��� c��ng tr��nh d��ng c��ng ngh��� h���c m��y ����� ph��t hi���n c��c �����c ��i���m tr��n g����ng m���t ng�����i g���n v���i t���i ph���m. H��� tuy��n b��� d��ng thu���t to��n c���a h���, ch��� c���n nh��n v��o h��nh ch���p ch��n dung, ng�����i ta c�� th��� ph��n ��o��n ai l�� t���i ph���m, ai l�� d��n v�� t���i v���i ����� ch��nh x��c cao. B��o ch�� r��m beng l��n v��� m���t thu���t to��n h��� cho l�� v�� nh��n �����o, v�� �����o �����c; m���t s��� b��o than, n���u ph��t hi���n t���i ph���m ngay c��� tr�����c khi h���n ph���m t���i th�� c��n g�� l�� n���n m��ng x�� h���i��� Nh��ng ng�����i ta qu��n r���ng b���n th��n c��i nghi��n c���u n��y l�� ����� ba x���o v�� t��c gi��� d��ng ���nh s��u t���m tr��n m���ng ����� ����a v��o nh��m ng�����i b��nh th�����ng, xin ���nh c���a c���nh s��t ch���p c��c k��� t���ng ph���m t���i ����� ����a v��o nh��m t���i ph���m. Ch���ng ���� c��ng ����� cho c��i nghi��n c���u n��y v��o s���t r��c v�� ���nh t���i ph���m l��c n��o c��ng ch���p x���u, ng�����i b��� ch���p ��ang lo s���, hoang mang hay g���m g��� ph���n ���ng. ���nh b��nh th�����ng ai c��ng mu���n ch���p cho �����p h���n l��n. Ch��a k��� t��c gi��� ch��� ra nh���ng �����c ��i���m c���a ch��n dung t���i ph���m, trong ���� c�� c��u r���t ph���c t���p ����� mi��u t��� v���i k��ch th�����c so s��nh, t��� l��� n��y n��� nh��ng h��a ra ����� ch��� g����ng m���t kh��ng c�����i. C�� �����i n��o h��nh c���nh s��t ch���p k��� ph���m t���i m�� ��ang c�����i t����i?

����ng ti���c, th��� gi���i nghi��n c���u �����y r���y c��c c��ng tr��nh nh�� th��� n���p d�����i c��c c��u v��n ph���c t���p, c��c c��ng th���c t��nh to��n d��i d��ng, c��c l���p lu���n d���t d��y r���t kh�� l���n ra manh m���i. V���i cu���n Calling Bullshit, ch��� c���n �����c c��c c��u chuy���n ba x���o cao c���p trong s��ch c��ng ���� h���p d���n v�� b��� ��ch nh��ng quan tr���ng h��n, c��c t��c gi��� b��y cho ng�����i �����c c��ch ph��t hi���n c��c lo���i ba x���o n��y. �����u ti��n, t��c gi��� c���nh b��o ai c��ng t�����ng trong m���t th���i k��� m�� ai n���y �����u c�� trong tay m���t m��y t��nh m���nh d�����i d���ng chi���c ��i���n tho���i di �����ng c�� k���t n���i Internet ����� ng�����i d��ng c�� th��� ki���m tra b���t k��� d��� ki���n n��o trong nh��y m���t th�� ���ba x���o��� s��� kh��ng c��n �����t s���ng. Ng�����c l���i l�� �����ng kh��c, c��ng ngh��� ���� gi��p ba x���o lan r���ng h��n b���t k��� giai ��o���n n��o tr�����c ����y; m���t c��u chuy���n ba x���o nh��ng k��m th��m y���u t��� h���p d���n l�� mi���ng m���i ngon cho m���ng x�� h���i l��u truy���n lan m���nh.

N���u tr�����c ����y t��t b��o c�� nhi���m v��� n��i m���t c��ch g���n nh���t n���i dung ch��� y���u c���a tin b��i th�� nay v���i c��ng ngh��� c��u kh��ch nh���p v��o �����c, kh��ng ai d���i g�� vi���t h���t m���i s��� ra t��t ��� vi���t ra r�� r��ng r���i ai m�� ch���u b���m v��o ����� �����c ti���p. Th��� n��n, theo c��c t��c gi���, t��t b��o nay u���n ��o ����� l��m sao KH��NG k��� cho b���n nghe tin b��i n��i v��� chuy���n g�� m���i l�� th��nh c��ng. M���t t��t tr��n t��� Washington Post vi���t ���M���t ph���n n��m ai l��m ngh��� n��y �����u c�� v���n ����� nghi���n r�����u n���ng���; t��� USA Today vi���t: ���Iceland t���ng l�� ��i���m �����n h���p d���n du kh��ch nh���t. Chuy���n g�� ���� x���y ra?���. B��o c�� ch���c n��ng cung c���p th��ng tin ngay c��ng s���m c��ng t���t; �����i n��o l���i n��i l���p l���ng ���ngh��� n��y���, ���chuy���n g�������� nh�� th���. ����� d��� h��nh dung, ch��ng ta h��y nh��� l���i c��c t��t tr��n b��o trong n�����c: ���Ch���ng m��� c���a ph��ng ng��� v�� s���ng s��� khi nh��n l��n gi�����ng���; ���B�� m��� ch���ng l��m m���t ��i���u khi���n c�� con d��u t��i m���t������ Nh���ng lo���i t��t ��p ��p m��� m��� n��y m��� �������ng cho c��c c��u chuy���n ba x���o lan truy���n.

M���i ch����ng s��ch �����u b��y cho ng�����i �����c c��ch ph��t hi���n ba x���o; ��� ����y xin ��i���m qua ch����ng 8 v��� c��ch v���ch m���t ba x���o khi n��i v��� d��� li���u l���n. �����i th��� tr�� tu��� nh��n t���o (AI) hay h���c m��y g�� c��ng c���n d���a v��o d��� li���u; thu���t to��n c�� hay ho �����n ����u m�� d��� li���u sai, d��� li���u t���m b���y s��� ra k���t qu��� ba x���o (t��c gi��� d��ng c���m t��� ���garbage in, garbage out ��� �����u v��o l�� r��c th�� �����u ra c��ng l�� r��c���. V���i c��c startup khoe l�� c��ng ngh��� d���a v��o AI th�� c���n h���i k��� v��� d��� li���u d��ng ����� hu���n luy���n m��y, l���y t��� ����u ra, d��� li���u c�� s���ch kh��ng th�� s��� bi���t ngay h��� ba x���o hay startup th��� thi���t.

N��m 2009 t���p ch�� Nature ����ng b��i mi��u t��� m���t c��ng tr��nh nghi��n c���u c���a Google, d���a v��o c��c t��� kh��a ng�����i d��ng g�� v��o ����� t��m ki���m nh�� ���s���t���, �����au �����u���, ���tri���u ch���ng c��m���, ���ti���m thu���c t��y g���n t��i���, Google c�� th��� ti��n ��o��n s���m v�� ch��nh x��c d���ch c��m s��� di���n ra ��� �����a ph����ng n��o c��n nhanh h��n gi���i y t���. Nghi��n c���u n��y g��y x��n xao d�� lu���n, ai n���y �����u h��m h��� gi��� l�� th���i c���a ���d��� li���u l���n���, ch��� c���n c�� ���d��� li���u l���n��� m���i ph����ng ph��p khoa h���c kh��c l�� l���i th���i r���i. B���n ����� c��m c���a Google th��nh m���t th��� h��ng ���hot��� kh���p n��i. Ch��� c���n �����n n��m 2014, thi��n h��� m���i ng�� ng���a, c��ng ng��y d��� ��o��n c��m c���a Google c��ng sai th���c t���; cu���i c��ng Google ph���i h���y b��� d��� ��n v�� l���y trang ���xu h�����ng c��m��� xu���ng trong �� ch���. Sai l���m l�� ch���n c��c c���m t��� ����� d��� b��o c��m b���i kh��ng h��� c�� m���i quan h��� nh��n qu��� nh�� Google nh���m t�����ng.

���Calling Bullshit��� l�� m���t c���m nang h���u ��ch ����� l���c c��t ����i v��ng t��m trong m���t th��� gi���i ��i ����u c��ng th���y nh���ng l���i ��ao to b��a l���n, v��n phong qu���ng c��o, k��� c��� trong th��ng c��o b��o ch�� c���a c��c c��ng tr��nh nghi��n c���u, nh���t l�� qua m��a �����i d���ch Covid-19 v���a qua. C�� l��� ngo��i vi���c n���m �������c nguy��n t���c ph��n bi���t gi���a t����ng quan v�� nh��n qu���, ho��i nghi d��� li���u l���n, c���nh gi��c vi���c nh��o n���n s��� li���u ����� ph�� h���p v���i k���t qu���, c��ch d��� nh���t l�� c��� t��m ni���m chuy���n g�� ���qu�� t���t ����� tin��� th�� ���t n�� kh��ng t���t th���t.

 

Box

M���t trong nh���ng c��u chuy���n ���ba x���o��� �������c c��c t��c gi��� k��� l�� c��ng tr��nh nghi��n c���u cho r���ng c��c ngh��� s�� d��ng nh���c rap hay hip-hop ch���t tr��� h��n ngh��� s�� d��ng nh���c blue hay jazz. Nghe qua t�����ng nh�� m���t c��ng tr��nh khoa h���c l��m s��ng t��� m���t hi���n t�����ng m�� nhi���u ng�����i c��ng th���y. H��a ra c��i sai l�� qu��ng th���i gian ����a v��o ����� quan s��t l�� qu�� ng���n, nh���c rap m���i ra �����i t��� th���p ni��n 1970 n��n ngh��� s�� rap n��o ch���t �����u l�� ch���t tr��� h��n so v���i c��c d��ng nh���c kh��c. N���u k��o d��i th���i gian quan s��t th��m 100 n��m n���a, k���t lu���n sau c��ng s��� kh��ng c��n ����ng n���a.

 

  

 

 •  0 comments  •  flag
Share on Twitter
Published on March 29, 2021 19:25
No comments have been added yet.


Nguyễn Vạn Phú's Blog

Nguyễn Vạn Phú
Nguyễn Vạn Phú isn't a Goodreads Author (yet), but they do have a blog, so here are some recent posts imported from their feed.
Follow Nguyễn Vạn Phú's blog with rss.