Ο CARAVAGGIO ΣΥΝΟΜΙΛΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Η Νιοβίδη (η λεγομένη) του Chiaramonti (Μουσείο Βατικανού)Αυτό το άγαλμα αντιπροσωπεύει μία από τις κόρες της Νιόβης καθώς προσπαθεί να δραπετεύσει από τα βέλη του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος. Ο μύθος, πράγματι εξιστορεί ότι η Nιόβη, βασίλισσα των Θηβών, είχε 14 παιδιά,[1] επτά αγόρια και επτά κορίτσια, και για αυτό θεωρούσε τον εαυτό της ανώτερο από την Λητώ, η οποία είχε μόνον δύο παιδιά εκ του Διός, τον Απόλλωνα και την Αρτέμιδα. Αυτά τα δύο δεσμεύτηκαν να τιμωρήσουν τον Νιόβη για προσβολή της μητέρας τους και έτσι εφόνευσαν όλα τα παιδιά της με βέλη, ο Απόλλων τα αρσενικά και η Άρτεμις τα θηλυκά. Η παραπάνω γλυπτή μορφή είναι πιθανώς ένα αντίγραφο από την εποχή του Αδριανού, απετέλεσε δε τμήμα ενός γλυπτού συμπλέγματος που περιελάμβανε όλους/ες τους/τις Νιοβίδας. Είναι γνωστές διαφορετικές εκδοχές αναφορικά με το υπό συζήτηση σύμπλεγμα των Νιοβιδών, οι οποίες πάντως είναι αντίγραφα έργου της Ελληνιστικής περιόδου, η δε πληρέστερη από αυτές ευρίσκεται στην γκαλερί Uffizi της Φλωρεντίας. Αυτό το έργο βρέθηκε γύρω στα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 1500 στην Έπαυλη του Αδριανού κοντά στο Tivoli κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που διοργάνωσε ο Cardinal Ippolito d'Este. Αποκτήθηκε από τα Μουσεία του Βατικανού, εξετέθη δε επί μακρόν στο Μουσείο Chiaramonti, εξ ού και το όνομά της Νιοβίδη του Chiaramonti.
Caravaggio: Martyrium des Matthäus (1599/1600); Rom, San Luigi dei FrancesiΟ Preimesberger έχει επισημάνει ότι το παραπάνω άγαλμα της Νιοβίδου απετέλεσε το υπόδειγμα επί του οποίου ο Caravaggio βάσισε την απεικόνιση για το αγόρι του βωμού το οποίο βλέποντας την δολοφονία του Αγίου Ματθαίου έτρεξε να διαφύγει ουρλιάζοντας![2] Ακολουθεί λεπτομέρεια του πίνακα Martyrium des Matthäus (Caravaggio, 1599/1600, Rom, San Luigi dei Francesi) του οποίου τμήμα - ήτοι το τρομαγμένο παιδί - ζωγραφίστηκε με βάση του υπόδειγμα της διαφεύγουσας Νιοβίδου!
λεπτομέρεια από τον πίνακα του CaravaggioΣτην λεπτομέρεια εικονίζεται ο νέος ο οποίος - παριστάμενος στην δολοφονία του Ματθαίου - αισθάνεται αποτροπιασμό και αποπειράται να φύγει (από το έργο του Caravaggio: Martyrium des Matthäus (1599/1600, Rom, San Luigi dei Francesi).
Ο Caravaggio εμφανίζει τον εαυτό του ως 'μάρτυρα' του αιματηρού συμβάντος, ήτοι της δολοφονίας του Ματθαίου, μιάς και (αυτο-) εικονίζεται στην σκηνή του πίνακά του!
Μέδουσα του Caravaggio
Tazza Farnese Gorgoneion (οπίσθια όψη ορειχάλκινου έργου, Μουσείο Νεαπόλεως)Ο Caravaggio όχι μόνο τοποθετεί τα γεγονότα στην εποχή του μέσω της εν μέρει σύγχρονής του ενδύσεως των χαρακτήρων του πίνακα, αλλά και σκηνοθετεί τον εαυτό του - όπως και στην σύλληψη του Χριστού - μέσω της αυτοπροσωπογραφίας ως μάρτυρα του αιματηρού συμβάντος. Με την διαφορά ότι αυτός δεν δείχνει μόνον τρόμο , αλλά και έλεος απέναντι στον φόνο. "Ο ζωγράφος από μόνος του αποδίδει την δράση, όπως θα έπρεπε να την βιώνει ο θεατής, ως εάν ο πίνακας υπήρξε κάτι περισσότερο από μια απλή απεικόνιση τρόμου, με άλλα λόγια, θεωρεί ότι θα πρέπει να αναπτύξει επίσης το ηθικό του καθαρτήριο αποτέλεσμα (...) Αυτός μόνος, ο συνεργός, μεσολαβεί μέσω της στάσεώς του, των εκφράσεων του προσώπου και των χειρονομιών στο μαρτύριο ούτως ώστε στον έξω κόσμο να προβληθεί / προκληθεί ταυτόχρονα 'τρόμος' (ή φόβος) αλλά και 'έλεος', οι δύο διάσημες κατηγορίες του Αριστοτέλους, τουλάχιστον όπως αυτές οι τελευταίες μεταφράστηκαν και έγιναν κατανοητές από τον Αριστοτέλη στην εκτέλεση της τραγωδίας".[4]
Posthumes Porträt Caravaggios von Ottavio Leoni (um 1614);Florenz, Biblioteca Marucelliana
Ακόμα και ο ίδιος ο Ματθαίος δεν είναι ενδεδυμένος με παλαιικά ή 'άνατολίζοντα' ρούχα - αντίθετα φοράει μια σύγχρονη ιερατική ρόμπα. Η Franca Trinchieri Camiz βλέπει έναν καλό λόγο για αυτόν τον εκσυγχρονισμό - τροποποίηση: Κατά τη γνώμη της, στον πίνακα του Caravaggio ο Απόστολος εμφανίζεται να δολοφονήθηκε ενώ συμμετείχε σε μια τελετή κηδείας - κάτι που δείχνει ότι το παρεκκλήσι Contarelli είναι το ταφικό παρεκκλήσι του Cardinal Matteo Contarelli: "Απεικονίζοντας τον Απόστολο ως σύγχρονο ιερέα που συμμετέχει στην λειτουργία γιά τον νεκρό, ο Καραβάτζιο συνεδύασε τον συμβολισμό του μαρτυρίου του Ματθαίου με την πραγματικότητα της τελετής που τελείται καθημερινά εις μνήμην του θανάτου του καρδινάλιου".[5]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. 14 ή δις επτά, όπου ο αριθμός επτά υπήρξε ιερός![2]. Preimesberger 1998, σ. 141.[4]. Preimesberger 1998, σ. 145.[5]. Camiz 1990, σ. 101.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Camiz, F. T. 1990. "Death and Rebirth in Caravaggio’s Martyrdom of. St. Matthew," in: Artibus et Historiae 22, s. 89-105. Norbert Schnabel, N. 2020. "Mord am Altar – Caravaggios „Martyrium des Matthäus“ in der Contarelli-Kapelle von San Luigi dei Francesi," <http://syndrome-de-stendhal.blogspot.... (5 December 2020).
Penzel, J. 2015. "Der Betrachter ist im Bild", <http://www.integrale-kunstpaedagogik...., (5 December 2020).
Preimesberger, R. 1998. "Caravaggio im ‘Matthäusmartyrium’ der Cappella Contarelli," in Zur Bedeutung von Traditionen in Kunst und Kunstwissenschaft. Festschrift für Konrad Hoffmann, ed. P. K. Klein & R. Prange, Zeitenspiegelung. . Dietrich Reimer Verlag, Berlin, s. 135-149.
