Tiếng vổ của một bàn tay

Tiếng vổ của một bàn tay

Đỗ Hồng Ngọc

 

Vổ phải hai bàn tay chứ! Một bàn tay làm sao vổ cho ra tiếng được?

Đây là một trong những công án nổi tiếng của Thiền tông. Thầy cho trò một công án. Có khi là một câu, một chữ, một vấn đề gì đó… để trò ngất ngư nghiền ngẫm ngày này qua tháng khác, rồi trò đánh bạo thử trình lên thầy, thấy quất chổi đuổi đi. Lại tiếp tục nghiền ngẫm ngất ngư… ngày này qua tháng khác, cho đến một hôm, thấy ánh trăng xuyên qua cành lá, nghe một tiếng ngói vỡ… bỗng à há một tiếng thảng thốt. Thầy vẫn dõi theo trò từng bước. Khi thấy trò đã kêu lên “À há!” thì hai thầy trò bèn bá vai nhau lặng lẽ cùng dạo quanh vườn:

Trong vườn đêm ấy nhiều trăng quá

Ánh sáng tuôn đầy các lối đi…

(Xuân Diệu)

 

Công án là một cách tốt để thiền (tùy căn cơ). Nó buộc tâm ta lại. Không cho chạy lăng xăng. Một phương thức ”thiền chỉ” hiệu quả.  Nhưng công án cũng là một phương thức “thiền quán” tuyệt vời. Nó có thể mở ra thênh thang một cách nhìn mới, nghĩ mới, để từ đó, nhận ra Thể tánh, Chơn tâm, Như Lai tạng… đằng sau lớp sương mù dày đặc che mờ bấy nay.

Công án nhiều khi chẳng cần có lời giải. Chỉ cần làm sao … buộc chặt được tâm của thiền sinh lại, không để bị tán loạn, lang bang. Nhờ đó có thể bước thêm những bước để ngộ nhập “Tri kiến Phật” vậy.

 

Phật bảo đánh một tiếng chuông. Hỏi có nghe không, Anan ? Dạ, có nghe. Nghe gì? Nghe tiếng chuông. Tiếng chuông dứt, Phật hỏi có nghe không Anan ? Dạ, không. Không nghe. Không nghe gì? Không nghe tiếng chuông. Phật cho đánh lại tiếng chuông lần nữa. Nghe không? Dạ có nghe. Nghe gì? Nghe tiếng chuông. Phật cười: Tôi hỏi ông có nghe không chớ đâu có hỏi ông có nghe tiếng chuông không? Giữa hai lần giộng chuông ông vẫn nghe đó chứ, ông nghe sự im lặng, nghe sự “không – có – tiếng” đó chứ. Vậy cái sự “nghe” của ông đâu có mất dù cái tiếng chuông kia khi có khi không.

 

Tiếng là thanh trần, từ bên ngoài, luôn thay đổi. Còn “nghe” – khả năng nghe, “tánh nghe” – là tự bên trong, không hề thay đổi, luôn có đó. Nếu không có bệnh lý gì về nhĩ căn (thính giác) thì cái sự nghe luôn thường hằng, luôn trong sáng, thanh tịnh.

 

Một bàn tay thì không thể tạo ra tiếng vổ. Nhưng câu hỏi không nằm ở tiếng. Câu hỏi dụng ý đặt ở chỗ khác: chỗ “nghe”. Đáng ra câu hỏi sẽ phải là “Có nghe tiếng vổ của một bàn tay không?”. Có hay không? Không phải có “tiếng” hay không mà là có “nghe” hay không? Câu trả lời sẽ là không có tiếng nhưng vẫn có nghe. Nghe cái gì? Nghe cái không – có – tiếng.

 

Ta không nên để dính mắc với tướng (cái trình hiện, cái biểu kiến, hình thức, từ bên ngoài, luôn thay đổi, do điều kiện mà có, như mắt với sắc, tai với thanh, mũi với hương, lưỡi với vị…), trong khi cái tánh thấy, tánh nghe… bên trong ta vẫn không thay đổi, vẫn bất biến.