राधेय

by रणजित देसाई

‘काका, तातांनी सांगितल्यप्रमाणं तुम्ही इंद्रप्रस्थाला जा. सम्राट युधिष्ठिरांना सर्व सांगा. द्यूताचं आमंत्रण द्या. त्यांना म्हणावं, यज्ञ हे निमित्त आहे. द्यूत हे आह्वान आहे. यज्ञभूमीतल्या सुग्रास भोजनासाठी त्यांना बोलावलं नसून, द्यूत खेळण्यासाठी त्यांना पाचारण केलंय्. त्यांना सांगा, म्हणावं, सुबलपुत्र गांधारदेशाधिपती शकुनि महाराज द्यूताला बसणार आहेत. अक्षविद्येत निपुण अशी त्यांची कीर्ती आहे. ते कृतहस्त म्हणजे आपल्या इच्छेनुसार फासे टाकण्यात निपुण आहेत. अतिदेवी-म्हणजे मर्यादेचं उल्लंघन करून द्यूत खेळणारा- असाही त्यांचा लौकिक आहे. त्यांच्याबरोबर द्यूत खेळणं म्हणजे साक्षात पराजय भोगणं. हे सारं त्या युधिष्ठिराला सांगा आणि द्यूताचं आमंत्रण द्या. सन्मानानं त्या सर्वांना घेऊन या.’ दुर्योधनाच्या बोलांनी कर्ण आश्रचर्यचकित झाला होता. दुर्योधनाने द्यूताचे सारे रहस्यच विदुरांना सांगितले होते. तो न राहवून म्हणाला, ‘युवराज, असा निरोप पाठविला, तर कोणता सुज्ञ द्यूत खेळायला आपणहून येईल!’ ‘सुज्ञ येणार नाही; पण तो येईल. आपल्या हातानं आपलं सर्वस्व हरेल. हरावंच लागेल. कारण तो द्यूताचा व्यसनी नव्हे, तर खोटा सम्राटही आहे. त्या सम्राटपदासाठी तरी त्याला द्यूतात उतरावंच लागेल.’ ‘सम्राटपदाचा काय संबंध?’ ‘काय संबंध? मित्रा, तो युधिष्ठिर एकदा हे आह्वान नाकारू दे... अन् मौज बघ. क्षत्रिय कधीही द्यूताचं आह्वान नाकारीत नाही... अन् जो क्षत्रिय नाही, त्याला सम्राट बनण्याचा अधिकार नाही. नाही, मित्रा, त्या युधिष्ठिराला यावंच लागेल.’