Sạch ngữ âm

Phạm Thị Hoài

Nếu bạn ngọng lờ-nờ
và làm nghề đầu bếp, ra chợ hỏi mua cá nóc, cuối cùng vẫn xách cá lóc về nhà, thì
không có gì thật sự đáng báo động. Song nếu bạn kiêm cả bồi bàn tiếp khách thì
câu chuyện đã khác. Trừ khi bạn trưng biển “Ở đây có nói ngọng” mà
quán vẫn đông thì xin chúc mừng, có khi bạn còn được lên CNN và trở thành một địa
chỉ du lịch như bún mắng cháo chửi; đóng góp của Việt Nam cho thế giới là những
ngóc ngách độc đáo như vậy. Còn lại, nếu khách nhất định cá lóc và bạn khăng
khăng cá nóc, rồi lời qua tiếng lại, mày định đầu độc bố mày hử, rồi nước bọt
văng tới đâu dao văng tới đấy, rồi báo chí giật tít “Án mạng vì món cá nhầm
tên” – chậm nhất đến đây, là một cái thây, bạn sẽ muốn kiếp khác đầu thai
thành loài gì cũng chấp nhận, miễn lờ-nờ không lẫn lộn.

Tôi sinh ra và lớn
lên ở Hải Dương, một trong những thánh địa của tôn giáo nờ cao nờ thấp. Bây giờ
người ta phong nó thành sự đa dạng ngữ âm vùng miền, thành phương ngữ, thổ ngữ
gì đó và sẵn sàng tuốt dao bảo vệ nó trong những cuộc thánh chiến nho nhỏ. Cha
mẹ tôi không được cấp tiến, khoan dung như thế. Cấm tiệt con cái a dua môi trường.
Không nghe thì nọc ra giường. Roi chẳng bao giờ chạm vào mông, song sự cương
quyết của phụ huynh khiến đàn con răm rắp học giọng đài phát thanh thay vì giọng
hàng xóm. Tôi đánh mất đặc sản ngữ âm địa phương và không thấy mình nghèo đi,
cũng không thấy những người bảo tồn đặc sản ấy tự hào về một đóng góp nào cho sự
giàu có của tiếng Việt. Ngược lại, họ chỉ khổ sở bởi cái di sản bất đắc dĩ ấy,
tiếng Việt chẳng keo kiệt với những tình huống éo le. Khi họ bảo rằng trời lồm mình
làm lông lên no nắng, hay nâu nâu họ đi nạc, bạn có đủ tế nhị để không kín đáo
nhếch mép? Đủ rộng lượng để chấp nhận một giáo viên môn toán cứ nũy thừa và
nôgarit mà dạy? Một giáo viên môn sử cứ từ Nạc Nong Quân đến Ný Trần Nê? Một
giáo viên môn văn cứ “Cỏ lon xanh tận chân trời“? Chậm nhất, đến
“Lao lao dòng lước uốn quanh“, “Dùng dằng lửa ở lửa về”
và “Lách tường bông niễu bay sang náng giềng“, bạn sẽ phải lờ
mờ – hay nờ mờ cũng đáng khoan thứ? – nhận ra rằng căn cứ vào vị trí thiêng
liêng – hay thiêng niêng cũng chưa chết ai? – của tác phẩm này, “Truyện
Kiều còn, tiếng ta còn. Tiếng ta còn, nước ta còn“, thì ngọng lờ-nờ là
một cách vô tình làm mất nước.    

Đến lượt mình, tôi
còn khắc nghiệt hơn hai đấng sinh thành. Tôi không kết bạn với người mắc cái tật
khốn khổ nói trên. Tình bạn thậm chí có thể sống sót trong đống tro tàn của các
chiến tuyến tư tưởng, song lại dễ cháy rụi bởi một chất xúc tác có vẻ hiền lành
như ngọng lờ-nờ. Thuở trẻ có lần tôi phải lòng một chàng trai. Lỗi duy nhất,
như thể để nêu bật sự hoàn hảo, là chàng lẫn đúng hai cái phụ âm chẳng họ hàng
gì với nhau ấy. Không như mọi cách phát âm lệch chuẩn khác, ngọng lờ-nờ là một đột
biến ngữ âm vô lý mà chức năng duy nhất là làm mất định hướng, làm nhiễu tư
duy, làm hại ngôn ngữ, làm khổ chính tả, làm tội cái lưỡi và làm ô nhiễm môi
trường âm thanh. Tôi đã nhặt nhạnh nhúm lý trí còn lại khi người ta yêu để bỏ
chạy. Tôi có thể sống như thế nào đó cạnh một người biến tất cả lờ cao thành nờ
thấp hoặc ngược lại, dù không chắc cái tai của mình có còn sống không. Ít ra,
đó là người nhất quán. Nhưng với một người lờ nờ bất nhất thì chịu. Nói ngọng, viết
ngọng và nghĩ ngọng là bộ ba khăng khít. Ngôn ngữ là phương tiện và biểu hiện của
tư duy. Làm sao có thể tư duy bằng một ngôn ngữ đầy lẫn lộn, dễ dãi, buông thả,
vô phương hướng, vô tổ chức, vô ý thức, vô nguyên tắc, vô trách nhiệm như vậy?

Lẽ ra toàn bộ công
chức nhà nước cũng như khối viên chức trong các ngành giáo dục đào tạo và truyền
thông phải đạt tiêu chuẩn sạch ngữ âm ở mức không cản trở giao tiếp và không
gây phản cảm, tối thiểu là không nhầm lẫn lờ-nờ. Ở nhà họ lên giường hay nên
giường, ngoài đường họ lái xe hay nái xe Lexus hay Nexus, đi du lịch hay du nịch
họ “hê-lô” hay “hê-nô”, họ diện đồ Louis Vuitton hay Nouis Vuitton, họ khấn vái
thần linh hay thần ninh, chơi ten-nít hay ten-lít trong các câu lạc bộ hay câu nạc
bộ, thích ăn lòng lợn hay nòng nợn, sau mấy ly bia hay ny bia giao lưu hay giao
nưu bạn hữu họ có thể khen hay chửi Tổng thống Đo-nát Tờ-ram hay Đo-lát Tờ-ram,
tưởng nhớ hay oán trách một thời Liên Xô hay Niên Xô, lo ngại hay no ngại cho
thềm lục địa hay thềm nục địa của đất nước hay đất lước…, tất cả những tự do
lựa chọn đó không ai can thiệp. Đa dạng muôn năm. Ở đất nước này, trừ đa dạng
tư tưởng và đa nguyên đa đảng, còn lại ai muốn đa gì thì đa, đa thê thậm chí được
ngưỡng mộ. Song ở cương vị chính thức thì khác. Không thể xuê xoa coi lỗi phát
âm là chuyện nhỏ, bởi tính chính danh của mỗi chức vụ trong bộ máy nhà nước trước
hết được thể hiện bằng sự tôn nghiêm. Tất nhiên công lý có phần hài hước khi thẩm phán nói ngọng. Tất nhiên nền
giáo dục có phần lố bịch khi Bộ trưởng Bộ Giáo dục “nuôn nuôn”
nói về “chất nượng“. Và tất nhiên những viễn kiến của ngôi sao
chính trị đang lên, Bộ trưởng Thông tin Truyền thông, khó được coi là nghiêm
túc, khi ông cứ “nời giải Việt Nam” cho bài toán Việt Nam
trong “nàn sóng internet thứ ba” mà diễn thuyết.

Thử hình dung, Hồ
Chủ tịch đọc “Lời kêu gọi toàn
quốc kháng chiến”
tháng 12 năm 1946 không phải bằng giọng truyền cảm và chuẩn xác – nếu không muốn
nói là lý tưởng về ngữ âm -, mà níu nô: “Chúng ta thà hi sinh tất cả chứ
không chịu mất lước, nhất định không chịu nàm nô nệ… Việt Lam độc nập và thống
nhất muôn lăm! Kháng chiến thắng nợi muôn lăm!”. Tôi tin rằng quốc dân
sẽ bò ra cười, quên cả xách súng, gươm, cuốc, thuổng, gậy gộc đi cứu nước; Điện
Biên Phủ sẽ không xảy ra, lịch sử Việt Nam sẽ là một lịch sử khác. Lịch sử thế
giới cũng sẽ là một lịch sử khác, nếu Quốc vương nước Anh George VI. không dày
công tập luyện, khắc phục tật nói lắp bẩm sinh, để phát đi lời tuyên chiến
hùng hồn với Đức Quốc Xã tháng 9 năm 1939.

Còn lại câu hỏi,
vì sao dàn lãnh đạo cao cấp hiện nay ở Việt Nam ngọng lờ-nờ như chưa bao giờ được
ngọng, như không có chút sĩ diện nào để mất, như đang đặt nền móng cho ngôn ngữ
hạ đẳng của giới thượng lưu mới? Trong một môi trường bẩn toàn diện, sạch ngữ
âm có lẽ là xa xỉ, thậm chí vô nghĩa.

Tuần báo Trẻ,
2/1/2020