“Muốn đùa mây về lấp một dòng sông”

“Muốn đùa mây về lấp một dòng sông”

(Những bài thơ Đỗ Nghê trên Nguyệt san Tình Thương 63-67)

Đỗ Hồng Ngọc (*)

Anh ray rứt với tháng ngày chóng mặt

Vạch bàn tay tìm dấu vết tiền nhân

Rồi ngây ngất tưởng mình đầy phép lạ

Muốn đùa mây về lấp một dòng sông…

(Dỗ em, Đỗ Nghê,65)

 

Nguyệt san Tình Thương của Sinh viên Y khoa Saigon (63-67) đăng khá nhiều thơ, nhiều thơ hay, nhưng có thể nói có một “dòng thơ” Đỗ Nghê những năm tháng đó, trên Tình Thương mà sau này tác giả đã tập hợp in trong tập Tình Người, thơ Đỗ Nghê, (1967) do người bạn cùng lớp, Lữ Kiều trình bày bìa. Tập thơ ronéo, không giấy phép, in với một số lượng ít (200 cuốn), dành cho bạn bè anh em. Bìa tập thơ Tình Người với tranh Cocteau, và những dòng nước mắt… khóc  cho quê hương cùng những ước mơ cháy bỏng của người sinh viên tuổi mới ngoài đôi mươi…

 

“Muốn đùa mây về lấp một dòng sông…” gần như là chủ đề xuyên suốt của thơ Đỗ Nghê trên nguyệt san Tình Thương lúc đó, với ước mơ tràn đầy phép lạ để xóa đi những nỗi chia cắt trên quê hương, xóa đi những vết hằn lịch sử như một lời nguyền truyền kiếp.

Nhưng ước mơ vẫn chỉ là ước mơ. Phép lạ không hề có. Chỉ còn lại nỗi chua chát:

Em khóc đi, khóc đi rồi anh dỗ

Khóc nhiều hơn khóc nhiều nữa đi nghen

Này tủi nhục với niềm đau nỗi khổ

Của quê mình không đáng khóc sao em?

Dỗ em (Tình Thương, tháng 5/65)

 

Gọi là có một “dòng thơ” Đỗ Nghê trên nguyệt san Tình Thương bởi những năm tháng đó Đỗ Nghê chủ yếu chỉ có những bài thơ nặng trĩu thế sự, những lời thơ chua chát, xót xa, cay đắng, nghẹn ngào… từ nỗi lòng của người tuổi trẻ trong thời tao loạn, nhiễu nhương, chiến tranh ngày càng khốc liệt trên quê hương… Nỗi ước mơ xây dựng một đất nước thanh bình, chấm dứt cuộc chiến nồi da xáo thịt, ám ảnh như bởi một lời nguyền từ thuở đầu lập quốc khi  Lạc Long Quân và Âu Cơ chia đàn con nửa lên non nửa xuống biển, để rồi từ đó mà Sông Gianh, mà Bến Hải… cho đến ngày nay vẫn mãi mãi đôi bờ…

 

Hơn 40 năm trước, Thu Thủy (Võ Phiến) viết về Thơ Đỗ Nghê: “… dù đề cập đến nhiều đề tài, giữa các bài thơ trong tập không phải không có một mối liên hệ. Có lẽ không được đặt thành chủ đề chung, nhưng mối ưu tư về “chiến tranh và hòa bình” bàng bạc, thấm nhuần gần khắp các sáng tác của ông Đỗ Nghê (…) Hoặc khi nhắc lại huyền thoại Lạc Long Quân chia con đi hai ngả để liên tưởng tới tình trạng Nam Bắc lưỡng phân; hoặc khi nói về cổ tích ngôn ngữ để ám chỉ cuộc xâu xé liên miên giữ các dân tộc; hoặc nghe một bản tin thời tiết hàng ngày; hoặc làm một bài vè cho niềm mơ ước đơn giản v.v…, lúc nào người ta cũng nhận thấy nhà thơ bị vấn đề chủ yếu nọ ám ảnh: Chiến tranh trên quê hương; Hòa bình cho quê hương” (Chính Luận 11.1974).

 

Và từ những ước mơ vô vọng, đã trở thành câu hỏi không lời đáp:

Trong giấc ngủ có loài hoa bỏ ngỏ

Tiếng mẹ hiền còn mãi mãi à ơi

Dòng sông xưa nước đục chảy muôn đời

Sao trong mắt chưa thấy niềm sám hối?

Ý nghĩ (Tình Thương, tháng 5/64)

 

Nên chỉ còn là nỗi xót xa:

Niềm tủi nhục cũng tràn theo với tuổi

Máu xương rồi cũng thấy máu xương thêm

Chợt ngoảng lại súng gươm cười nghiêng ngửa

Nhục nhằn này xin muôn kiếp đừng quên…

Ngỏ ý (Số 12 tháng 12/64)

 

Nhà thơ Nguyễn Thị Khánh Minh mới đây nhìn lại lần nữa thơ Đỗ Nghê:  “Một tập thơ in cách nay nửa thế kỷ (1967) có tên Tình Người, với bút hiệu Đỗ Nghê, ông nói về một ước mơ,

Súng dòn

Ánh sáng lóe lên

Đạn đan trên nền trời

Thành hai chữ Việt Nam

Những kẻ tử thù nhìn rõ mặt nhau

Khóc vì mừng

Anh em

(Ước Mơ)

Định mệnh một cuộc chiến… Đã biết bao gia đình, trong một nhà anh cầm súng vì bên này, em ra chiến trường cho bên kia. Hai phía ngỡ ngàng khi súng đạn lóe sáng nhìn ra nhau anh em… Người thơ ước sao cho đường đi của súng đạn đan thành hai chữ Việt Nam, để thức tỉnh nhau còn khóc được vì mừng… Và dường như có một đau lòng, nỗi chia cắt đất nước, nỗi phân ly ý thức hệ” (tuongtri.com/2017).

 

“Ưng vô sở trụ nhi sanh kỳ tâm” (Kim Cang). Đừng trụ vào đâu cả để mà sanh cái tâm. Nói vậy mà không phải vậy đâu! Những danh từ đao to búa lớn kia cũng chỉ là để bịp lừa để đổ máu đó thôi.

 

Trong bài Tổ quốc, Đỗ Nghê viết:

“lịch sử sẽ ghi bằng những lời nói dối

mặc kệ- chúng mình thương nhau…”

Bởi hạnh phúc thực sự chỉ là:

… ngày hai bữa cơm khoai

rừng núi sông hồ

đời người tự do

(…) Thế nhưng mọi sự không vậy, cho nên cuối cùng:

“nếu anh vẫn một mực chối từ

và nhất định đòi cho tổ quốc một chiếc áo màu –dù xanh dù đỏ-

hay khoác một định nghĩa -dù trắng dù đen-

tôi đành nhặt một cọng cỏ rất xưa về làm tổ

rồi khóc trên đó

loài chim bỏ đi!” .

Tổ quốc (Tình Thương, tháng 9/65).

 

Chỉ còn lại nỗi trơ trụi, hoang vu:

Rồi từ đó cỏ cây cùng sửng sốt

Loài chim thiêng vỗ cánh về rừng xưa

Người với người hơn bao giờ chua xót

Ngước mắt nhìn nhau hổ thẹn sao vừa

Ý nghĩ ( số 5 tháng 5/64)

 

Khi mắt đã biết ngỡ ngàng nhìn ra bao trần trụi, trong “Thư cho bé sơ sinh” (1965):

(…) Khi em mở mắt ngỡ ngàng nhìn anh

Anh cũng ngỡ ngàng nhìn qua khung kính cửa

Một ngày đã thức giấc

Với vội vàng với hoang mang

Với những danh từ đao to búa lớn

Để bịp lừa để đổ máu đó em…

 

Khi niềm tin chỉ còn là nỗi đắng cay:

Thôi trân trọng chào em

Mời em nhập cuộc

Chúng mình cùng chung

Số phận

Con người…

(Thư cho bé sơ sinh, 1965)

 

Lạc Long Quân rồi cũng đành đấm ngực, ăn năn, van vỉ các con:

Đốt hết sách vở xé hết cờ xí đi

Rồi đứng ôm nhau mà khóc

Nước mắt sẽ làm tươi lại cỏ cây

Nước mắt sẽ làm phì nhiêu mảnh đất…

 

Bởi:

Muôn lỗi lầm này có phải vì ta

Khi ta đưa các con 50 người xuống biển

Và vợ ta đưa 50 đứa lên rừng…

…

Bởi còn chút hy vọng:

Các con sẽ không bao giờ quên

Đã cùng sinh ra trong một bọc

Một trăm trứng

Một trăm con

Các con sẽ không bao giờ quên…

(Tâm sự Lạc Long Quân. 1965)

 

Khánh Minh viết: “Bạn ơi, lời ước nguyện này trải qua mấy mươi năm vẫn tươi rói hiện thực tình cảnh quê hương chúng ta. Mảnh sao băng kia đã thành bụi hư vô rồi mà chưa thành tựu được một ước mơ tưởng là rất dễ dàng đối với những đứa con sinh cùng một bọc Việt Nam này! Trái tim người thơ ấy đã thổn thức gần nửa thế kỷ, và vẫn còn theo thời gian…” (https://tuongtri.com/2017/02/17/do-ho...

 

“Muốn đùa mây về lấp một dòng sông” xuyên suốt dòng thơ Đỗ Nghê trên Tình Thương của sinh viên y khoa thời đó và như còn mãi đến tận hôm nay không khác đi, khi mà lòng sông thì sẽ được lấp, mà lòng người thì mãi mãi chia xa… không phải chỉ bởi ở thời gian, không gian của đôi bờ cách biệt.

Bao giờ cho đến Gaté Gaté Paragaté Parasamgaté Bodhi Svàha đây?

 

(ĐHN, Saigon tháng 3.2017)

…………………………………………………………

(*) Đỗ Nghê là bút hiệu của Đỗ Hồng Ngọc.

 

Ghi chú: Bài viết này được trích lại từ Thư Quán Bản Thảo số 74 do Trần Hoài Thư thực hiện (2017). Đây là số chuyên đề về Nguyệt san Tình Thương (63-67) của Sinh viên Y khoa Saigon.

Những bài thơ Đỗ Nghê trên nguyệt san Tình Thương – viết từ hơn nửa thế kỷ trước- sau đó đã được tập hợp in trong tập thơ Tình Người (1967) và Thơ Đỗ Nghê (1973), cả hai đều đã tuyệt bản. Nhiều bạn trẻ hỏi thăm, muốn tìm đọc lại. Tôi may mắn còn giữ được một bản, bìa long gáy rách, hoen màu theo năm tháng do một người bạn tặng lại, xin chia sẻ đôi bài có liên quan để bạn bè có thể đọc trọn bài thơ.

Tôi đã giữ nguyên bản scan như một kỷ niệm để có dịp nhìn lại một tập thơ xưa, cùng cách trình bày lối in roneo thởi đó.

Thân mến,

Đỗ Hồng Ngọc.

 

bìa tập thơ Tình Người (1967)