ΣΤΑΒΙΑΙ (STABIAE)
ΣΤΑΒΙΑΙ (STABIAE)
Ο πρώτος οικισμός στις Στάβιες, παρά τους πρόποδες του Γάλακτος όρους λίγα χιλιόμετρα νοτίως της Πομπηίας και κοντά στην ακτή, εμφανίστηκε περί τον έννατο / όγδοο αι. π.Χ., όπως μαρτυρεί η ανασκαφείσα εκεί νεκρόπολη.[NOTE1] Τα ευρήματα της τελευταίας πιστοποιούν την ύπαρξη επαφών με την Κόρινθο, την Αθήνα, την Χαλκίδα αλλά και τους Ετρούσκους. Εν συνεχεία στην θέση ιδρύθηκε εμπορείον τών Ελλήνων το οποίον αργότερα περιήλθε στους Σαμνίτες, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την σοβαρή οικονομική υποχώρηση της πόλεως, προς όφελος της Πομπηίας. Η πρώτη ιστορική αναφορά της γίνεται κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (90 π.Χ.), όταν κατελήφθη από τον Σαμνίτη στρατηγό C. Papius (Appian, App. BC 1.42). Γρήγορα επανακατελήφθη από τον Sulla (89 π.Χ.), και καταστράφηκε ολοσχερώς（Plin. Nat. 3.5. s. 9). Δεν κατέστη ποτέ ξανά σημαντικό οικιστικό κέντρο, απλώς υπήρξε δημοφιλής θέση για την ανέγερση πολυτελών επαύλεων (Ovid. Met. 15.711; Colum. R. R. 10.133, Cicero, Letter XIX: ad familiares 7.1), δεδομένης και της ωραίας θέας της στον κόλπο της Νεαπόλεως. Η επιβίωση του Ελληνικού πολιτισμού μεταξύ των απογόνων των πρώτων αποίκων απετέλεσε ένα επιπρόσθετο στοιχείο έλξεως για τις μορφωμένες Ρωμαϊκές τάξεις, για τις οποίες η γνώση της γλώσσας και της λογοτεχνίας εθεωρείτο ήδη ουσιαστικό επίτευγμα και μέσον προβολής.[NOTE2] Η εκλεπτυσμένη φύση των Σταβιανών τοιχογραφιών συγκρίνεται μόνον με αυτές της κατοικίας του Αυγούστου στον Παλατίνο Λόφο και του Χρυσού Οίκου του Νέρωνα στην Ρώμη, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι πλούσιοι ιδιοκτήτες αυτών των παράκτιων επαύλεων του κόλπου της Νεαπόλεως προέβησαν στην μετάκληση εξαίρετων καλλιτεχνών από την Ρώμη ή και Ελλήνων από το εξωτερικό προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα ιδιαίτερα αυτά έργα τέχνης.[NOTE3]
Το αντίθετον του Ηρακλέους
Μωσαικό από τις Σταβίες
Το όνομα της πόλεως έχει συσχετισθεί με την Ινδο – Ευρωπαϊκή ρίζα *steb(h)-, ανεγείρω στύλο / στηρίζω, η οποία έχει επίσης συνδεθεί με το όνομα των Βοιωτικών Θηβών.[NOTE4] Αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη ομώνυμου οικισμού στην Κρήτη (Στάβιες Μονοφατσίου αλλά και Πομπηία)![NOTE5] Σύμφωνα με τον Howe οι εξαιρετικά καινοτόμες πανοραμικές διαξονικές αρχιτεκτονικές συνθέσεις στην Ρωμαϊκή μνημειακή αρχιτεκτονική και την αρχιτεκτονική των επαύλεων εμφανίζονται απότομα και εξελίσσονται γρήγορα από τα μέσα του τρίτου έως τα τέλη του πρώτου αι. π.Χ. σε έναν κόσμο στον οποίο μια πολύ κινητική και διεθνική ρωμαϊκή γερουσιαστική αριστοκρατία αφ’ ενός αλλά και μια Ελληνιστική ανώτερη κοινωνική ομάδα, αφ΄ ετέρου, μαζύ με τα επαγγελματικά στελέχη τους, δημιούργησαν ένα ενιαίο, πολυπολικό διεθνές πολιτιστικό ιδίωμα.[NOTE6] Η ανάπτυξη αξονικών συνθέσεων, έναντι των μεσαίων όγκων που ακολουθούντο στην κλασική Ελλάδα, ξεκίνησε την δεκαετία του 280 στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο με βάση ελληνικές μορφές τροποποιημένες από την επιρροή των αξονικών ιερών του Αιγυπτιακού Νέου Βασιλείου. Από τα μέσα του τρίτου έως τα μέσα του δευτέρου αι. οι περίκλειστες αγορές και τα ιερά αναπτύσσουν διαξονικά, συχνά πανοραμικά σχέδια με προσανατολισμό προς τα έξω (Λίνδος, Κως, Πέργαμος). Μετά το 50–30 π.Χ. πανοραμικά σχέδια με κιονοστοιχία προς τα έξω αρχίζουν να απεικονίζονται σε τοιχογραφίες (Villa San Marco, Σταβίαι) καθώς και σε πραγματικές επαύλεις (μετέπειτα προσθήκες στο Oplontis, τροποποιήσεις και νέες επαύλεις στις Σταβίες, την ίδια στιγμή που υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για θέματα της ζωγραφικής τοπίου (τοπία της Οδύσσειας) και την βουκολική φύση (Virgil, Georgics, περ. 29 π.Χ.). Το φαινόμενο φαίνεται να αποτελεί ένα κοινό χαρακτηριστικό του ενοποιημένου Μεσογειακού πολιτιστικού ιδιώματος της αριστοκρατίας, εμφανιζόμενο από το Masada ως και την Παράλια Καισάρεια μετά το Άκτιον (31 π.Χ.). Η κατασκευή στεγασμένων ημι – υπέργειων διαδρόμων, cryptoporticus, αποτελεί τεκμήριο του μετασχηματισμού τού ιδιωτικού χώρου των Ρωμαϊκών οίκων κατά την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο σε πινακοθήκη έργων τέχνης, τα οποία είτε αναπαράγουν είτε εμπνέονται από τους Ελληνικούς πίνακες της κλασικής ή Ελληνιστικής περιόδου.[NOTE7]
Στεγασμένοι διάδρομοι
Τοιχογραφία από τις Σταβίες
Αξιοσημείωτη κρίνεται η ανεύρεση στις Σταβίες θραύσματος υάλινου πίνακα από οψιανό, εγχάρακτου με αμπελοοινικά φύλλα και βλαστόσπειρες σε Αιγυπτιανίζον ύφος, κατασκευασμένου με την τεχνική της εμφυαλώσεως (cloisonné) και χρονολογούμενου μεταξύ πρώτου αι. π.Χ. και πρώτου αι. μ.Χ.[NOTE8] Η υιοθετούμενη στο τεκμήριο τεχνική έχει παρομοιασθεί με αυτήν του διάσημου πινακίου εγχάρακτου με μαλάκια και διάφορα υλικά και χρώματα ευρεθέντος στο Ai-Khanoum (Ἀλεξάνδρεια ἡ ἐπὶ τοῦ Ώξου).NOTE9 Το πινάκιο εκτιμάται ότι αποτελεί εικονογραφική αφήγηση του Ινδικού μύθου τής Sakuntala, ο δε Rapin επιμένει ότι η υιοθετούμενη στο αριστούργημα τεχνική ‘οπωσδήποτε δεν έχει καταγωγή από την Μεσόγειο’![NOTE10] Από την πλευρά μας υπογραμμίζουμε την έλλειψη μακράς υαλουργικής παραδόσεως στην Ινδία, καθώς και την συσχέτιση του τεκμηρίου από την Ἀλεξάνδρεια την ἐπὶ τοῦ Ώξου με τεχνούργημα από τις υπό Ελληνική πολιτιστική επιρροή Σταβίες, ενώ το Αιγυπτιανίζον ύφος του τεχνουργήματος της Καμπανίας αλλά και το Ινδικό θέμα του διάσημου πινακίου, αμφότερα συνδέονται με τον Ελληνικό παράγοντα! Κλείνοντας αυτήν την σύντομη αναφορά μας στους θησαυρούς των Σταβιών δεν πρέπει να παραλείψουμε μια αναφορά στην ανασκαφή εκεί τεσσάρων θαυμάσιων τοιχογραφιών – πινάκων της Φλώρας (Χλωρίδος), της Μήδειας, της Λητούς και της Ντιάνας (Αρτέμιδος), έργων τα οποία είναι χαρακτηριστικά του υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου το οποίο κατεκτήθη στην παράλια πόλη, τα οποία, μάλιστα, ενδεχομένως συνιστούν αντίγραφα από Ελληνικό πρωτότυπο![NOTE11]
Τοιχογραφία γυναίκας με δίσκο (έπαυλις San Marco, Στάβίαι)
Λήδα
Ντιάνα (Άρτεμις)
Μήδεια
Φλώρα (Χλωρίς)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
NOTE1. Dictionary of Greek and Roman Geography, s.v. STA´BIAE (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/t... Wikipedia, s.v. Stabiae (https://en.wikipedia.org/wiki/Stabiae); Pleiades, s.v. Stabiae (https://pleiades.stoa.org/places/4331.... Conway Morris 2009. Οι πλούσιοι Ρωμαίοι επιθυμώντας να προβάλλουν την εξοικείωσή τους με τον Ελληνικό πολιτισμό, ενθάρρυναν την παραγωγή αντιγράφων Ελληνικών έργων τέχνης αλλά και την χρήση χαρακτηριστικών διακοσμητικών στοιχείων Ελληνικού ύφους (Westgate 2000, p. 255). Η Ελληνική επιρροή ήταν τόσον ευρεία ώστε υπήρξαν περιοχές (επί παραδείγματι των Oscan στην Καμπανία) που υιοθέτησαν το Ελληνικό αλφάβητο για την γραφή τους (Tagliapietra 2018, p. 80, n. 191).NOTE3. Conway Morris 2009.NOTE4. Sciarretta 2015.NOTE5. Λενακάκης 2017.NOTE6. Howe 2019.NOTE7. Valladares 2007, pp. 85-86. Στις ‘πινακοθήκες’ αυτές μεταξύ κιόνων Αιγυπτιακού ύφους συχνά εμφανίζεται μια σειρά από θρησκευτικές, μυθολογικές και μεικτές σκηνές, που παραπέμπουν σε κλασικά και ελληνιστικά έργα τέχνης.NOTE8. Caron, B. 1997, p. 19, fig. 1. Το τεκμήριο φυλασσόταν στο The Metropolitan Museum of Art, υπό αρ. 17.194.2359, τώρα όμως ευρίσκεται στο Μουσείο Νεαπόλεως, βλ. https://www.metmuseum.org/art/collect.... Rapin 1996, pp. 53-54. Βλ. https://en.wikipedia.org/wiki/Ai-Khan.... Rapin 1996, p. 55.NOTE11. Valladares 2007, pp. 77, n. 8.
https://commons.wikimedia.org/wiki/Fi...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λενακάκης, Α. 2017. “Κρητική Λαογραφία,” <http://kritiki-laografia.blogspot.com... (28 Σεπτεμβρίου 2020).ΜÏSmith, W., ed. 1854. Dictionary of Greek and Roman Geography, London.
Conway Morris, R. 2009. “Treasures of Art, Buried for Centuries,” Review in the NY Times of the 'Otium Ludens', < https://www.nytimes.com/2009/07/25/ar... > (28 September 2020).
Howe, T. N. 2019. “The Development of Panoramic Sensibilities in Art, Literature, Architecture and Gardens in the Villas of Rome in the Late Republic and Early Empire: The Perspective from Stabiae,” Art: The Actual Problems of History and Theory of Art, DOI: 10.18688/aa199-1-11, pp. 108-121.
Sciarretta, Α. 2015. Ancient Toponymy, Campania, < http://www.asciatopo.altervista.org/c... (28 September 2020).
Westgate, R. 2000. “Pavimenta atque emblemata vermiculata: Regional Styles in Hellenistic Mosaic and the First Mosaics at Pompeii,” AJA 104 (2), pp. 255-275.
Tagliapietra, L. 2018. “Greek in Early Hellenistic Magna Graecia: Dialect Contact and Change in South Italy,” (diss. St John’s College, Cambridge).
Rapin, C. 1996. Indian Art from Aphganistan. The Legend of Sakuntala and the Indian treasure of Eucratides at Ai Khanum, New Delhi.
Caron, B. 1997. "Roman Figure-Engraved Glass in The Metropolitan Museum of Art." Metropolitan Museum Journal 32, Caron: pp. 19–20, fig. 1.
Valladares, H. 2007. “Four Women from Stobiae: Eigthteenth-Century Antiquarian Practice and the History of Ancient Roman Painting,” in Antiquity Recovered. The Legacy of Pompeii and Herculaneum, Los Angeles, pp. 73-94.
https://www.archeologiaviva.it/15212/...
Ο πρώτος οικισμός στις Στάβιες, παρά τους πρόποδες του Γάλακτος όρους λίγα χιλιόμετρα νοτίως της Πομπηίας και κοντά στην ακτή, εμφανίστηκε περί τον έννατο / όγδοο αι. π.Χ., όπως μαρτυρεί η ανασκαφείσα εκεί νεκρόπολη.[NOTE1] Τα ευρήματα της τελευταίας πιστοποιούν την ύπαρξη επαφών με την Κόρινθο, την Αθήνα, την Χαλκίδα αλλά και τους Ετρούσκους. Εν συνεχεία στην θέση ιδρύθηκε εμπορείον τών Ελλήνων το οποίον αργότερα περιήλθε στους Σαμνίτες, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα την σοβαρή οικονομική υποχώρηση της πόλεως, προς όφελος της Πομπηίας. Η πρώτη ιστορική αναφορά της γίνεται κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (90 π.Χ.), όταν κατελήφθη από τον Σαμνίτη στρατηγό C. Papius (Appian, App. BC 1.42). Γρήγορα επανακατελήφθη από τον Sulla (89 π.Χ.), και καταστράφηκε ολοσχερώς（Plin. Nat. 3.5. s. 9). Δεν κατέστη ποτέ ξανά σημαντικό οικιστικό κέντρο, απλώς υπήρξε δημοφιλής θέση για την ανέγερση πολυτελών επαύλεων (Ovid. Met. 15.711; Colum. R. R. 10.133, Cicero, Letter XIX: ad familiares 7.1), δεδομένης και της ωραίας θέας της στον κόλπο της Νεαπόλεως. Η επιβίωση του Ελληνικού πολιτισμού μεταξύ των απογόνων των πρώτων αποίκων απετέλεσε ένα επιπρόσθετο στοιχείο έλξεως για τις μορφωμένες Ρωμαϊκές τάξεις, για τις οποίες η γνώση της γλώσσας και της λογοτεχνίας εθεωρείτο ήδη ουσιαστικό επίτευγμα και μέσον προβολής.[NOTE2] Η εκλεπτυσμένη φύση των Σταβιανών τοιχογραφιών συγκρίνεται μόνον με αυτές της κατοικίας του Αυγούστου στον Παλατίνο Λόφο και του Χρυσού Οίκου του Νέρωνα στην Ρώμη, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι πλούσιοι ιδιοκτήτες αυτών των παράκτιων επαύλεων του κόλπου της Νεαπόλεως προέβησαν στην μετάκληση εξαίρετων καλλιτεχνών από την Ρώμη ή και Ελλήνων από το εξωτερικό προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα ιδιαίτερα αυτά έργα τέχνης.[NOTE3]
Το αντίθετον του Ηρακλέους
Μωσαικό από τις ΣταβίεςΤο όνομα της πόλεως έχει συσχετισθεί με την Ινδο – Ευρωπαϊκή ρίζα *steb(h)-, ανεγείρω στύλο / στηρίζω, η οποία έχει επίσης συνδεθεί με το όνομα των Βοιωτικών Θηβών.[NOTE4] Αξιοσημείωτη είναι η ύπαρξη ομώνυμου οικισμού στην Κρήτη (Στάβιες Μονοφατσίου αλλά και Πομπηία)![NOTE5] Σύμφωνα με τον Howe οι εξαιρετικά καινοτόμες πανοραμικές διαξονικές αρχιτεκτονικές συνθέσεις στην Ρωμαϊκή μνημειακή αρχιτεκτονική και την αρχιτεκτονική των επαύλεων εμφανίζονται απότομα και εξελίσσονται γρήγορα από τα μέσα του τρίτου έως τα τέλη του πρώτου αι. π.Χ. σε έναν κόσμο στον οποίο μια πολύ κινητική και διεθνική ρωμαϊκή γερουσιαστική αριστοκρατία αφ’ ενός αλλά και μια Ελληνιστική ανώτερη κοινωνική ομάδα, αφ΄ ετέρου, μαζύ με τα επαγγελματικά στελέχη τους, δημιούργησαν ένα ενιαίο, πολυπολικό διεθνές πολιτιστικό ιδίωμα.[NOTE6] Η ανάπτυξη αξονικών συνθέσεων, έναντι των μεσαίων όγκων που ακολουθούντο στην κλασική Ελλάδα, ξεκίνησε την δεκαετία του 280 στην Πτολεμαϊκή Αίγυπτο με βάση ελληνικές μορφές τροποποιημένες από την επιρροή των αξονικών ιερών του Αιγυπτιακού Νέου Βασιλείου. Από τα μέσα του τρίτου έως τα μέσα του δευτέρου αι. οι περίκλειστες αγορές και τα ιερά αναπτύσσουν διαξονικά, συχνά πανοραμικά σχέδια με προσανατολισμό προς τα έξω (Λίνδος, Κως, Πέργαμος). Μετά το 50–30 π.Χ. πανοραμικά σχέδια με κιονοστοιχία προς τα έξω αρχίζουν να απεικονίζονται σε τοιχογραφίες (Villa San Marco, Σταβίαι) καθώς και σε πραγματικές επαύλεις (μετέπειτα προσθήκες στο Oplontis, τροποποιήσεις και νέες επαύλεις στις Σταβίες, την ίδια στιγμή που υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για θέματα της ζωγραφικής τοπίου (τοπία της Οδύσσειας) και την βουκολική φύση (Virgil, Georgics, περ. 29 π.Χ.). Το φαινόμενο φαίνεται να αποτελεί ένα κοινό χαρακτηριστικό του ενοποιημένου Μεσογειακού πολιτιστικού ιδιώματος της αριστοκρατίας, εμφανιζόμενο από το Masada ως και την Παράλια Καισάρεια μετά το Άκτιον (31 π.Χ.). Η κατασκευή στεγασμένων ημι – υπέργειων διαδρόμων, cryptoporticus, αποτελεί τεκμήριο του μετασχηματισμού τού ιδιωτικού χώρου των Ρωμαϊκών οίκων κατά την πρώιμη αυτοκρατορική περίοδο σε πινακοθήκη έργων τέχνης, τα οποία είτε αναπαράγουν είτε εμπνέονται από τους Ελληνικούς πίνακες της κλασικής ή Ελληνιστικής περιόδου.[NOTE7]
Στεγασμένοι διάδρομοι
Τοιχογραφία από τις ΣταβίεςΑξιοσημείωτη κρίνεται η ανεύρεση στις Σταβίες θραύσματος υάλινου πίνακα από οψιανό, εγχάρακτου με αμπελοοινικά φύλλα και βλαστόσπειρες σε Αιγυπτιανίζον ύφος, κατασκευασμένου με την τεχνική της εμφυαλώσεως (cloisonné) και χρονολογούμενου μεταξύ πρώτου αι. π.Χ. και πρώτου αι. μ.Χ.[NOTE8] Η υιοθετούμενη στο τεκμήριο τεχνική έχει παρομοιασθεί με αυτήν του διάσημου πινακίου εγχάρακτου με μαλάκια και διάφορα υλικά και χρώματα ευρεθέντος στο Ai-Khanoum (Ἀλεξάνδρεια ἡ ἐπὶ τοῦ Ώξου).NOTE9 Το πινάκιο εκτιμάται ότι αποτελεί εικονογραφική αφήγηση του Ινδικού μύθου τής Sakuntala, ο δε Rapin επιμένει ότι η υιοθετούμενη στο αριστούργημα τεχνική ‘οπωσδήποτε δεν έχει καταγωγή από την Μεσόγειο’![NOTE10] Από την πλευρά μας υπογραμμίζουμε την έλλειψη μακράς υαλουργικής παραδόσεως στην Ινδία, καθώς και την συσχέτιση του τεκμηρίου από την Ἀλεξάνδρεια την ἐπὶ τοῦ Ώξου με τεχνούργημα από τις υπό Ελληνική πολιτιστική επιρροή Σταβίες, ενώ το Αιγυπτιανίζον ύφος του τεχνουργήματος της Καμπανίας αλλά και το Ινδικό θέμα του διάσημου πινακίου, αμφότερα συνδέονται με τον Ελληνικό παράγοντα! Κλείνοντας αυτήν την σύντομη αναφορά μας στους θησαυρούς των Σταβιών δεν πρέπει να παραλείψουμε μια αναφορά στην ανασκαφή εκεί τεσσάρων θαυμάσιων τοιχογραφιών – πινάκων της Φλώρας (Χλωρίδος), της Μήδειας, της Λητούς και της Ντιάνας (Αρτέμιδος), έργων τα οποία είναι χαρακτηριστικά του υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου το οποίο κατεκτήθη στην παράλια πόλη, τα οποία, μάλιστα, ενδεχομένως συνιστούν αντίγραφα από Ελληνικό πρωτότυπο![NOTE11]
Τοιχογραφία γυναίκας με δίσκο (έπαυλις San Marco, Στάβίαι)
Λήδα
Ντιάνα (Άρτεμις)
Μήδεια
Φλώρα (Χλωρίς)ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
NOTE1. Dictionary of Greek and Roman Geography, s.v. STA´BIAE (http://www.perseus.tufts.edu/hopper/t... Wikipedia, s.v. Stabiae (https://en.wikipedia.org/wiki/Stabiae); Pleiades, s.v. Stabiae (https://pleiades.stoa.org/places/4331.... Conway Morris 2009. Οι πλούσιοι Ρωμαίοι επιθυμώντας να προβάλλουν την εξοικείωσή τους με τον Ελληνικό πολιτισμό, ενθάρρυναν την παραγωγή αντιγράφων Ελληνικών έργων τέχνης αλλά και την χρήση χαρακτηριστικών διακοσμητικών στοιχείων Ελληνικού ύφους (Westgate 2000, p. 255). Η Ελληνική επιρροή ήταν τόσον ευρεία ώστε υπήρξαν περιοχές (επί παραδείγματι των Oscan στην Καμπανία) που υιοθέτησαν το Ελληνικό αλφάβητο για την γραφή τους (Tagliapietra 2018, p. 80, n. 191).NOTE3. Conway Morris 2009.NOTE4. Sciarretta 2015.NOTE5. Λενακάκης 2017.NOTE6. Howe 2019.NOTE7. Valladares 2007, pp. 85-86. Στις ‘πινακοθήκες’ αυτές μεταξύ κιόνων Αιγυπτιακού ύφους συχνά εμφανίζεται μια σειρά από θρησκευτικές, μυθολογικές και μεικτές σκηνές, που παραπέμπουν σε κλασικά και ελληνιστικά έργα τέχνης.NOTE8. Caron, B. 1997, p. 19, fig. 1. Το τεκμήριο φυλασσόταν στο The Metropolitan Museum of Art, υπό αρ. 17.194.2359, τώρα όμως ευρίσκεται στο Μουσείο Νεαπόλεως, βλ. https://www.metmuseum.org/art/collect.... Rapin 1996, pp. 53-54. Βλ. https://en.wikipedia.org/wiki/Ai-Khan.... Rapin 1996, p. 55.NOTE11. Valladares 2007, pp. 77, n. 8.
https://commons.wikimedia.org/wiki/Fi...
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Λενακάκης, Α. 2017. “Κρητική Λαογραφία,” <http://kritiki-laografia.blogspot.com... (28 Σεπτεμβρίου 2020).ΜÏSmith, W., ed. 1854. Dictionary of Greek and Roman Geography, London.
Conway Morris, R. 2009. “Treasures of Art, Buried for Centuries,” Review in the NY Times of the 'Otium Ludens', < https://www.nytimes.com/2009/07/25/ar... > (28 September 2020).
Howe, T. N. 2019. “The Development of Panoramic Sensibilities in Art, Literature, Architecture and Gardens in the Villas of Rome in the Late Republic and Early Empire: The Perspective from Stabiae,” Art: The Actual Problems of History and Theory of Art, DOI: 10.18688/aa199-1-11, pp. 108-121.
Sciarretta, Α. 2015. Ancient Toponymy, Campania, < http://www.asciatopo.altervista.org/c... (28 September 2020).
Westgate, R. 2000. “Pavimenta atque emblemata vermiculata: Regional Styles in Hellenistic Mosaic and the First Mosaics at Pompeii,” AJA 104 (2), pp. 255-275.
Tagliapietra, L. 2018. “Greek in Early Hellenistic Magna Graecia: Dialect Contact and Change in South Italy,” (diss. St John’s College, Cambridge).
Rapin, C. 1996. Indian Art from Aphganistan. The Legend of Sakuntala and the Indian treasure of Eucratides at Ai Khanum, New Delhi.
Caron, B. 1997. "Roman Figure-Engraved Glass in The Metropolitan Museum of Art." Metropolitan Museum Journal 32, Caron: pp. 19–20, fig. 1.
Valladares, H. 2007. “Four Women from Stobiae: Eigthteenth-Century Antiquarian Practice and the History of Ancient Roman Painting,” in Antiquity Recovered. The Legacy of Pompeii and Herculaneum, Los Angeles, pp. 73-94.
https://www.archeologiaviva.it/15212/...
No comments have been added yet.
