Yaşadığımız "real" dünya əslində virtual gerçəkliyin bir hissəsi ola bilərmi?
Bizim yaşadığımız real dünyanı komputer oyunlarında təzahür edən virtual gerçəklikdən yalnız və yalnız komputer texnologiyasının bu günə olan nisbətən zəif inkişaf etməsi səbəbindən virtual dünyanın daha az inandırıcı təsir bağışlamasıdır. Amma komputer qrafikası məsələn, keçən əsrin 90-cı illəri ilə müqayisədə çox təkmilləşib və hər il daha böyük sürətlə təkmilləşməkdə davam edir. Yaxın gələcəkdə belə sürətli inkişafın nəticəsi olaraq real adlandırdığımız gerçəklik ilə virtual gerçəklik arasında vizual olaraq heç bir ciddi fərqin olmayacağı ehtimalı böyükdür. Yalnız bir fundamental fərq olacaq: biz gerçək dünyada yaşadığımızı biləcəyik, virtual gerçəklikdə mövcud olanların isə əslində hər şeyin illuziya olduğundan xəbəri olmayacaq. (Virtual gerçəklikdə hərəkət edən “insan”larda heç bir mental aləmin — hissiyyatın, qavrayışın, düşüncənin və s. mövcud ola bilməməsi və onların yalnız bizim düşüncəmizin virtual ifadəsi olması fikri kənardan həmin virtuallığı müşahidə edə bilən insanlara (yəni bizə) məxsus ola bilər. Bizim içərisinə daxil olduğumuz sistemin hüdudlarından kənarda nəyinsə mövcud olub-olmadığını birməanlı qiymətləndirmək çox çətindir.)
Amma bizim özümüzün də içərisində yaşadığımız real gerçəklik ilə birlikdə daha yüksək inkişaf etmiş başqa sivilizasiyanın yaratdığı virtual gerçəkliyin bir hissəsi olmadığımızı məntiqi olaraq necə təkzib etmək olar? Bizim bütün mental aləmimiz yuxarıda sadaladığımız bütün elementləri ilə birlikdə sadəcə beynin neyro-dinamik aktivliyindən başqa bir şey deyildir. Başqa sözlə, neyro-fəlsəfəyə görə heç bir mental vəziyyət real olaraq mövcud deyil; yalnız və yalnız maddi hissəciklərdən təşkil olunmuş neyronlar və onlar arasında mövcud olan bio-elektrik bağlantılar mövcuddur. Əgər özümüzü hipotetik olaraq virtual gerçəklikdə simulyasiya altında olan bir “varlıq” kimi qəbul etsək, biz sadəcə deepest level-də neyronların da varlığına şübhə edəcək, yalnız və yalnız komputer qrafikasının qurulması və funksional fəaliyyəti üçün zəruri olan maddi hissəciklərin və onlar arasındakı bağlantıların (müasir komputer texnologiyasında istifadə olunan sistemin daha modern variantinin) gerçək olduğunu və bütün hiss etdiyimiz və yaşadığımız hər şeyin oradan gəldiyni qəbul etmiş olacağıq. Məntiqi olaraq bizim virtual deyil, “real” gerçəklikdə yaşadığımızı sübut etmək çox çətindir.
Bunu nəzərə alan Elon Musk (Forbes jurnalının 2016-cı il “Dünyanın ən nüfuzlu insanları” siyahısında 21-ci olan amerikalı mühəndis və ixtiraçı) bizim yaşadığımız dünyanın gerçək olması ehtimalını milyard şansdan bir mümkün olan variant kimi qiymətləndirir. Başqa sözlə, o, demək olar ki, 100% yaşadığımız dünyanın real olmadığına əmindir.
