Οι Αιγαίοι και η Ευρώπη κατά την Εποχή του Χαλκού: από τον μύθο στην (προ)ιστορία..
9. Οι Αιγαίοι και η Ευρώπη κατά την Εποχή του Χαλκού: από τον μύθο στην (προ)ιστορία..
Η Ελληνική μυθολογία περιλαμβάνει διηγήσεις για γεγονότα πιθανώς διαδραματιζόμενα στην Ευρώπη. Οι μύθοι των βοών του Γηρυώνη και των μήλων των Εσπερίδων, καθώς και οι σχετικοί με τον Ηριδανό και τον Παρθολώνα φαίνεται ότι αναφέρονται στην Ιβηρική ή σε άλλες περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης,9_1, 9_2 ενώ ο πολύ γνωστός μύθος της Αργοναυτικής εκστρατείας τοποθετείται στην Κολχίδα της Μαύρης Θάλασσας. Οι αναφορές αυτές θέτουν ερωτήματα γιά την πιθανότητα να πραγματοποιήθηκαν στα μακρυνά αυτά μέρη ναυτικά ή άλλα ταξίδια ήδη από την Εποχή του Χαλκού, με σκοπούς εμπορικούς ή εξερευνητικούς. Στo παρόν κεφάλαιο γίνεται σύντομη αναφορά στα στοιχεία τα οποία συνηγορούν υπέρ της υπάρξεως τέτοιων επαφών των Αιγαίων με την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη από πολύ παλαιά.
9.1 Ιβηρική
Αναφέραμε ήδη ότι η Ιβηρική αποτελεί την κατ’ εξοχήν περιοχή στην οποία αναφέρονται Αιγαιακοί μύθοι, τα δε διαθέσιμα σήμερα αρχαιολογικά ευρήματα και στοιχεία φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πανάρχαιων επαφών. Η εμφάνιση της εμπίεστης κεραμεικής και άλλων νεολιθικών στοιχείων σε παράλιους οικισμούς της Ιβηρικής αρχικώς είχε εκτιμηθεί ότι υπήρξε αποτέλεσμα διαχύσεως από το Αιγαίο. Αν και η άποψη αυτή έχει δεχθεί ισχυρή κριτική, πρόσφατη μελέτη φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι η εμφάνιση του νεολιθικού συνόλου χαρακτηριστικών στην Μεσογειακή Ευρώπη έλαβε χώραν περί το 5400 π.Χ. μέσα σε στενό χρονικό ορίζοντα έξη γενεών, για όλη την περιοχή από την Ιταλία ως την Πορτογαλία.9_3 Μια τέτοια εξέλιξη φαίνεται να υποστηρίζει, επομένως, την άποψη για πολιτιστική διάχυση μέσω αποικισμού της περιοχής διά θαλάσσης. Οι θολωτοί τάφοι, η ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας, οι τειχισμένοι οικισμοί και άλλα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν για την υποστήριξη της θέσεως για αποικισμό της περιοχής από την Εποχή του Χαλκού. Η ύπαρξη στην Ιβηρική επιδράσεων από το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, ήδη από το δεύτερο ήμισυ της τρίτης χιλιετίας π.Χ., έχει στηριχθεί στην ανίχνευση τυπολογικών ομοιοτήτων με ειδώλια,9_4 πιθαμφορείς, κεραμεικές βάσεις και διπλά αγγεία,9_5 αιχμές,9_6 διαδήματα και κοσμήματα εν γένει.9_7 Πράγματι στην Μινόρκα έχει ανασκαφεί Κυκλαδική πρόχους προερχόμενη από την Μήλο της ΠΚ ΙΙΙb,9_8 ενώ στην Ανδαλουσία αναφέρεται η ανασκαφή Μυκηναϊκής κεραμεικής.9_9 Ο εντοπισμός στο Los Moreres ομοιόμορφης ομάδας οστράκων (θραυσμάτων) της ερυθράς μονόχρωμης κεραμεικής, χρονολογούμενης στα μέσα της τρίτης χιλιετίας, συγκέντρωσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ερευνητών. Τα κεραμεικά αυτά εκτιμήθηκε ότι είχαν παραχθεί με την τεχνολογία της τροχήλατης αγγειοπλαστικής – σε πλαίσιο όπου επικρατούσε η χειροποίητη τεχνική – η δε προέλευσή τους τοποθετήθηκε εκτός Ιβηρικής. Αν και η θέση παραγωγής των δεν έχει προσδιορισθεί τελειωτικά σημειώνεται ότι μορφολογικώς παρόμοια κεραμεικά έχουν ευρεθεί στην Ανατολία (Τροία ΙΙ, Kumtepe Ib κ.α.), αλλά και στην Σάμο (Ηραίο και Τηγάνι).9_10Έχει υποστηριχθεί επίσης η ύπαρξη επιρροών από την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο στην παράκτια περιοχή του Ατλαντικού, αλλά και στην πολιτιστική ενότητα του el-Argar.9_11 Στην τελευταία μάλιστα έχει εντοπισθεί η ύπαρξη τοιχισμένης θέσεως (La Bastida) της οποίας η οχύρωση εμφανίζει ομοιότητα με αντίστοιχες στην Συρο – Παλαιστίνη και το Αιγαίο, δεν φαίνεται δε να προέκυψε από βαθμιαία εντόπια εξέλιξη, αποτελώντας – κατά πάσα πιθανότητα - εισαγωγή.9_12Στον ίδιο πολιτιστικό κύκλο αποδίδεται επίσης το λεγόμενο ανάκτορο της La Almoloya, περιλαμβάνον αίθουσα ακροάσεων του κοινού καθώς και τάφο αριστοκρατών με πληθώρα αναθημάτων.9_13 Πιό προωθημένη, τέλος, θεωρείται η άποψη για εποικισμό του Los Millares από το Αιγαίο, η οποία όμως έχει δεχθεί κριτική από τον Renfrew.9_14Ο πολιτιστικός κύκλος του Los Millares επεκράτησε στην ΝΑ Ιβηρική κατά το δεύτερο ήμισυ της τρίτης και τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, χαρακτηρίστηκε δε για τις αγροτικές και μεταλλοτεχνικές επιδόσεις του, ενώ διέθετε τειχισμένους οικισμούς.
Οχυρωματικά τείχη (α) οικισμού Los Millares και (β) Χαλανδριανής Σύρου
Επιπρόσθετα στοιχεία επαφών συνίστανται στην ανεύρεση χάνδρας από την Γαλικία με λευκές, σπειροειδείς αυλακώσεις ή ραβδώσεις η οποία ευρίσκει το παράλληλό της στην Πυλώνα Ρόδου, τις Μυκήνες και την Πρόσυμνα.9_34Ερευνητές υποστηρίζουν επίσης την ύπαρξη αρχιτεκτονικών αναλογιών μεταξύ κατασκευών του οικισμού Cerro de la Encantana, αφ’ ενός, και του Beycesultan, του ιερού Αγίας Ειρήνης Κέας, αλλά και του τάφου-ιερού της Κνωσσού, αφ’ ετέρου, ενώ η οχύρωση με πεταλόσχημους προμαχώνες του Αιγαίου παραβάλλεται προς ανάλογες της Ιβηρικής.9_35
Οχυρωματικά τείχη και οικίες Κολώνας V (Αίγινα, Walter - Felten 1981, Abb. 24, 22)
Συμπερασματικά τα αρχαιολογικά τεκμήρια φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη επαφών μεταξύ των δύο άκρων της Μεσογείου, ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετίας, αποδίδοντας στους σχετικούς μύθους ιστορικό υπόβαθρο. Τα υπάρχοντα στοιχεία ευνοούν την Κυκλαδική διάσταση των πρώιμων επαφών της τρίτης χιλιετίας, όπως προκύπτει από:(α) την ύπαρξη Κυκλαδικής εμπνεύσεως οχυρώσεων σε οικιστικά κέντρα όπου υπήρχε η δυνατότητα μεταλλοτεχνικής δραστηριότητας (Los Millares, Leceia),(β) την διαπιστωθείσα ομοιότητα μεταξύ εδωλίων, αλλά και μεταξύ άλλων μορφών Κυκλαδικών κοσμημάτων (περόνες),(γ) την ερυθρά μονόχρωμη κεραμεική (Los Moreres) η οποία απαντάται στις Κυκλάδες και την δυτική Ανατολία. To επόμενο κύμα επαφών φαίνεται να σημειώνεται κατά την δεύτερη χιλιετία π.Χ. με Μινωικό και Μυκηναϊκό χαρακτήρα, όπως αποδεικνύουν τα πετρόγλυφα Κρητο – Μυκηναϊκών πλοίων, ιδίως δε η εμφάνιση των ήδη αναφερθέντων κεράτων καθοσιώσεως σε δύο θέσεις της Ιβηρικής. Τα τελευταία σηματοδοτούν την υιοθέτηση από μέρους των Ιβήρων θρησκευτικών αντιλήψεων της Μινωικής Κρήτης, ή, ακόμη, την μόνιμη παρουσία Μινωικών κοινοτήτων στις θέσεις των ευρημάτων! Άλλωστε εγκατάσταση ομάδων από το ανατολικό άκρο της Μεσογείου στην Νότια Ιβηρική πιθανολογείται και κατά την Μυκηναϊκή περίοδο.9_39 Βεβαίως οι επιδράσεις συνεχίσθηκαν κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού και την Εποχή του Σιδήρου,9_40 όταν οι Έλληνες (και οι Φοίνικες) προχώρησαν στην ίδρυση εμπορικών σταθμών όπως το Εμπόριον. Η ιδιαίτερη σημασία της Ιβηρικής για το εμπόριο και μάλιστα αυτό των μετάλλων φαίνεται άλλωστε από τις σχετικές αναφορές του Ηροδότου, οι οποίες περιγράφουν την εμπορική / μεταλλευτική δραστηριότητα των Ελλήνων στο δυτικό άκρο της Μεσογείου κατά τους ιστορικούς χρόνους, συνεχίζοντας μια μακρά παράδοση επαφών.9_41
Die Ägäische Frühzeit, 2. Serie, Forschungsbericht 1975–2000. 2. Band, Die Frühbronzezeit in Griechenland mit Ausnahme von Kreta, ed. E. Alram-Stern, Wien (Tafel 7)
απόσπασμα από το βιβλίο “ΟΙ ΧΕΤΤΑΙΟΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ”, εκδ. ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ
τελευταία επιμέλεια / εμπλουτισμός: 01.02.20
Η Ελληνική μυθολογία περιλαμβάνει διηγήσεις για γεγονότα πιθανώς διαδραματιζόμενα στην Ευρώπη. Οι μύθοι των βοών του Γηρυώνη και των μήλων των Εσπερίδων, καθώς και οι σχετικοί με τον Ηριδανό και τον Παρθολώνα φαίνεται ότι αναφέρονται στην Ιβηρική ή σε άλλες περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης,9_1, 9_2 ενώ ο πολύ γνωστός μύθος της Αργοναυτικής εκστρατείας τοποθετείται στην Κολχίδα της Μαύρης Θάλασσας. Οι αναφορές αυτές θέτουν ερωτήματα γιά την πιθανότητα να πραγματοποιήθηκαν στα μακρυνά αυτά μέρη ναυτικά ή άλλα ταξίδια ήδη από την Εποχή του Χαλκού, με σκοπούς εμπορικούς ή εξερευνητικούς. Στo παρόν κεφάλαιο γίνεται σύντομη αναφορά στα στοιχεία τα οποία συνηγορούν υπέρ της υπάρξεως τέτοιων επαφών των Αιγαίων με την Κεντρική και Δυτική Ευρώπη από πολύ παλαιά.
9.1 Ιβηρική
Αναφέραμε ήδη ότι η Ιβηρική αποτελεί την κατ’ εξοχήν περιοχή στην οποία αναφέρονται Αιγαιακοί μύθοι, τα δε διαθέσιμα σήμερα αρχαιολογικά ευρήματα και στοιχεία φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πανάρχαιων επαφών. Η εμφάνιση της εμπίεστης κεραμεικής και άλλων νεολιθικών στοιχείων σε παράλιους οικισμούς της Ιβηρικής αρχικώς είχε εκτιμηθεί ότι υπήρξε αποτέλεσμα διαχύσεως από το Αιγαίο. Αν και η άποψη αυτή έχει δεχθεί ισχυρή κριτική, πρόσφατη μελέτη φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι η εμφάνιση του νεολιθικού συνόλου χαρακτηριστικών στην Μεσογειακή Ευρώπη έλαβε χώραν περί το 5400 π.Χ. μέσα σε στενό χρονικό ορίζοντα έξη γενεών, για όλη την περιοχή από την Ιταλία ως την Πορτογαλία.9_3 Μια τέτοια εξέλιξη φαίνεται να υποστηρίζει, επομένως, την άποψη για πολιτιστική διάχυση μέσω αποικισμού της περιοχής διά θαλάσσης. Οι θολωτοί τάφοι, η ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας, οι τειχισμένοι οικισμοί και άλλα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν για την υποστήριξη της θέσεως για αποικισμό της περιοχής από την Εποχή του Χαλκού. Η ύπαρξη στην Ιβηρική επιδράσεων από το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, ήδη από το δεύτερο ήμισυ της τρίτης χιλιετίας π.Χ., έχει στηριχθεί στην ανίχνευση τυπολογικών ομοιοτήτων με ειδώλια,9_4 πιθαμφορείς, κεραμεικές βάσεις και διπλά αγγεία,9_5 αιχμές,9_6 διαδήματα και κοσμήματα εν γένει.9_7 Πράγματι στην Μινόρκα έχει ανασκαφεί Κυκλαδική πρόχους προερχόμενη από την Μήλο της ΠΚ ΙΙΙb,9_8 ενώ στην Ανδαλουσία αναφέρεται η ανασκαφή Μυκηναϊκής κεραμεικής.9_9 Ο εντοπισμός στο Los Moreres ομοιόμορφης ομάδας οστράκων (θραυσμάτων) της ερυθράς μονόχρωμης κεραμεικής, χρονολογούμενης στα μέσα της τρίτης χιλιετίας, συγκέντρωσε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των ερευνητών. Τα κεραμεικά αυτά εκτιμήθηκε ότι είχαν παραχθεί με την τεχνολογία της τροχήλατης αγγειοπλαστικής – σε πλαίσιο όπου επικρατούσε η χειροποίητη τεχνική – η δε προέλευσή τους τοποθετήθηκε εκτός Ιβηρικής. Αν και η θέση παραγωγής των δεν έχει προσδιορισθεί τελειωτικά σημειώνεται ότι μορφολογικώς παρόμοια κεραμεικά έχουν ευρεθεί στην Ανατολία (Τροία ΙΙ, Kumtepe Ib κ.α.), αλλά και στην Σάμο (Ηραίο και Τηγάνι).9_10Έχει υποστηριχθεί επίσης η ύπαρξη επιρροών από την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο στην παράκτια περιοχή του Ατλαντικού, αλλά και στην πολιτιστική ενότητα του el-Argar.9_11 Στην τελευταία μάλιστα έχει εντοπισθεί η ύπαρξη τοιχισμένης θέσεως (La Bastida) της οποίας η οχύρωση εμφανίζει ομοιότητα με αντίστοιχες στην Συρο – Παλαιστίνη και το Αιγαίο, δεν φαίνεται δε να προέκυψε από βαθμιαία εντόπια εξέλιξη, αποτελώντας – κατά πάσα πιθανότητα - εισαγωγή.9_12Στον ίδιο πολιτιστικό κύκλο αποδίδεται επίσης το λεγόμενο ανάκτορο της La Almoloya, περιλαμβάνον αίθουσα ακροάσεων του κοινού καθώς και τάφο αριστοκρατών με πληθώρα αναθημάτων.9_13 Πιό προωθημένη, τέλος, θεωρείται η άποψη για εποικισμό του Los Millares από το Αιγαίο, η οποία όμως έχει δεχθεί κριτική από τον Renfrew.9_14Ο πολιτιστικός κύκλος του Los Millares επεκράτησε στην ΝΑ Ιβηρική κατά το δεύτερο ήμισυ της τρίτης και τις αρχές της δεύτερης χιλιετίας, χαρακτηρίστηκε δε για τις αγροτικές και μεταλλοτεχνικές επιδόσεις του, ενώ διέθετε τειχισμένους οικισμούς.
Οχυρωματικά τείχη (α) οικισμού Los Millares και (β) Χαλανδριανής ΣύρουΕπιπρόσθετα στοιχεία επαφών συνίστανται στην ανεύρεση χάνδρας από την Γαλικία με λευκές, σπειροειδείς αυλακώσεις ή ραβδώσεις η οποία ευρίσκει το παράλληλό της στην Πυλώνα Ρόδου, τις Μυκήνες και την Πρόσυμνα.9_34Ερευνητές υποστηρίζουν επίσης την ύπαρξη αρχιτεκτονικών αναλογιών μεταξύ κατασκευών του οικισμού Cerro de la Encantana, αφ’ ενός, και του Beycesultan, του ιερού Αγίας Ειρήνης Κέας, αλλά και του τάφου-ιερού της Κνωσσού, αφ’ ετέρου, ενώ η οχύρωση με πεταλόσχημους προμαχώνες του Αιγαίου παραβάλλεται προς ανάλογες της Ιβηρικής.9_35
Οχυρωματικά τείχη και οικίες Κολώνας V (Αίγινα, Walter - Felten 1981, Abb. 24, 22)
Συμπερασματικά τα αρχαιολογικά τεκμήρια φαίνεται να επιβεβαιώνουν την ύπαρξη επαφών μεταξύ των δύο άκρων της Μεσογείου, ήδη από τα μέσα της τρίτης χιλιετίας, αποδίδοντας στους σχετικούς μύθους ιστορικό υπόβαθρο. Τα υπάρχοντα στοιχεία ευνοούν την Κυκλαδική διάσταση των πρώιμων επαφών της τρίτης χιλιετίας, όπως προκύπτει από:(α) την ύπαρξη Κυκλαδικής εμπνεύσεως οχυρώσεων σε οικιστικά κέντρα όπου υπήρχε η δυνατότητα μεταλλοτεχνικής δραστηριότητας (Los Millares, Leceia),(β) την διαπιστωθείσα ομοιότητα μεταξύ εδωλίων, αλλά και μεταξύ άλλων μορφών Κυκλαδικών κοσμημάτων (περόνες),(γ) την ερυθρά μονόχρωμη κεραμεική (Los Moreres) η οποία απαντάται στις Κυκλάδες και την δυτική Ανατολία. To επόμενο κύμα επαφών φαίνεται να σημειώνεται κατά την δεύτερη χιλιετία π.Χ. με Μινωικό και Μυκηναϊκό χαρακτήρα, όπως αποδεικνύουν τα πετρόγλυφα Κρητο – Μυκηναϊκών πλοίων, ιδίως δε η εμφάνιση των ήδη αναφερθέντων κεράτων καθοσιώσεως σε δύο θέσεις της Ιβηρικής. Τα τελευταία σηματοδοτούν την υιοθέτηση από μέρους των Ιβήρων θρησκευτικών αντιλήψεων της Μινωικής Κρήτης, ή, ακόμη, την μόνιμη παρουσία Μινωικών κοινοτήτων στις θέσεις των ευρημάτων! Άλλωστε εγκατάσταση ομάδων από το ανατολικό άκρο της Μεσογείου στην Νότια Ιβηρική πιθανολογείται και κατά την Μυκηναϊκή περίοδο.9_39 Βεβαίως οι επιδράσεις συνεχίσθηκαν κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού και την Εποχή του Σιδήρου,9_40 όταν οι Έλληνες (και οι Φοίνικες) προχώρησαν στην ίδρυση εμπορικών σταθμών όπως το Εμπόριον. Η ιδιαίτερη σημασία της Ιβηρικής για το εμπόριο και μάλιστα αυτό των μετάλλων φαίνεται άλλωστε από τις σχετικές αναφορές του Ηροδότου, οι οποίες περιγράφουν την εμπορική / μεταλλευτική δραστηριότητα των Ελλήνων στο δυτικό άκρο της Μεσογείου κατά τους ιστορικούς χρόνους, συνεχίζοντας μια μακρά παράδοση επαφών.9_41
Die Ägäische Frühzeit, 2. Serie, Forschungsbericht 1975–2000. 2. Band, Die Frühbronzezeit in Griechenland mit Ausnahme von Kreta, ed. E. Alram-Stern, Wien (Tafel 7)
απόσπασμα από το βιβλίο “ΟΙ ΧΕΤΤΑΙΟΙ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ”, εκδ. ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ
τελευταία επιμέλεια / εμπλουτισμός: 01.02.20
No comments have been added yet.
