Sati – Chánh niệm – Tỉnh giác

Chào các bạn,

Trong Phật triết, Sati (tiếng Pali) là niệm, hay chánh niệm, là một trong 8 nhánh Bát Chánh Đạo. Ý nghĩa nguyên thủy của Sati có thể nằm trong pháp Thiền quán Tứ Niệm Xứ – quán thân (nhìn cơ thể), quán thọ (nhìn cảm xúc), tâm (nhìn tâm trí) và quán pháp (nhìn những giáo huấn căn bản của Phật học). Trên thực tế, niệm (hay chánh niệm) có nghĩa là tập trung “nhìn/quan sát” một điều nào đó.

“Chánh niệm” dần dần tạo ra Thiền từng phút – làm gì thì tập trung vào điều đó, từng phút trong ngày.

Chánh niệm dịch sang tiếng Anh là right mindfulness. Mindfulness có thể nói là tâm trí tập trung, và tâm trí nhận biết – khi tập trung vào điều gì thì ta hiểu biết điều đó hơn. Và chánh niệm (Sati) có thêm khái niệm về “tỉnh giác” – nhận biết tỉnh táo. Tiếng Anh gọi tỉnh giác là awareness, nhận biết.

Nhưng awareness nhấn mạnh đến nhận biết mọi điều đang xảy ra trong mình và quanh mình, chẳng chỉ là một điều nào đó. Và ngày nay, từ awareness được hiểu với ý nghĩa này.

Tức là chánh niệm không chỉ là tập trung vào một điều gì đó và hiểu điều đó, mà còn là kỹ năng nhận biết mọi điều đang xảy ra trong mình và quanh mình.

Sự phát triển từ Sati (chánh niệm) từ hẹp đến rộng này có lẽ cũng là ảnh hưởng của Thiền từ Thiền Nguyên Thủy đến Thiền Đại Thừa, và Thiền Đại Thừa đi rộng vào đời sống, đi vào nghệ thuật như hội họa, cắm hoa, kiến trúc, võ thuật, kiếm đạo… thành Thiền từng phút trong ngày.

Điểm mình muốn nói ở đây là chánh niệm (sati, awareness). Người tu Thiền chỉ tập trung vào một điều một lúc. Nhưng nhờ tập trung như thế mà tâm tĩnh lặng. Và khi tâm tĩnh lặng thì chúng ta tăng nhận thức về mọi điều – mọi điều đang xảy ra trong ta, cũng như mọi điều bên ngoài.

Đây cũng là điểm chính của Thiền học trong kiếm đạo. Bạn đứng lặng yên nhìn đối thủ, chẳng làm gì cả, nhưng thấy được toàn bộ đối thủ và có thể cảm nhận được những chuyển động và ý định li ti của đối thủ (qua ngôn ngữ cơ thể của đối thủ – cách đứng, cách cầm kiếm, những chuyển động li ti của tay chân và ánh mắt v.v…), và do đó thường là biết đường tấn công của đối thủ trước khi đối thủ tấn công. Thấy được như thế vì mình chỉ tập trung vào nhìn mà chẳng làm gì khác, chỉ nhìn kỹ và sẽ thấy đối thủ định làm gì trước khi anh ta làm. Takuan Soho, thiền sư và kiếm sư, Nhật Bản có dạy về điều này.

Và đó là điều chúng ta cần phát triển khi ta tu Thiền. Tu Thiền không phải là ngồi nhắm mắt hít thở và chẳng còn biết gì thế giới. Tu thiền là để tâm trí tĩnh lặng và tinh khiết để mình nhận ra mọi thứ trên con đường mình đi qua – rác rến, người lao động, người bán hàng, hoa lá, trời mây – cũng như trong thế giới của mình hàng ngày – người cực khổ, người than khóc, người trộm cắp, người Bồ tát..

Chúc các bạn luôn có chánh niệm từng phút trong ngày.

Mến,

Hoành

© copyright 2021
Trần Đình Hoành
Permitted for non-commercial use
www.dotchuoinon.com