Cycle with scenes from the Odyssey, Via Graziosa - Vatican

Κύκλος με σκηνές από την Οδύσσεια από την via GraziosaΤοιχογραφία από τα μισά του 1ου αιώνα β. π.Χ. (πριν από το 46 π.Χ.), χωρισμένη σε οκτώ ορθογώνια, τα οποία, όταν ανατοποθετηθούν ξανά σε ζεύγη, σχηματίζουν τέσσερεις εικόνες. Βρέθηκε στην Ρώμη στις 7 Απριλίου 1848 κατά τις ανασκαφές ενός κτιρίου της ύστερης Ρεπουμπλικανικής περιόδου στην μετέπειτα οδό Graziosa (σήμερα Cavour) , φυλάσσεται δε στο Μουσείο Βατικανού.Ο κύκλος των επεισοδίων από τις ραψωδίες 10-12 της Οδυσσείας φαίνεται ότι κοσμούσε το άνω τμήμα του τοίχου στοάς. Διατηρήθηκαν οκτώ σκηνές τοπίου, ζωγραφισμένες η μία μετά την άλλη στο φόντο μιας προοπτικής διπλού τόξου που στηρίζεται σε δύο κολώνες:
Εικόνα 1
Σήμερα οι τοιχογραφίες αντιμετωπίζονται συνήθως ως μεμονωμένες εικόνες, αλλά είναι δύσκολο να εκτιμηθούν όταν εξετάζονται εκτός πλαισίου. Από τα επιτοίχια μέρη που αναρτώνται από πλατιά, επιχρυσωμένα πλαίσια στην Βιβλιοθήκη του Βατικανού, φαίνεται ότι σχημάτιζαν έναν συνεχή κύκλο σχηματίζοντα μιά ζωφόρου, με την διαφορά ότι δεν συνιστούν μια ζωγραφισμένη ζώνη, αλλά μια θέα πάνω από έναν καθαρό τοίχο στο ευρύ τοπίο στο οποίο διαδραματίζεται η περιπέτεια του Οδυσσέως και των συντρόφων του. Η απατηλή (illusionistic) θέαση του τοπίου χωρίζεται σε ίσα τμήματα από στενούς κόκκινους κίονες με επιχρυσωμένα κορινθιακά κιονόκρανα, οι οποίες είναι βαμμένες σε προοπτική μπροστά από το Scherwand. Στο εξωτερικό αντιστοιχούν σε σκοτεινούς κίονες με δωρικά κιονόκρανα. Ανάμεσα σε αυτά τα ζεύγη στυλοβατών, οι οποίοι τοποθετούνται στον τοίχο διάτμησης σε ίσα διαστήματα περίπου 1,55 μ. από το εσωτερικό και το εξωτερικό και προεξέχουν μέχρι τον θριγκό, είναι οι μεμονωμένες εικόνες που παίρνουν τον χαρακτήρα μιας προοπτικής.Εννέα τέτοια φυλλάδια έχουν επιβιώσει εν όλω ή εν μέρει. Πριν από το πρώτο ενημερωτικό δελτίο λάβαμε με την αποστολή ανιχνευτών στη γη των Λαιστρυγόνων, σύμφωνα με τις ανασκαφικές εκθέσεις [8], υπήρχε μια εικόνα που είχε ήδη καταστραφεί κατά τη διάρκεια της ανακάλυψης, την οποία συναντάμε επίσης στο σχέδιο του τείχους που θα συζητηθεί παρακάτω [9]. Πιθανότατα θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε αργότερα ότι ο Πολύφημος εκπροσωπήθηκε εδώ. Έχουμε λοιπόν γνώση [10] φυλλαδίων, ένα εκ των οποίων καταστράφηκε κατά την ανασκαφή και προφανώς δεν απομακρύνθηκε από τον τοίχο. Ένα άλλο είναι τελείως ξεθωριασμένο, ένα τρίτο μόνο μισό πλάτος με τα άλλα, από ένα τέταρτο μόνο θραύσματα του κάτω αριστερού τμήματος της εικόνας που έχουν επιβιώσει. Η σειρά αυτών των εικόνων προκύπτει τόσον από την αρχιτεκτονική πλαισίωση όσον και από την παράσταση, η οποία βασίζεται στενά στο Ομηρικό έπος. Τι υπάρχει στα μεμονωμένα φυλλάδιαΘα πρέπει πρώτα να αναφέρονται εδώ, τα επόμενα προβλήματα συζητούνται παρακάτω.1. (Πολύφημος;)2. Άφιξη των πλοίων στη γη των ανέμελων ανέμων. Προβλήματα και ανιχνευτές.3. Οι Λαιστρυγόνες με τα κοπάδια τους και το κάλεσμα του Βασιλέως Αντιφάτη να επιτεθούν στα πλοία των Ελλήνων.4. Η καταστροφή των ελληνικών πλοίων που είναι κλειδωμένα σε έναν κόλπο.5. Η διαφυγή του Οδυσσέως, του μόνου έξω από τον κόλπο στην ανοιχτή θάλασσα αγκυροβολημένο και το ταξίδι του στην Αιαία.6. Άφιξη του Οδυσσέα στο παλάτι της Κίρκης και απειλή για τον μάγο.7. Επαναφορά των μαγεμένων συντρόφων του Οδυσσέα,8. Άφιξη του Οδυσσέα στον Κάτω Κόσμο και ερώτηση - ανάκριση του Τειρεσία.9. Οι μετανοούμενοι Ωρίων, Σίσυφος, Τίτυος και οι Δαναΐδες στον κάτω κόσμο.10. Οι σειρήνες (και η Σκύλλα και η Χάρυβδις ;).
Σχολιασμός πίνακος 1: Πάντα υποτίθεται ότι η περιπέτεια του Πολυφήμου συνέβη και στον συνολικό κύκλο. Εδώ, όπως θα γίνει ακόμη πιο ξεκάθαρο κατά τη διάρκεια της έρευνας, θα ήταν ο τόπος που δόθηκε για αυτό. Στην περιπέτεια του Αιόλου, ο ζωγράφος είναι προφανώς ικανοποιημένος με υπαινιγμούς για τους ανέμελους ανέμους στο θολό άνω αριστερά ουρανό Sky of the Scout Image. Η περιπέτεια η οποία προηγείται του επεισοδίου του Αιόλου είναι η τύφλωση του Πολυφήμου, η οποία δεν απεικονίστηκε παρά σπάνια στην αρχαία τέχνη.[10]Τοιχογραφίες της Πομπηίας[11] και Ρωμαικές[12] δείχνουν επίσης τον Πολύφημο, αλλά συνήθως με τη Galathea. Ο Beyen [13] τελευταία επεξεργασία αυτών των εικόνων. Μια τοιχογραφία της Πομπηίας,[14] που φαίνεται να δείχνει μια ελληνική εικόνα με τον Οδυσσέα στον Πολύφημο έχει επανερμηνευθεί ως απεικονίζουσα τον Αινεία στον Πολύφημο, μπορεί δε να χρησιμεύσει καλύτερα ως οδηγός για το πώς μπορεί κανείς να φανταστεί τον κατεστραμμένο ζωγραφικό πίνακα.
Πίνακες 2-6: Οι ακόλουθες πέντε εικόνες δεν παρουσιάζουν καμία δυσκολία στην εξήγησή της, είναι σημαντικό μόνο να τονίσουμε ξανά το γεγονός [15] ότι στον 6ο πίνακα με το ανάκτορο της Κίρκης βρίσκεται μπροστά από τον τοίχο που πλαισιώνει την εικόνα ξαπλωμένοι πιλότες στα εσωτερικά ρούχα Οι δωρικοί κίονες τοποθετημένες στον τοίχο από έξω είναι επίσης ορατοί και στις δύο πλευρές. Δεδομένου ότι κάποιος πρέπει να υποθέσει ότι η ψευδο-αρχιτεκτονική παρουσιάζεται σαν να την κοιτάμε από το κέντρο του δωματίου, έτσι η εικόνα kirk δείχνει το κέντρο ολόκληρου του τείχους. Υπήρχαν πέντε ακόμη κενά διαστήματα μεταξύ των κιόνων στην δεξιά πλευρά. Εικόνες διατίθενται μόνον για τέσσερα διαστήματα μεταξύ των κιόνων. Θα πρέπει να εξετάσουμε παρακάτω το [16] πώς είναι με τα υπόλοιπα.
Πίνακας 7: Πρώτα ανακύπτει το ερώτημα, τι παρουσιαζόταν στον 7ο, σήμερα σχεδόν τελείως ξεθωριασμένο πίνακα. Ο L. Borrelli Vlad, ο οποίος σχολίασε για τελευταία φορά αυτό λεπτομερώς, [17], υπέθεσε ότι απεικόνιζε την αναχώρηση από το νησί της Κίρκης. Αλλά ο Όμηρος, στην εκπροσώπηση του οποίου οι τοιχογραφίες βασίζονται συνήθως πολύ στενά, δεν οδηγεί τον αποχαιρετισμό της Κίρκης, Το επεισόδιο γεμάτο δράση μπροστά στα μάτια του, αλλά τον αφήνει στο μυστηριωδώς αδιανόητο (Od. 10,569 ff.):
ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἐπὶ νῆα θοὴν καὶ θῖνα θαλάσσης 570ᾔομεν ἀχνύμενοι θαλερὸν κατὰ δάκρυ χέοντες, τόφρα δ᾽ ἄρ᾽ οἰχομένη Κίρκη παρὰ νηὶ μελαίνῃ ἀρνειὸν κατέδησεν ὄιν θῆλύν τε μέλαιναν, ῥεῖα παρεξελθοῦσα: τίς ἂν θεὸν οὐκ ἐθέλοντα ὀφθαλμοῖσιν ἴδοιτ᾽ ἢ ἔνθ᾽ ἢ ἔνθα κιόντα;
Σὰν ἤρθαμε στ' ἀκρόγιαλο καὶ στὸ γοργὸ καράβι, βαριοθλιμμένοι, καὶ πικρὰ χύνοντας δάκρυα ἀκόμα,

στὸ μαυροκάραβο ἔρχεται καὶ κριάρι δένει ἡ Κίρκη, μὲ προβατίνα ὁλόμαυρη, κι ἀγνώριστη διαβαίνει. Καὶ ποιός ἀγνάντεψε θεὸ χωρὶς αὐτὸς νὰ θέλη, γιά κατεδῶθε ξεκινάει, γιά κατακεῖθε φεύγει; (Εφταλιώτης)
Ποιος από αυτούς τους στίχους, αναρωτιέται κανείς, θα έπρεπε να είχε αναπαρασταθεί στην εικόνα; Το περπάτημα του Οδυσσέα και των συντρόφων του δεν είναι αρκετά ενδιαφέρον για έναν ζωγράφο που, όπως και αυτός, αγαπάει τα επεισόδια μας. Και η θεά που έδεσε μια αίγα και ένα πρόβατο από το πλοίο, διέφυγε από τα μάτια των θνητών.Επιπλέον, παρά την καταστροφή, η εικόνα έχει διατηρήσει μια σημαντική και αποκαλυπτική λεπτομέρεια: ένα δέντρο μπορεί να φανεί στην επάνω δεξιά γωνία. Κατά συνέπεια, σε αυτόν τον πίνακα, όπως και στον προηγούμενο παρίστατο ουσιαστικά ακριβώς αυτή η Νήσος της Κίρκης. Τώρα η 10η ραψωδία προσφέρει μια σημαντική σκηνή που λαμβάνει χώραν στο νησί και είναι εύκολο να απεικονιστεί από τον ζωγράφο, την επαναφορά των συντρόφων του Οδυσσέως σε ανθρώπινη μορφή, μια σκηνή που ακολουθεί αμέσως από το προηγούμενο και είναι απαραίτητη για την κατανόηση της δράσεως. Έχουμε αρκετές παραστάσεις αυτού του επεισοδίου [18] από την αρχαιότητα, στην οποία ακόμη και η προηγούμενη απειλή για την Κίρκη παρουσιάζεται κατά έναν τύπο παρόμοιο με αυτόν του 6ου πίνακα των τοιχογραφιών του Εσκουιλίνου Λόφου. Προκειμένου να τονωθεί η φαντασία για να πάρετε μια ιδέα της εικόνας, το Ομηρικό κείμενο αναπαράγεται εδώ, από το οποίο ο ζωγράφος εμπνεύστηκε σε μεγάλο βαθμό στα άλλα φυλλάδια (Od. 10, 388ff):
ὣς ἐφάμην, Κίρκη δὲ διὲκ μεγάροιο βεβήκειῥάβδον ἔχουσ᾽ ἐν χειρί, θύρας δ᾽ ἀνέῳξε συφειοῦ,390ἐκ δ᾽ ἔλασεν σιάλοισιν ἐοικότας ἐννεώροισιν.οἱ μὲν ἔπειτ᾽ ἔστησαν ἐναντίοι, ἡ δὲ δι᾽ αὐτῶνἐρχομένη προσάλειφεν ἑκάστῳ φάρμακον ἄλλο.τῶν δ᾽ ἐκ μὲν μελέων τρίχες ἔρρεον, ἃς πρὶν ἔφυσεφάρμακον οὐλόμενον, τό σφιν πόρε πότνια Κίρκη:395ἄνδρες δ᾽ ἂψ ἐγένοντο νεώτεροι ἢ πάρος ἦσαν,καὶ πολὺ καλλίονες καὶ μείζονες εἰσοράασθαι.ἔγνωσαν δέ μ᾽ ἐκεῖνοι ἔφυν τ᾽ ἐν χερσὶν ἕκαστος.πᾶσιν δ᾽ ἱμερόεις ὑπέδυ γόος, ἀμφὶ δὲ δῶμασμερδαλέον κονάβιζε: θεὰ δ᾽ ἐλέαιρε καὶ αὐτή.
Εἶπε, κι ἀπ' τὰ παλάτια της ἡ θεὰπερνάει καὶ βγαίνει,ραβδὶ κρατώντας, κι ἔρχεται, τὴχοιρομάντρα ἀνοίγει.Τοὺς ἔβγαλε, καὶ μοιάζανε θρεφτάριαἐννιὰ χρονῶνε.Ἀγνάντια της σταθήκανε, κι ἀπὸ σιμὰπερνώνταςἡ Κίρκη, μ' ἄλλο βότανο τοὺς ἄλειψεἕναν ἕναν.Ἀπ' τὰ κορμιά τους χύθηκαν ὅλες οἱτρίχες τότες,πού 'χαν φυτρώσει μὲ τῆς θεᾶς τὸβλαβερὸ βοτάνι,κι ἄνθρωποι ξαναγένηκαν καλύτεροι ἀπ'τὰ πρῶτα,στὴ νιότη καὶ στ' ἀνάστημα, στὴνὀμορφιά, στή χάρη,Καὶ μὲ εἶδαν καὶ μὲ γνώρισαν, καὶ μοῦ'πιασαν τὸ χέρι,καὶ κλαῖγαν μὲ καρδιόπονο, καὶ μέσα στὰπαλάτιαἀχολογοῦσε ἡ κλάψα τους, ποὺ ὡς κι ἡθεὰ λυπήθη.(Εφταλιώτης)
Εικόνα 4







ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bernard, A. 1962. "Der Zyklus der Odysseefresken im Vatikan," Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts Römische Abteilung 69, pp. 106-117.http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/pr...
Cycle with scenes from the Odyssey, Via Graziosa - Vaticanhttp://m.museivaticani.va/content/mus...