What do you think?
Rate this book
Three #1-5
Three
In ancient Sparta, three Helot slaves run for their lives! Pursuing them are three hundred of their Spartan masters! Kieron Gillen (Phonogram, Iron Man), Ryan Kelly (Local, Saucer Country), and Jordie Bellaire (The Manhattan Projects, Nowhere Men) join forces to tell a legend for our times. Includes cover gallery, making of material, and annotations. This story takes place during the events of 300.
Collects THREE #1-5
Collects THREE #1-5
171 pages, Paperback
First published April 9, 2014
8 people are currently reading
304 people want to read
About the author
Kieron Gillen
1,455 books1,896 followersKieron Gillen is a comic book writer and former media journalist.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 93 reviews
April 7, 2014
This book feels like a massive fuck you to Frank Miller – but more on that later!
Set in the years following the Battle of Thermopylae when 300 Spartans held the Hot Gates against the massive Persian army, Sparta has become a much less glorious land of “true warriors”. It no longer has the fearsome reputation it once had as Spartans now flee the battlefield and its vastly incompetent and cowardly king.
The Helots were Sparta’s slaves who economically supported Sparta with agricultural work. They bore the brunt of Sparta’s cruel culture and were often humiliated and murdered – a ritual held every autumn called the Crypteia allowed Spartans to freely kill Helots for sport without punishment.
During Crypteia, some Spartans appear at a Helot hovel and things get out of hand. But rather than take the punishment once again, three Helots stand up to the Spartans and kill them all – save one who manages to escape. The solitary Spartan makes it back and alerts his king of the three Helots’ behaviour and the king raises 300 warriors and heads off to punish the Helots.
Three is an interesting inversion of 300’s story where the Spartans have gone from being the heroic underdogs to villainous oppressors and the Helots have taken the narrative place of the original 300. It’s like Kieron Gillen wants to show everyone who enjoyed 300 (myself included) that, by the way, the Spartans were psychos, not heroes, and that it’s a damn good thing their culture failed to endure.
The finale becomes even more 300-esque when the three Helots – Klaros, Damar and Terpander – are tricked into a dead end by a turncoat (a space “no more than a goat-herder’s path” – sound familiar?) but manage to hold off the Spartans (wearing the classic Leonides armour) thanks to the cave’s narrow entrance, like a miniature version of the Hot Gates themselves.
I might be reading too much into it but because Three feels so very heavily influenced by Frank Miller’s 300, I wondered if the final scene of the book is a commentary on Miller himself – in the same way Sparta becomes a mere shadow of its once glorious self, that a once great artist has fallen so hard and become the same.
Yet for all its similarities to 300, it’s a far more compassionate with characters who seem more real and human than Miller’s unstoppable warriors. Gillen critiques the society the Spartans were fighting to preserve from the Persians in the first place by focusing on the injustice and cruelty practiced by the Spartans on the human beings they treated like animals, whose already desperate lives were ruined by sadistic thugs with twisted values. And yet it’s the same story of a small group of people who stand up to overwhelming numbers of oppressors and say “we will not submit – we will fight!”.
Three is a sobering and thoughtful coda to the story of Sparta, a story that has been represented in recent popular culture as all chest-beating macho bravado and glory and yet which ended so weakly in real life. A compelling and fascinating comic with great writing and art, Three is an excellent comic that’s well worth reading.
Set in the years following the Battle of Thermopylae when 300 Spartans held the Hot Gates against the massive Persian army, Sparta has become a much less glorious land of “true warriors”. It no longer has the fearsome reputation it once had as Spartans now flee the battlefield and its vastly incompetent and cowardly king.
The Helots were Sparta’s slaves who economically supported Sparta with agricultural work. They bore the brunt of Sparta’s cruel culture and were often humiliated and murdered – a ritual held every autumn called the Crypteia allowed Spartans to freely kill Helots for sport without punishment.
During Crypteia, some Spartans appear at a Helot hovel and things get out of hand. But rather than take the punishment once again, three Helots stand up to the Spartans and kill them all – save one who manages to escape. The solitary Spartan makes it back and alerts his king of the three Helots’ behaviour and the king raises 300 warriors and heads off to punish the Helots.
Three is an interesting inversion of 300’s story where the Spartans have gone from being the heroic underdogs to villainous oppressors and the Helots have taken the narrative place of the original 300. It’s like Kieron Gillen wants to show everyone who enjoyed 300 (myself included) that, by the way, the Spartans were psychos, not heroes, and that it’s a damn good thing their culture failed to endure.
The finale becomes even more 300-esque when the three Helots – Klaros, Damar and Terpander – are tricked into a dead end by a turncoat (a space “no more than a goat-herder’s path” – sound familiar?) but manage to hold off the Spartans (wearing the classic Leonides armour) thanks to the cave’s narrow entrance, like a miniature version of the Hot Gates themselves.
I might be reading too much into it but because Three feels so very heavily influenced by Frank Miller’s 300, I wondered if the final scene of the book is a commentary on Miller himself – in the same way Sparta becomes a mere shadow of its once glorious self, that a once great artist has fallen so hard and become the same.
Yet for all its similarities to 300, it’s a far more compassionate with characters who seem more real and human than Miller’s unstoppable warriors. Gillen critiques the society the Spartans were fighting to preserve from the Persians in the first place by focusing on the injustice and cruelty practiced by the Spartans on the human beings they treated like animals, whose already desperate lives were ruined by sadistic thugs with twisted values. And yet it’s the same story of a small group of people who stand up to overwhelming numbers of oppressors and say “we will not submit – we will fight!”.
Three is a sobering and thoughtful coda to the story of Sparta, a story that has been represented in recent popular culture as all chest-beating macho bravado and glory and yet which ended so weakly in real life. A compelling and fascinating comic with great writing and art, Three is an excellent comic that’s well worth reading.
October 25, 2014
I am a fan of Miller’s 300. The thing I liked about Miller’s book is the same thing I appreciate about THREE. Not that it’s about Spartans, war, or is historically accurate. It’s a story about self-mastery, courage, and sacrifice. Both stories deliver in that regard.
THREE flips the coin and makes the Spartans of Miller’s epic the “Persians” of this tale and three Helot slaves it’s champions. It is readily apparent that Gillen researched the Sparta’s historical mistreatment of their slaves and the Spartans inevitable fall from glory. There are a lot of other things in the book that are deliberately reminiscent of 300 as well. Gillen isn’t mirroring these things in an attempt to ride Miller’s coattails, he is deliberately showing them from the much different perspective of a Helot slave. Gillen does a great job in developing the three main characters throughout the story, revealing bits and pieces of their past as it moves along. The ending and the final fate of the "three" was also especially satisfying for me.
Kelly’s art was also well suited for the story and appropriately bloody where necessary. Overall he did a good job.
Whether or not it was Gillen was giving Miller the bird with this story or not doesn’t really matter much to me. The Spartans, like EVERY country in the world, had moments of renowned triumph and shameful infamy. I like THREE because it exalts bravery and sacrifice and condemns subjugation. All while telling a memorable story.
Get this review and more at:
THREE flips the coin and makes the Spartans of Miller’s epic the “Persians” of this tale and three Helot slaves it’s champions. It is readily apparent that Gillen researched the Sparta’s historical mistreatment of their slaves and the Spartans inevitable fall from glory. There are a lot of other things in the book that are deliberately reminiscent of 300 as well. Gillen isn’t mirroring these things in an attempt to ride Miller’s coattails, he is deliberately showing them from the much different perspective of a Helot slave. Gillen does a great job in developing the three main characters throughout the story, revealing bits and pieces of their past as it moves along. The ending and the final fate of the "three" was also especially satisfying for me.
Kelly’s art was also well suited for the story and appropriately bloody where necessary. Overall he did a good job.
Whether or not it was Gillen was giving Miller the bird with this story or not doesn’t really matter much to me. The Spartans, like EVERY country in the world, had moments of renowned triumph and shameful infamy. I like THREE because it exalts bravery and sacrifice and condemns subjugation. All while telling a memorable story.
Get this review and more at:
February 28, 2017
If you're looking at reviews of Three chances are you've read, or more likely seen, 300. After you did so chances are your curiosity (or one of your buddies') was piqued enough to do some research on ancient Sparta and Spartan culture. And chances are your reaction to learning what a fucked up ancient civilization Sparta was was similar to mine: a mix of horror and shame for enjoying the obvious glorification Millar engaged in by telling his fictionalized account of the Battle of Thermapolye. (Seriously, it's like a story that glorifies Ghenghis Khan's Mongol Empire and their incredible military feats while paying lip service to the atrocities they committed).
Clearly Kieron Gillen, Ryan Kelly, and Jordie Bellaire felt this way since this five issue miniseries is a blatant "Fuck you," to 300, Frank Millar, and Zack Snyder. My only critique is they didn't go far enough highlighting all the ways Sparta was a real-life nightmarish dystopia. But, I guess they didn't want to draw to much attention away from their chase story of three Helots running for their lives from the wrath of three hundred Spartans by shining a light on Sparta's instituitonalized pederasty and such.
3 3/4 stars
December 27, 2019
Πρόκειται για ένα πραγματικά εξαιρετικό ιστορικό κόμικ, όσο ωμό και σκληρό αρμόζει σε ένα κόμικ που έχει να κάνει με τους αρχαίους Σπαρτιάτες (τους οποίους δύσκολα μπορείς να συμπαθήσεις στο συγκεκριμένο κόμικ!). Η πλοκή είναι πολύ ενδιαφέρουσα και συναρπαστική, με όλες τις απαραίτητες δόσεις δράσης, βίας και αγωνίας, ενώ οι σημειώσεις στο τέλος -που είναι γεμάτες ιστορικές λεπτομέρειες για τους Σπαρτιάτες και τους είλωτες-, ανεβάζουν ακόμα περισσότερο την όλη αναγνωστική εμπειρία. Ξέρεις, ρε παιδάκι μου, ότι όλα αυτά που διάβασες και είδες, έχουν κάποιες ιστορικές βάσεις (και δεν εννοώ την πλοκή αυτή καθαυτή, που είναι καθαρή μυθοπλασία, εννοώ τα ήθη και τα έθιμα, τα ρούχα κλπ). Όσον αφορά το σχέδιο, είναι αν μη τι άλλο φοβερό και εξαιρετικά γλαφυρό, με πανέμορφα "κινηματογραφικά" πλάνα και ιδιαίτερα δυναμικές σκηνές μάχης. Επίσης τα χρώματα είναι πολύ ωραία και απόλυτα ταιριαστά με το σχέδιο και την όλη μπρουτάλ ατμόσφαιρα της ιστορίας. Για λεπτομέρειες δεν τσιμπάει και πέμπτο αστεράκι, αλλά λίγη σημασία έχει αυτό, μιας και πέρασα τέλεια και με έβαλε στο τριπάκι να ψάξω μερικά πράγματα σχετικά με την Αρχαία Σπάρτη...
August 20, 2020
You know what gets "Three" all five of the stars?
End-notes, biotches.
Obviously delving into the same fraught historical terrain as "300" was going to be a challenge but to my mind Gillen admirably rose to it and was willing to share his research process as well as own what parts were factual (or as factual you can get during an era in which only a small percentage of people were literate and the victors wrote the histories) and which were his speculations.
I enjoyed the simple, Wild West-style story of the escape of the titular Three oppressed helots and the unsavory culture and machinations of the Spartan state intent of stopping them at all cost, as well.
If you loved "300", give this a try and don't feel you are besmirching Leonidas's Mighty Memory in reading it. For one thing, it takes place more than a century after Thermopylae, and for another it is always worthwhile remembering that there are multiple sides to every story and that, yes indeed, the Past is a very foreign country.
End-notes, biotches.
Obviously delving into the same fraught historical terrain as "300" was going to be a challenge but to my mind Gillen admirably rose to it and was willing to share his research process as well as own what parts were factual (or as factual you can get during an era in which only a small percentage of people were literate and the victors wrote the histories) and which were his speculations.
I enjoyed the simple, Wild West-style story of the escape of the titular Three oppressed helots and the unsavory culture and machinations of the Spartan state intent of stopping them at all cost, as well.
If you loved "300", give this a try and don't feel you are besmirching Leonidas's Mighty Memory in reading it. For one thing, it takes place more than a century after Thermopylae, and for another it is always worthwhile remembering that there are multiple sides to every story and that, yes indeed, the Past is a very foreign country.
January 7, 2022
*4.5/5
Βρισκόμαστε στο 364 π.Χ. σε μια Σπάρτη που όσο και να προσπαθεί να κρατηθεί από τα απομεινάρια της παλιάς της δόξας, αποτυγχάνει. Παραμένει όμως μια πόλη με βαθιά ριζωμένα έθιμα, πεποιθήσεις και σκληρότητα, ακόμα κι αν έχει χάσει πια τη φήμη που είχε κάποτε.
Σε ένα τέτοιο μέρος, ζουν η Δαμάρτα, ο Κλάρος και ο Τέρπανδρος, τρεις είλωτες που κάνουν ο,τι μπορούν για να επιβιώσουν.
Αυτό όμως αλλάζει όταν μια νύχτα, Σπαρτιάτες αφέντες επισκέπτονται το σπίτι στο οποίο μένουν οι τρεις πρωταγωνιστές, μαζί με άλλους είλωτες.
Και δεν μπορεί κανείς να περιμένει ότι θα συμπεριφερθούν σωστά σε ανθρώπους τους οποίους θεωρούν κατώτερους από τα ζώα τους.
Οι είλωτες ξεφτιλίζονται από τους αφέντες τους και αναγκάζονται να επιδοθούν σε ντροπιαστικές δραστηριότητες. Το κλίμα όμως αλλάζει προς το χειρότερο όταν ο Τέρπανδρος ξεκινά να αφηγείται τα γεγονότα μιας μάχης που έλαβε χώρα στη Μεσσήνη, μια μάχη στην οποία οι Σπαρτιάτες όχι μόνο έχασαν, αλλά συνάντησαν το τέλος τους στα χέρια ειλώτων. Κλείνει την ιστορία του υπενθυμίζοντας στους Σπαρτιάτες πως δεν είναι πλέον η ισχυρή πολιτεία που ήταν κάποτε και πως οι Θηβαίοι μπορούν πολύ εύκολα να τους πάρουν τα εδάφη.
Το αποτέλεσμα τραγικό.
Οι είλωτες σφαγιάζονται, με εξαίρεση τον Τέρπανδρο που αφήνουν τελευταίο και τη Δαμάρτα που επιχειρεί να ξεφύγει αλλά αποτυγχάνει. Υπάρχει όμως ένας ακόμα είλωτας. Ο Κλάρος.
Ο Κλάρος έχοντας κάνει τους πάντες να πιστεύουν πως δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει καλά το ένα του πόδι και πως δεν έχει γνώση της τέχνης του πολέμου, κερδίζει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Γιατί και να περπατήσει καλά μπορεί και είναι και δεινός πολεμιστής.
Ελευθερώνει τους άλλους δύο και μαζί σκοτώνουν τους εναπομείναντες υπεύθυνους για τη σφαγή.
Ο μόνος Σπαρτιάτης που μένει ζωντανός, είναι ο Αρίμνηστος, που βλέποντας τον πατέρα του να πέφτει νεκρό, εγκαταλείπει τη σκηνή, πηγαίνοντας έτσι κόντρα σε έναν από τους πιο σημαντικούς κανόνες της Σπαρτιατικής κοινωνίας. Ποτέ δεν το βάζεις στα πόδια.
Έχοντας αποτύχει να σκοτώσουν και α��τόν, οι τρεις πρωταγωνιστές δραπετεύουν, ελπίζοντας πως έτσι έχουν μια πιθανότητα να μην συναντήσουν κι αυτοί ένα φρικτό τέλος.
Μεταφερόμαστε στο κέντρο της Σπάρτης, λίγο πριν μαθευτούν τα νέα του μακελειού και γνωρίζουμε τον δεύτερο βασιλιά της, τον Κλεομένη.
Τα νέα βέβαια δεν αργούν να μαθευτούν, καθώς επιστρέφει ο Αρίμνηστος.
Οι έφοροι, απαιτούν από τον Κλεομένη να καταδιώξει τους είλωτες, κάτι που τον βρίσκει αντίθετο, αφού θεωρεί πως η δουλειά του σαν βασιλιάς, είναι να παραμείνει εκεί και να στείλει κυνηγούς για να εντοπίσουν τους φυγάδες.
Του υπενθυμίζουν τότε ότι ο πατέρας του είναι υπεύθυνος για την κατάντια της Σπάρτης, αφού τους οδήγησε σε πόλεμο με τους Θηβαίους μερικά χρόνια πριν, που όχι μόνο οδήγησε σε ήττα, αλλά παρουσίασε και πολύ μεγάλο αριθμό λιποτάκτων. Και η Σπάρτη θα είχε καταρρεύσει μια ώρα αρχίτερα, αν δεν ισχύε ο θεσμός της δυαδικής βασιλίας, με τον Αγησίλαο να αναλαμβάνει τον ρόλο του ενός από τους δυο βασιλιάδες. Το να κυνηγήσει τους φυγάδες και να τους τιμωρήσει, είναι κατά τη γνώμη τους το λιγότερο που μπορεί να κάνει.
Παίρνοντας μαζί του μια ομάδα από 300 Σπαρτιάτες πολεμιστές, ο Κλεομένης ξεκινά την αναζήτηση των πρωταγωνιστών. Φροντίζει βέβαια να τιμωρήσει καταλλήλως τον Αρίμνηστο για τη δειλία του, σκίζοντας του τον μανδύα και ξυρίζοντας το μισό του μούσι, τυπική τιμωρία που δέχονταν όσοι εγκατέλειπαν το πεδίο της μάχης.
Συναντάμε ξανά τους πρωταγωνιστές, που έχουν κάνει στάση για να ξεκουραστούν από το συνεχόμενο τρέξιμο και να περάσουν τη νύχτα. Ακολουθεί μια συζήτηση για τους θεούς, την εκδίκηση που θα ήθελαν να πάρουν αλλά δεν μπορούν και τι επιλογές έχουν όσο αφορά τα μέρη που θα τους δεχτούν χωρίς να τους παραδώσουν πίσω στη Σπάρτη.
Γυρνάμε πίσω στη Σπάρτη και βλέπουμε ζωντανά πως γίνεται η υποδοχή ενός λιποτάκτη. Ο Αρίμνηστος εξεφτελίζεται από τους συμπατριώτες του, ακόμα κι από γυναίκες και παιδιά, ενώ η μητέρα του, του λέει ευθέως πώς τον θεωρεί νεκρό. Εκείνος μη μπορώντας να το δεχτεί, παίρνει τα όπλα των προγόνων του και ξεκινά να βρει εκείνος τους είλωτες πρώτος.
Εκείνοι πάλι, έχουν παγιδευτεί στην Σπάρτη και λόγω της βροχής, τα περάσματα προς τη Μεσσήνη είναι κλειστά. Για κακή τους τύχη, γίνονται αντιληπτοί από τέσσερις Σπαρτιάτες στρατιώτες, τους οποίους ο Κλάρος με ευκολία σκοτώνει.
Οι Σπαρτιάτες διώκτες τους πάλι, όλο τον καιρό που προσπαθούν να τους εντοπίσουν, εξοντώνουν στην πορεία κι άλλους είλωτες, σε μια προσπάθεια να στείλουν ένα μήνυμα.
Ο Αρίμνηστος με τη σειρά του, καταφέρνει κι εντωπίζει πρώτος τους πρωταγωνιστές και για κακή τους τύχη, ο ιχνηλάτης τον οποίο είχε πληρώσει για να τον βοηθήσει, προσφέρεται να οδηγήσει τους τρεις σε αδιέξοδο, προκειμένου να συναντήσουν τον θάνατό τους. Τους χαρίζει τρόφιμα και ρούχα και τους δίνει την οδηγία να πάνε μέσα από ένα φαράγγι, δίνοντας τους έτσι ψεύτικες ελπίδες για ελευθερία.
Δεν αργούν να διαπιστώσουν την προδοσία και πριν προλάβουν να βρουν εναλλακτικό τρόπο διαφυγής, την εμφάνισή του κάνει ο Αρίμνηστος, έτοιμος να πάρει πια την εκδίκησή του.
Κλάρος και Αρίμνηστος ρίχνονται στη μάχη και αυτή τη φορά, φαίνεται να μην υπάρχει ξεκάθαρος νικητής.
Ακούγοντας όμως τα λαγωνικά των Σπαρτιατών να πλησιάζουν, ο Τέρπανδρος, φέρνει την ανατροπή επιλέγοντας να πολεμήσει αυτός στη θέση του Κλάρου. Η πρώτη του όμως κίνηση, αντί να επιφέρει ζημιά στον αντίπαλό του, επιφέρει στον ίδιο, αφού καρφώνεται πάνω στο δόρυ του Αρίμνηστου, αφήνοντάς τον για μερικά δευτερόλεπτα άοπλο, μέχρι να πάρει το πάνω χέρι ο Κλάρος, όπου και καταφέρνει να τον σκοτώσει.
Ο Τέρπανδρος θυσιάζεται, ολοκληρώνοντας έτσι τον κύκλο του, έχοντας ξεπληρώσει έτσι το χρέος του, αφού καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας υπογραμμίζεται συχνά το γεγονός ότι αν δεν ήταν αυτός, δεν θα γινόταν το μακελειό. Ζητά από τους συντρόφους του να τον αφήσουν στη σπηλιά όσο αργοπεθαίνει και να φύγουν. Κάτι που όμως το καθιστά αδύνατο το ότι όλη αυτή την ώρα, ο Σπαρτιατικός στρατός, έχει πλησιάσει κι άλλο.
Φορώντας την πανοπλία του νεκρού Αριμνήστου, ο Κλάρος υποδέχεται τους Σπαρτιάτες και ρίχνεται για ακόμη μια φορά στη μάχη, όπου ξεπερνώντας κάθε προσδοκία, καταφέρνει να σκοτώσει αρκετούς αντιπάλους.
Από την άλλη, η Δαμάρτα, έχοντας μείνει πίσω στην σπηλιά, προσπαθεί να κάνει τον αργό θάνατο του Τέρπανδρου λιγότερο βασανιστικό. Είναι φανερό, όπως λέει και ο ετοιμοθάνατος, πως ο Κλάρος δεν θα νικήσει, αλλά πριν πεθάνει, πρέπει να κάνει τη Σπάρτη να ματώσει.
Έξω πάλι, ο Κλάρος έχοντας ήδη καταφέρει αρκετά χτυπήματα στους 300, προκαλεί μέχρι και τον βασιλιά Κλεομένη σε μονομαχία. Προσφέρεται όμως να πάει στη θέση του ο φίλος του Τυρταίος, που δεν τα καταφέρνει και σκοτώνεται επίσης.
Έχοντας εξαντληθεί από τη μάχη, ο Κλάρος λιποθυμά στην σπηλιά. Την θέση του στην είσοδο της σπηλιάς, καθώς και την πανοπλία, παίρνει ο Τέρπανδρος, που επιλέγει έτσι να περάσει τις τελευταίες του ώρες. Υπενθυμίζει μάλιστα στους Σπαρτιάτες πως, μιας και νοσταλγούν τη δόξα της μάχης των Θερμοπυλών, δεν πρέπει να ξεχνάνε πως κι εκεί πολέμησαν είλωτες, στο πλευρό των Σπαρτιατών.
Ο βασιλιάς επιλέγει να απαντήσει αύριο, παρά την προσβολή, όμως παράλληλα ξεκινά να καταστρώνει ένα σχέδιο...
Δαμάρτα και Κλάρος, βρίσκουν την ευκαιρία να μείνουν για πρώτη φορά μόνοι τους. Εκεί, εξομολογείται επιτέλους ο Κλάρος την αλήθεια για το παρελθόν του. Είχε πολεμήσει εναντίον των Θηβαίων, σε μια απόπειρα να κερδίσει την ελευθερία του, σύμφωνα με τις υποσχέσεις της πολιτείας.
Οι Μεσσήνιοι είλωτες είχαν ήδη ελευθερωθεί από τους Θηβαίους και πολεμούσαν στο πλευρό τους. Μετά από την ήττα τους σε μια μάχη, είχαν καταφύγει σε έναν ιερό ελαιώνα, ζητώντας θρησκευτικό άσυλο. Φοβούμενοι την οργή των θεών, οι Σπαρτιάτες διέταξαν τους είλωτες να κάψουν τους πρώην συντρόφους τους. Έπειτα από αυτό, ο Κλάρος σταμάτησε να αποζητά την ελευθερία, καθώς οι τύψεις δεν τον άφηναν.
Η Δαμάρτα απαντά πως όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και πως πραγματική ελευθερία, είναι να ορίζεις εσύ τις επιλογές σου. Η σκηνή τελειώνει με τους δύο να κάνουν έρωτα.
Λίγα λεπτά αργότερα, ο Τέρπανδρος τελικά ξεψυχά και ο Κλάρος προσφέρεται να σκοτώσει και τη Δαμάρτα για να γλιτώσει από έναν πιο μαρτυρικό θάνατο, κάτι που τελικά δεν κάνει.
Ξαναβγαίνει όμως έξω και αυτή τη φορά, είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Κλεομένη. Ο βασιλιάς όμως δεν επιτίθεται και απλά περιμένει...
Ο Κλάρος τελικά βρίσκει τον θάνατο όταν το προαναφερθέν σχέδιο των Σπαρτιατών μπαίνει σε εφαρμογή. Ένας μεγάλος βράχος έχει τοποθετηθεί στην είσοδο της σπηλιάς και τον πλακώνει τη στιγμή που εκείνος βρίσκεται στο κατάλληλο σημείο.
Η Δαμάρτα παρακολουθεί με φρίκη και παραμένει κρυμμένη. Για καλή της τύχη, οι Σπαρτιάτες, εκτός από τους δυο νεκρούς, περνούν και τον Αρίμνηστο για είλωτα κι έτσι δεν ψάχνουν περισσότερο, αφού θεωρούν πως έχουν ήδη βρει τους τρεις φυγάδες.
Η ιστορία τελειώνει με εκείνη να έχει επιτέλους βρει καταφύγιο στη Μεσσήνη και να ζει ελεύθερη, μαζί με τους δύο νεογέννητους γιους της, στους οποίους δίνει τα ονόματα των νεκρών συντρόφων της.
Μερικές σκέψεις.
Το συγκεκριμένο graphic novel, το αγόρασα στο τελευταίο AthensCon που πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβρη του 2019 (αχ, ωραίες εποχές, φαίνονται τόσο μακρινές!)
Από την πρώτη στιγμή που διάβασα την περίληψη, ένιωσα πως αυτό εδώ, θα ήταν ουσιαστικά το Αντι-300. Και είναι πολλά τα σημεία που κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές.
Αρχικά, βλέπουμε το σκληρό πρόσωπο της Σπάρτης. Και ναι, δεν δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της ιστορίας. Είναι πέρα για πέρα αληθινό.
Αυτή τη φορά, η Σπάρτη δεν είναι μια ένδοξη πολιτεία και οι Σπαρτιάτες δεν είναι οι τίμιοι και σκληραγωγημένοι πολεμιστές. Η Σπάρτη έχει παρακμάσει, έχοντας χάσει κάποια από τα εδάφη της και με το χάος να επικρατεί συχνά εντός των τειχών της, ενώ οι Σπαρτιάτες, αν και παραμένουν σκληροί πολεμιστές, δεν είναι αψεγάδιαστοι. Δείχνουν συχνά φόβο, είναι υποκριτές και πολλές φορές αγγίζουν τα όρια της τυραννίας.
Αναφορές στα γεγονότα στις Θερμοπύλες γίνονται ουκ ολίγες φορές. Έχουμε χαρακτήρες να διηγούνται ιστορίες από εκείνη την εποχή, οι Σπαρτιάτες είναι ξεκάθαρο πως νοσταλγούν εκείνες τις μέρες, μέχρι και ο τρόπος που οι είλωτες παγιδεύονται και οι δύο από τους τρεις συναντούν το τέλος τους, θα μπορούσε κανείς να πει πως είναι παράλληλος με τον τρόπο που είχαν παγιδεύσει τότε τους Πέρσες στα στενά των Θερμοπυλών.
Οι χαρακτήρες έχουν επίσης τρομερό ενδιαφέρον.
Οι είλωτες, ως οι καταπιεσμένοι και οι ήρωες σε αυτή την ιστορία, δεν μπορούν παρά να σου κεντρίσουν το ενδιαφέρον.
Προσωπικά βρήκα αρκετά καλή την ανατροπή που μαθαίνουμε ότι ο Κλάρος προσποιείται πως είναι σακάτης, ενώ στην πραγματικότητα είναι άριστος πολεμιστής, καθώς και την εξομολόγησή του για το παρελθόν του.
Μπορώ να πω πως μου άρεσε επίσης πολύ και ο χαρακτήρας του Τέρπανδρου. Ξεκινά ως ο comic relief στην ιστορία, αλλά καταλήγει να λέει κάποια παρά πολύ σοφά πράγματα. Επιδεικνύει επίσης θάρρος απέναντι στον κίνδυνο και ομολογώ πως η αυτοθυσία του με σόκαρε. Και ναι, θα το πω, με πολύ "μπακάλικους" όρους αυτή τη φορά: Φίλε, είναι πολύ bro. Τι κι αν τον ξέραμε μόνο για λίγο, κατάφερε να μπει στην καρδιά μας.
Κι εδώ, θα κάνω κι εγώ με τη σειρά μου μια μικρή ανατροπή και θα πω πως και ο χαρακτήρας του Κλεομένη που κέντρισε το ενδιαφέρον. Κι όχι, δεν εννοώ πως ήθελα να νικήσει, ή ότι είναι πολύ διαφορετικός από τους υπόλοιπους Σπαρτιάτες. Μου άρεσε όμως το ότι ήθελε, κόντρα στις ιμπεριαλιστικές τάσεις της πόλης του, να διατηρήσει την ειρήνη για να εξασφαλίσει την επιβίωσή της και το έξυπνο σχέδιο του για να εξοντώσει τον αντίπαλό του (πολύ κρίμα για τον Κλάρο βέβαια).
Γενικά, έχει γίνει πολύ καλή δουλειά στο σενάριο και στο σχέδιο. Τα μόνα μου ίσως παράπονα έχουν να κάνουν με το ότι την πρώτη φορά που το διάβασα (τα graphic novels και τα comics, τα διαβάζω από δύο φορές για να γράψω κριτική) κάποιες εικόνες μου φαίνονταν ότι είχαν μπει με ελαφρώς λάθος σειρά. Νομίζω όμως έχω καταλήξει στο ότι κάποια γεγονότα, απλά φαίνεται να εξελίσσονται λίγο απότομα.
Νομίζω επίσης, πως το συγκεκριμένο το έπαιρνε να είναι και λίγο μεγαλύτερο, ή να έχει χωριστεί σε παραπάνω από έναν τόμους. Θα είχε ακόμα πιο πολλά συνταρακτικά γεγονότα, και το κυριότερο, θα μαθαίναμε ακόμα καλύτερα τους χαρακτήρες και θα βλέπαμε να εξελίσσονται και οι ίδιοι και οι σχέσεις που έχουν μεταξύ τους.
Σε γενικές γραμμές όμως, μού άρεσε πολύ, παρά το στενάχωρο τέλος του.
Και τώρα με συγχωρείτε, πάω να κάτσω ήσυχα σε μια γωνιά και να αρχίσω να φαντάζομαι πως θα ήταν αν γινόταν ταινία.
If you made it this far, congratulations!
'Til next time, take care :) :) :)
Βρισκόμαστε στο 364 π.Χ. σε μια Σπάρτη που όσο και να προσπαθεί να κρατηθεί από τα απομεινάρια της παλιάς της δόξας, αποτυγχάνει. Παραμένει όμως μια πόλη με βαθιά ριζωμένα έθιμα, πεποιθήσεις και σκληρότητα, ακόμα κι αν έχει χάσει πια τη φήμη που είχε κάποτε.
Σε ένα τέτοιο μέρος, ζουν η Δαμάρτα, ο Κλάρος και ο Τέρπανδρος, τρεις είλωτες που κάνουν ο,τι μπορούν για να επιβιώσουν.
Αυτό όμως αλλάζει όταν μια νύχτα, Σπαρτιάτες αφέντες επισκέπτονται το σπίτι στο οποίο μένουν οι τρεις πρωταγωνιστές, μαζί με άλλους είλωτες.
Και δεν μπορεί κανείς να περιμένει ότι θα συμπεριφερθούν σωστά σε ανθρώπους τους οποίους θεωρούν κατώτερους από τα ζώα τους.
Οι είλωτες ξεφτιλίζονται από τους αφέντες τους και αναγκάζονται να επιδοθούν σε ντροπιαστικές δραστηριότητες. Το κλίμα όμως αλλάζει προς το χειρότερο όταν ο Τέρπανδρος ξεκινά να αφηγείται τα γεγονότα μιας μάχης που έλαβε χώρα στη Μεσσήνη, μια μάχη στην οποία οι Σπαρτιάτες όχι μόνο έχασαν, αλλά συνάντησαν το τέλος τους στα χέρια ειλώτων. Κλείνει την ιστορία του υπενθυμίζοντας στους Σπαρτιάτες πως δεν είναι πλέον η ισχυρή πολιτεία που ήταν κάποτε και πως οι Θηβαίοι μπορούν πολύ εύκολα να τους πάρουν τα εδάφη.
Το αποτέλεσμα τραγικό.
Οι είλωτες σφαγιάζονται, με εξαίρεση τον Τέρπανδρο που αφήνουν τελευταίο και τη Δαμάρτα που επιχειρεί να ξεφύγει αλλά αποτυγχάνει. Υπάρχει όμως ένας ακόμα είλωτας. Ο Κλάρος.
Ο Κλάρος έχοντας κάνει τους πάντες να πιστεύουν πως δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει καλά το ένα του πόδι και πως δεν έχει γνώση της τέχνης του πολέμου, κερδίζει το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού. Γιατί και να περπατήσει καλά μπορεί και είναι και δεινός πολεμιστής.
Ελευθερώνει τους άλλους δύο και μαζί σκοτώνουν τους εναπομείναντες υπεύθυνους για τη σφαγή.
Ο μόνος Σπαρτιάτης που μένει ζωντανός, είναι ο Αρίμνηστος, που βλέποντας τον πατέρα του να πέφτει νεκρό, εγκαταλείπει τη σκηνή, πηγαίνοντας έτσι κόντρα σε έναν από τους πιο σημαντικούς κανόνες της Σπαρτιατικής κοινωνίας. Ποτέ δεν το βάζεις στα πόδια.
Έχοντας αποτύχει να σκοτώσουν και α��τόν, οι τρεις πρωταγωνιστές δραπετεύουν, ελπίζοντας πως έτσι έχουν μια πιθανότητα να μην συναντήσουν κι αυτοί ένα φρικτό τέλος.
Μεταφερόμαστε στο κέντρο της Σπάρτης, λίγο πριν μαθευτούν τα νέα του μακελειού και γνωρίζουμε τον δεύτερο βασιλιά της, τον Κλεομένη.
Τα νέα βέβαια δεν αργούν να μαθευτούν, καθώς επιστρέφει ο Αρίμνηστος.
Οι έφοροι, απαιτούν από τον Κλεομένη να καταδιώξει τους είλωτες, κάτι που τον βρίσκει αντίθετο, αφού θεωρεί πως η δουλειά του σαν βασιλιάς, είναι να παραμείνει εκεί και να στείλει κυνηγούς για να εντοπίσουν τους φυγάδες.
Του υπενθυμίζουν τότε ότι ο πατέρας του είναι υπεύθυνος για την κατάντια της Σπάρτης, αφού τους οδήγησε σε πόλεμο με τους Θηβαίους μερικά χρόνια πριν, που όχι μόνο οδήγησε σε ήττα, αλλά παρουσίασε και πολύ μεγάλο αριθμό λιποτάκτων. Και η Σπάρτη θα είχε καταρρεύσει μια ώρα αρχίτερα, αν δεν ισχύε ο θεσμός της δυαδικής βασιλίας, με τον Αγησίλαο να αναλαμβάνει τον ρόλο του ενός από τους δυο βασιλιάδες. Το να κυνηγήσει τους φυγάδες και να τους τιμωρήσει, είναι κατά τη γνώμη τους το λιγότερο που μπορεί να κάνει.
Παίρνοντας μαζί του μια ομάδα από 300 Σπαρτιάτες πολεμιστές, ο Κλεομένης ξεκινά την αναζήτηση των πρωταγωνιστών. Φροντίζει βέβαια να τιμωρήσει καταλλήλως τον Αρίμνηστο για τη δειλία του, σκίζοντας του τον μανδύα και ξυρίζοντας το μισό του μούσι, τυπική τιμωρία που δέχονταν όσοι εγκατέλειπαν το πεδίο της μάχης.
Συναντάμε ξανά τους πρωταγωνιστές, που έχουν κάνει στάση για να ξεκουραστούν από το συνεχόμενο τρέξιμο και να περάσουν τη νύχτα. Ακολουθεί μια συζήτηση για τους θεούς, την εκδίκηση που θα ήθελαν να πάρουν αλλά δεν μπορούν και τι επιλογές έχουν όσο αφορά τα μέρη που θα τους δεχτούν χωρίς να τους παραδώσουν πίσω στη Σπάρτη.
Γυρνάμε πίσω στη Σπάρτη και βλέπουμε ζωντανά πως γίνεται η υποδοχή ενός λιποτάκτη. Ο Αρίμνηστος εξεφτελίζεται από τους συμπατριώτες του, ακόμα κι από γυναίκες και παιδιά, ενώ η μητέρα του, του λέει ευθέως πώς τον θεωρεί νεκρό. Εκείνος μη μπορώντας να το δεχτεί, παίρνει τα όπλα των προγόνων του και ξεκινά να βρει εκείνος τους είλωτες πρώτος.
Εκείνοι πάλι, έχουν παγιδευτεί στην Σπάρτη και λόγω της βροχής, τα περάσματα προς τη Μεσσήνη είναι κλειστά. Για κακή τους τύχη, γίνονται αντιληπτοί από τέσσερις Σπαρτιάτες στρατιώτες, τους οποίους ο Κλάρος με ευκολία σκοτώνει.
Οι Σπαρτιάτες διώκτες τους πάλι, όλο τον καιρό που προσπαθούν να τους εντοπίσουν, εξοντώνουν στην πορεία κι άλλους είλωτες, σε μια προσπάθεια να στείλουν ένα μήνυμα.
Ο Αρίμνηστος με τη σειρά του, καταφέρνει κι εντωπίζει πρώτος τους πρωταγωνιστές και για κακή τους τύχη, ο ιχνηλάτης τον οποίο είχε πληρώσει για να τον βοηθήσει, προσφέρεται να οδηγήσει τους τρεις σε αδιέξοδο, προκειμένου να συναντήσουν τον θάνατό τους. Τους χαρίζει τρόφιμα και ρούχα και τους δίνει την οδηγία να πάνε μέσα από ένα φαράγγι, δίνοντας τους έτσι ψεύτικες ελπίδες για ελευθερία.
Δεν αργούν να διαπιστώσουν την προδοσία και πριν προλάβουν να βρουν εναλλακτικό τρόπο διαφυγής, την εμφάνισή του κάνει ο Αρίμνηστος, έτοιμος να πάρει πια την εκδίκησή του.
Κλάρος και Αρίμνηστος ρίχνονται στη μάχη και αυτή τη φορά, φαίνεται να μην υπάρχει ξεκάθαρος νικητής.
Ακούγοντας όμως τα λαγωνικά των Σπαρτιατών να πλησιάζουν, ο Τέρπανδρος, φέρνει την ανατροπή επιλέγοντας να πολεμήσει αυτός στη θέση του Κλάρου. Η πρώτη του όμως κίνηση, αντί να επιφέρει ζημιά στον αντίπαλό του, επιφέρει στον ίδιο, αφού καρφώνεται πάνω στο δόρυ του Αρίμνηστου, αφήνοντάς τον για μερικά δευτερόλεπτα άοπλο, μέχρι να πάρει το πάνω χέρι ο Κλάρος, όπου και καταφέρνει να τον σκοτώσει.
Ο Τέρπανδρος θυσιάζεται, ολοκληρώνοντας έτσι τον κύκλο του, έχοντας ξεπληρώσει έτσι το χρέος του, αφού καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας υπογραμμίζεται συχνά το γεγονός ότι αν δεν ήταν αυτός, δεν θα γινόταν το μακελειό. Ζητά από τους συντρόφους του να τον αφήσουν στη σπηλιά όσο αργοπεθαίνει και να φύγουν. Κάτι που όμως το καθιστά αδύνατο το ότι όλη αυτή την ώρα, ο Σπαρτιατικός στρατός, έχει πλησιάσει κι άλλο.
Φορώντας την πανοπλία του νεκρού Αριμνήστου, ο Κλάρος υποδέχεται τους Σπαρτιάτες και ρίχνεται για ακόμη μια φορά στη μάχη, όπου ξεπερνώντας κάθε προσδοκία, καταφέρνει να σκοτώσει αρκετούς αντιπάλους.
Από την άλλη, η Δαμάρτα, έχοντας μείνει πίσω στην σπηλιά, προσπαθεί να κάνει τον αργό θάνατο του Τέρπανδρου λιγότερο βασανιστικό. Είναι φανερό, όπως λέει και ο ετοιμοθάνατος, πως ο Κλάρος δεν θα νικήσει, αλλά πριν πεθάνει, πρέπει να κάνει τη Σπάρτη να ματώσει.
Έξω πάλι, ο Κλάρος έχοντας ήδη καταφέρει αρκετά χτυπήματα στους 300, προκαλεί μέχρι και τον βασιλιά Κλεομένη σε μονομαχία. Προσφέρεται όμως να πάει στη θέση του ο φίλος του Τυρταίος, που δεν τα καταφέρνει και σκοτώνεται επίσης.
Έχοντας εξαντληθεί από τη μάχη, ο Κλάρος λιποθυμά στην σπηλιά. Την θέση του στην είσοδο της σπηλιάς, καθώς και την πανοπλία, παίρνει ο Τέρπανδρος, που επιλέγει έτσι να περάσει τις τελευταίες του ώρες. Υπενθυμίζει μάλιστα στους Σπαρτιάτες πως, μιας και νοσταλγούν τη δόξα της μάχης των Θερμοπυλών, δεν πρέπει να ξεχνάνε πως κι εκεί πολέμησαν είλωτες, στο πλευρό των Σπαρτιατών.
Ο βασιλιάς επιλέγει να απαντήσει αύριο, παρά την προσβολή, όμως παράλληλα ξεκινά να καταστρώνει ένα σχέδιο...
Δαμάρτα και Κλάρος, βρίσκουν την ευκαιρία να μείνουν για πρώτη φορά μόνοι τους. Εκεί, εξομολογείται επιτέλους ο Κλάρος την αλήθεια για το παρελθόν του. Είχε πολεμήσει εναντίον των Θηβαίων, σε μια απόπειρα να κερδίσει την ελευθερία του, σύμφωνα με τις υποσχέσεις της πολιτείας.
Οι Μεσσήνιοι είλωτες είχαν ήδη ελευθερωθεί από τους Θηβαίους και πολεμούσαν στο πλευρό τους. Μετά από την ήττα τους σε μια μάχη, είχαν καταφύγει σε έναν ιερό ελαιώνα, ζητώντας θρησκευτικό άσυλο. Φοβούμενοι την οργή των θεών, οι Σπαρτιάτες διέταξαν τους είλωτες να κάψουν τους πρώην συντρόφους τους. Έπειτα από αυτό, ο Κλάρος σταμάτησε να αποζητά την ελευθερία, καθώς οι τύψεις δεν τον άφηναν.
Η Δαμάρτα απαντά πως όλα αυτά ανήκουν στο παρελθόν και πως πραγματική ελευθερία, είναι να ορίζεις εσύ τις επιλογές σου. Η σκηνή τελειώνει με τους δύο να κάνουν έρωτα.
Λίγα λεπτά αργότερα, ο Τέρπανδρος τελικά ξεψυχά και ο Κλάρος προσφέρεται να σκοτώσει και τη Δαμάρτα για να γλιτώσει από έναν πιο μαρτυρικό θάνατο, κάτι που τελικά δεν κάνει.
Ξαναβγαίνει όμως έξω και αυτή τη φορά, είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Κλεομένη. Ο βασιλιάς όμως δεν επιτίθεται και απλά περιμένει...
Ο Κλάρος τελικά βρίσκει τον θάνατο όταν το προαναφερθέν σχέδιο των Σπαρτιατών μπαίνει σε εφαρμογή. Ένας μεγάλος βράχος έχει τοποθετηθεί στην είσοδο της σπηλιάς και τον πλακώνει τη στιγμή που εκείνος βρίσκεται στο κατάλληλο σημείο.
Η Δαμάρτα παρακολουθεί με φρίκη και παραμένει κρυμμένη. Για καλή της τύχη, οι Σπαρτιάτες, εκτός από τους δυο νεκρούς, περνούν και τον Αρίμνηστο για είλωτα κι έτσι δεν ψάχνουν περισσότερο, αφού θεωρούν πως έχουν ήδη βρει τους τρεις φυγάδες.
Η ιστορία τελειώνει με εκείνη να έχει επιτέλους βρει καταφύγιο στη Μεσσήνη και να ζει ελεύθερη, μαζί με τους δύο νεογέννητους γιους της, στους οποίους δίνει τα ονόματα των νεκρών συντρόφων της.
Μερικές σκέψεις.
Το συγκεκριμένο graphic novel, το αγόρασα στο τελευταίο AthensCon που πραγματοποιήθηκε το Δεκέμβρη του 2019 (αχ, ωραίες εποχές, φαίνονται τόσο μακρινές!)
Από την πρώτη στιγμή που διάβασα την περίληψη, ένιωσα πως αυτό εδώ, θα ήταν ουσιαστικά το Αντι-300. Και είναι πολλά τα σημεία που κάτι τέτοιο γίνεται εμφανές.
Αρχικά, βλέπουμε το σκληρό πρόσωπο της Σπάρτης. Και ναι, δεν δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της ιστορίας. Είναι πέρα για πέρα αληθινό.
Αυτή τη φορά, η Σπάρτη δεν είναι μια ένδοξη πολιτεία και οι Σπαρτιάτες δεν είναι οι τίμιοι και σκληραγωγημένοι πολεμιστές. Η Σπάρτη έχει παρακμάσει, έχοντας χάσει κάποια από τα εδάφη της και με το χάος να επικρατεί συχνά εντός των τειχών της, ενώ οι Σπαρτιάτες, αν και παραμένουν σκληροί πολεμιστές, δεν είναι αψεγάδιαστοι. Δείχνουν συχνά φόβο, είναι υποκριτές και πολλές φορές αγγίζουν τα όρια της τυραννίας.
Αναφορές στα γεγονότα στις Θερμοπύλες γίνονται ουκ ολίγες φορές. Έχουμε χαρακτήρες να διηγούνται ιστορίες από εκείνη την εποχή, οι Σπαρτιάτες είναι ξεκάθαρο πως νοσταλγούν εκείνες τις μέρες, μέχρι και ο τρόπος που οι είλωτες παγιδεύονται και οι δύο από τους τρεις συναντούν το τέλος τους, θα μπορούσε κανείς να πει πως είναι παράλληλος με τον τρόπο που είχαν παγιδεύσει τότε τους Πέρσες στα στενά των Θερμοπυλών.
Οι χαρακτήρες έχουν επίσης τρομερό ενδιαφέρον.
Οι είλωτες, ως οι καταπιεσμένοι και οι ήρωες σε αυτή την ιστορία, δεν μπορούν παρά να σου κεντρίσουν το ενδιαφέρον.
Προσωπικά βρήκα αρκετά καλή την ανατροπή που μαθαίνουμε ότι ο Κλάρος προσποιείται πως είναι σακάτης, ενώ στην πραγματικότητα είναι άριστος πολεμιστής, καθώς και την εξομολόγησή του για το παρελθόν του.
Μπορώ να πω πως μου άρεσε επίσης πολύ και ο χαρακτήρας του Τέρπανδρου. Ξεκινά ως ο comic relief στην ιστορία, αλλά καταλήγει να λέει κάποια παρά πολύ σοφά πράγματα. Επιδεικνύει επίσης θάρρος απέναντι στον κίνδυνο και ομολογώ πως η αυτοθυσία του με σόκαρε. Και ναι, θα το πω, με πολύ "μπακάλικους" όρους αυτή τη φορά: Φίλε, είναι πολύ bro. Τι κι αν τον ξέραμε μόνο για λίγο, κατάφερε να μπει στην καρδιά μας.
Κι εδώ, θα κάνω κι εγώ με τη σειρά μου μια μικρή ανατροπή και θα πω πως και ο χαρακτήρας του Κλεομένη που κέντρισε το ενδιαφέρον. Κι όχι, δεν εννοώ πως ήθελα να νικήσει, ή ότι είναι πολύ διαφορετικός από τους υπόλοιπους Σπαρτιάτες. Μου άρεσε όμως το ότι ήθελε, κόντρα στις ιμπεριαλιστικές τάσεις της πόλης του, να διατηρήσει την ειρήνη για να εξασφαλίσει την επιβίωσή της και το έξυπνο σχέδιο του για να εξοντώσει τον αντίπαλό του (πολύ κρίμα για τον Κλάρο βέβαια).
Γενικά, έχει γίνει πολύ καλή δουλειά στο σενάριο και στο σχέδιο. Τα μόνα μου ίσως παράπονα έχουν να κάνουν με το ότι την πρώτη φορά που το διάβασα (τα graphic novels και τα comics, τα διαβάζω από δύο φορές για να γράψω κριτική) κάποιες εικόνες μου φαίνονταν ότι είχαν μπει με ελαφρώς λάθος σειρά. Νομίζω όμως έχω καταλήξει στο ότι κάποια γεγονότα, απλά φαίνεται να εξελίσσονται λίγο απότομα.
Νομίζω επίσης, πως το συγκεκριμένο το έπαιρνε να είναι και λίγο μεγαλύτερο, ή να έχει χωριστεί σε παραπάνω από έναν τόμους. Θα είχε ακόμα πιο πολλά συνταρακτικά γεγονότα, και το κυριότερο, θα μαθαίναμε ακόμα καλύτερα τους χαρακτήρες και θα βλέπαμε να εξελίσσονται και οι ίδιοι και οι σχέσεις που έχουν μεταξύ τους.
Σε γενικές γραμμές όμως, μού άρεσε πολύ, παρά το στενάχωρο τέλος του.
Και τώρα με συγχωρείτε, πάω να κάτσω ήσυχα σε μια γωνιά και να αρχίσω να φαντάζομαι πως θα ήταν αν γινόταν ταινία.
If you made it this far, congratulations!
'Til next time, take care :) :) :)
May 3, 2014
Kind of the flipside to the rah-rah heroics in Frank Miller's 300, this graphic novel shows the downside of the Spartan empire and way of life. The story follows a group of three Helots, part of a slave class who were treated brutally by their Spartan masters, who escape the aftermath of the massacre of a party of Spartans who had taken refuge in a Helot dwelling for the night. The Spartan leader had taken exception to the story one of the Helots had told around the campfire and ordered his men to slay all of them, only to have that backfire as one of the Helots, an apparent cripple, turned out to be anything but. So the three are on the run from a force of 300 Spartans who aim to make an example of them. Along the way, we get a number of insights into the declining empire and can see that the Spartan approach to life really isn't going to work in the long-term. Some good, spare artwork and a nice, simple story. This was obviously written with some care, as there are numerous footnotes at the end of the volume and even an interview with an expert on Spartan history who lent some of his expertise to the story.
February 11, 2020
In contrast to Frank Miller's pompous 300, this is a fraggin masterpiece!
A must read, a brutal pageturner, taking place in Sparta's demise, after the Battle of Leuctra.
A must read, a brutal pageturner, taking place in Sparta's demise, after the Battle of Leuctra.
July 29, 2016
Set after Frank Miller's 300, we are introduced to a Sparta that is not quite as pleasant and honourable as it once was. At the bottom of the scale, treated as less than slaves, are the helots. But three helots manage to escape the wrath of a legion of Spartans, after massacring the group and their esteemed leader. They are hunted for their actions, and in the course of their journey, we learn bits and pieces of actual history, as well as some of the secrets of the main characters, one of whom is more than he seems.
It is an interesting and somewhat informative story, but the amount of detail overwhelms the actual story. I never really understood why the Spartans would spend such time and resources hunting down three slaves, or why they felt the need to massacre the helots in this village in the first place. The character relationships were confusing, and it becomes unbelievable when one the slave with the warrior past takes on all those Spartans.
It is an interesting and somewhat informative story, but the amount of detail overwhelms the actual story. I never really understood why the Spartans would spend such time and resources hunting down three slaves, or why they felt the need to massacre the helots in this village in the first place. The character relationships were confusing, and it becomes unbelievable when one the slave with the warrior past takes on all those Spartans.
February 28, 2020
Nice exploration of Spartan culture that doesn't glorify it the way 300 did. This takes place long after the events of 300, when Spartan power was waning. It focuses more on the lives of Helots and how Spartans make their lives hell, but it also shows how life was unpleasant for most Spartans. Although the story here is pure fiction, it is more realistic than the based-on-a-true-story 300. Lots of research went into this, and you can read about it in a long afterword. They didn't always stick to perfect historical accuracy, but they tried to stay close, and explain the reasons for the deviations. (For example, the iconic mask on the cover was no longer in general use. But they explain the use of it here by saying the particular group of soldiers wearing it were old-fashioned.)
The main battle here involves 3 Helots fighting a doomed-from-the-start fight against a bunch of Spartans. Unlike in 300, they have no alternative way to try to survive.
If there is another comic where 30 people fight off a horde, let me know. It would be just too fun to read and compare stories about 3, 30, and 300.
The main battle here involves 3 Helots fighting a doomed-from-the-start fight against a bunch of Spartans. Unlike in 300, they have no alternative way to try to survive.
If there is another comic where 30 people fight off a horde, let me know. It would be just too fun to read and compare stories about 3, 30, and 300.
April 22, 2020
Κριτική στο Smassing Culture
THIS is Sparta, ακούς Frank Miller;
Όταν παίρνω στα χέρια μου ένα comic για την αρχαία Σπάρτη η πρώτη μου αντίδραση είναι να παραξενευτώ, να το κοιτάζω και να αρχίζω να το ξεφυλλίζω κάπως καχύποπτα. Ειδικά όταν έχει για εξώφυλλο μία περικεφαλαία. Αυτό το αντανακλαστικό -που δεν το έχω μόνο εγώ- έχει τις ρίζες του πολύ παλιά και συγκεκριμένα στη μιλιταριστική οπτική με την οποία χρησιμοποίησε την ιστορία της αρχαίας Σπάρτης η ναζιστική Γερμανία για να χτίσει το ιστορικό της αφήγημα για να σκιαγραφήσει τα χαρακτηριστικά της Αρείας φυλής. Αυτή η καχυποψία όμως για το χαρακτήρα της αρχαίας Σπάρτης απέκτησε μάλιστα και νέα ποιότητα μετά την χολιγουντιανή μεταφορά των 300 του Frank Miller, της ταινίας που έγινε αφίσα σε κάθε δωμάτιο 15χρονου φασίστα, σε μία περίοδο που χτιζόταν (κυρίως μέσα από ρατσιστικές επιθέσεις και προβολή των media) το έδαφος για την εμφάνιση της Χρυσής Αυγής στο πολιτικό σκηνικό.
Υποψιάζεστε λοιπόν πόσο είχα προβληματιστεί όταν σε ένα από τα μαθήματα του πρώτου εξαμήνου στο Ιστορικό – Αρχαιολογικό ο τότε καθηγητής μας της αρχαίας Ιστορίας είχε ξεκινήσει μία σειρά διαλέξεών του λέγοντάς μας ότι η Σπάρτη δεν ταυτίζεται με αυτή την ακραία πολεμοχαρή εικόνα που έχουμε σχηματίσει στο μυαλό μας. Και όταν πράγματι άρχισε να μας εξηγεί αναλυτικά το πολιτικό σύστημα της Σπάρτης γρήγορα καταλάβαμε ότι οι απλοποιήσεις του σχολείου και τα χολιγουντιανά «This is Sparta» δεν ήταν παρά μία επιφανειακή ανάγνωση του παρελθόντος, με το οποίο στην πραγματικότητα η ιστορική έρευνα έχει ασχοληθεί δίνοντας πολύ πιο ενδιαφέρουσες ερμηνείες, λιγότερο μανιχαϊστικές αλλά και λιγότερο θεαματικές.
Σε αυτές τις σκέψεις με επέστρεψε το comic Τρεις των Kieron Gillen, Ryan Kelly και Jordie Ballaire που κυκλοφόρησε πρόσφατα απ’ τις εκδόσεις Jemma Press και το οποίο είναι ένα απ’ τα πιο ξεχωριστά comics με ιστορικό θέμα που μπορεί να βρει κανείς να διαβάσει (και όχι μόνο στα ελληνικά). Είναι τόσο ιδιαίτερο ακριβώς επειδή ανασυνθέτει το ιστορικό πλαίσιο της αρχαίας Σπάρτης όχι με τη μορφή του θεάματος αλλά βασισμένο στα πορίσματα σύγχρονων ιστορικών μελετών. Μάλιστα για να εγγυηθεί την -όσο το δυνατόν- εγκυρότητα της ιστορικής της αφήγησης, η δημιουργική ομάδα του comic βοηθήθηκε απ’ τον ιστορικο Stephen Hodkinson, καθηγητή αρχαίας ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Nottingham, χάρις στον οποίο το comic είναι γεμάτο αναφορές σε ιστορικά γεγονότα, ερμηνείες και υποθέσεις που δύσκολα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι θα χωρούσαν στα καρέ ενός comic δράσης. Η δημιουργική ομάδα δεν υπερβάλλει παραφορτώνοντας το κείμενο με πολλές ιστορικές πληροφορίες, όμως χρησιμοποιεί σύγχρονα πορίσματα της ιστορικής επιστήμης με τρόπο ευφυή, ο οποίος ξεδιπλώνεται σε όλο του το μέγεθος (στον μη ειδικό αναγνώστη) στις σελίδες που ακολουθούν όταν τελειώνει το comic. Σε εκείνες τις σελίδες ακολουθεί ένας εξαντλητικός κατάλογος σημειώσεων που επεξηγούν με αναλυτικό τρόπο ιστορικά ζητήματα που προκύπτουν απ’ την αφήγηση και δεν υπήρχε ο χώρος στο ίδιο το comic να τεκμηριωθούν. Επιπλέον, μετά από τις αναλυτικές σημειώσεις του δημιουργού του σεναρίου Kieron Gillen ακολουθεί και ένας εκτενής διάλογός του με τον καθηγητή Hodkinson στον οποίο σχολιάζουν το comic και τις ιστορικές αναφορές κάθε τεύχους. Είναι προφανές λοιπόν από όλα αυτά ότι οι Τρεις δεν είναι απλά μία comic ιστορία που διαδραματίζεται στον ιστορικό χώρο της αρχαίας Σπάρτης, αλλά ότι για να ανασυνθέσουν αυτό το ιστορικό παρελθόν οι δημιουργοί του comic έκαναν μία εντυπωσιακά εκτενή -για τα δεδομένα ενός comic- έρευνα και προσπάθεια τεκμηρίωσης.
Όμως το comic του Kieron Gillen δεν έχει μόνο «ακαδημαϊκό» ενδιαφέρον. Είναι εντυπωσιακή και γεμάτη δράση από μόνη της η ιστορία των τριών ειλώτων που προσπαθούν να ξεφύγουν απ’ τον στρατό της Σπάρτης που θέλει να τους εκδικηθεί για τη σφαγή ενός εφόρου (του σώματος εξουσίας στην Σπάρτη που εκλεγόταν απ’ τους πολίτες και που αποτελούσε ένα «λαϊκό» αντιστάθμισμα στην εξουσία των βασιλιάδων) και της στρατιωτικής συνοδείας του. Στην πραγματικότητα η ιστορία του Gillen αποτελεί ένα κορυφαίο αντιπαράδειγμα στους 300 του Frank Miller, αφου καταφέρνει να δημιουργήσει μία comic ιστορία γεμάτη δράση, μάχες και συγκινήσεις, που όμως δεν ποντάρει στην υπερβολική τεστοστερόνη των Σπαρτιατών πολεμιστών, αλλά εμβαθύνει σε πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του σπαρτιάτικου παρελθόντος με κοινωνικό ενδιαφέρον, όπως ήταν η θέση των Ειλώτων στη σπαρτιατική κοινωνία. Έτσι κι αλλιώς ο Gillen καθιστά σαφές ήδη απ’ τις πρώτες σελίδες ότι δεν ενδιαφέρεται να εξιδανικεύσει την κοινωνία και το στρατό της Αρχαίας Σπάρτης, αφού ξεκινά την ιστορία του με την αναπαράσταση μίας απ’ τις πιο μαύρες σελίδες της αρχαιοελληνικής ιστορίας, με το θεσμό της Κρυπτείας (στον οποίο ας θυμηθούμε ότι είχε αναφερθεί με θαυμασμό πριν κάποια χρόνια ο Κασιδιάρης όσο συγκροτούνταν τα τάγματα εφόδου της Χρυσής Αυγής). Και όσο διατρέχει κανείς τις σελίδες του comic μπορεί να βρει κι άλλες εύστοχες αναφορές σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του σπαρτιατικού παρελθόντος τα οποία διαβάζονται υπό το πρίσμα ενός σύγχρονου κοινωνικού προβληματισμού για την εκμετάλλευση, τον πόλεμο, ��ην εκδίκηση, την εξουσία αλλά και για τη δύναμη που έχουν οι καταπιεσμένοι όταν σπάνε τις αλυσίδες τους.
Το πολύχρωμο σχέδιο των Ryan Kelly (Lucifer, Star Wars) και Jordie Bellaire (Captain Marvel, Preety Deadly) είναι πολύ εντυπωσιακό στις σκηνές δράσης και μας προσφέρει επιβλητικές εικόνες όταν αποτυπώνει το στρατό της Σπάρτης. Παράλληλα οι σχεδιαστές εστιάζουν σε λεπτομέρειες τόσο σχετικές με τον πολεμικό εξοπλισμό του σπαρτιατικού στρατού όσο και στην αποτύπωση της πόλης της Σπάρτης, των ανθρώπων και των θεσμών της.
Τον Kieron Gillen δεν τον γνωρίζουμε τώρα για πρώτη φορά με το Τρεις. Είναι δημιουργός comics με τη δική τους ιστορία, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την πολύ επιτυχημένη σειρά του στην Image, The Wicked + The Divine, με την παρουσία του στους Uncanny X-men, αλλά και με το σχετικά πρόσφατο run του στο Star Wars και στον Darth Vader της Marvel, ενώ και το περσινό του Die (το οποίο συνεχίζεται) είναι ένα comic που γρήγορα κέρδισε τις εντυπώσεις. Όμως το Three ήταν η πιο εύστοχη επιλογή από πλευράς Jemma Press για να συστηθεί ο Gillen στο ευρύτερο ελληνικό αναγνωστικό κοινό με μία αυτοτελή ιστορία με έντονο ιστορικό ενδιαφέρον και ελληνικό χρωματισμό, που όμως πόρρω απέχει από την εξιδανίκευση, ευνοώντας αντιθέτως τον κοινωνικό προβληματισμό και το ενδιαφέρον για περαιτέρω σκέψη και έρευνα. Το Three δεν είναι απλά ένα comic που ξεχωρίζει ανάμεσα σε εκείνα τα comics που μεταφράστηκαν φέτος στα ελληνικά. Αυτό είναι το προφανές. Το Three είναι ένα comic που είναι πολυτέλεια που μεταφέρθηκε σε ελληνική έκδοση και μάλιστα σε έναν τόσο πολυτελή και προσεγμένο τόμο όσο αυτός που μας χάρισε η Jemma Press, με την αψεγάδιαστη μεταφραστική δουλειά της Μπέλλας Σπυροπούλου και τα εξαιρετικά χρήσιμα παραρτήματα στο τέλος του τόμου. Μακάρι να είχαμε κάθε χρόνο μεταφράσεις ξένων comics τέτοιου επιπέδου. Τότε, από πλευράς ποιότητας, η ελληνική εκδοτική παραγωγή comics θα είχε ανέβει πολλά
THIS is Sparta, ακούς Frank Miller;
Όταν παίρνω στα χέρια μου ένα comic για την αρχαία Σπάρτη η πρώτη μου αντίδραση είναι να παραξενευτώ, να το κοιτάζω και να αρχίζω να το ξεφυλλίζω κάπως καχύποπτα. Ειδικά όταν έχει για εξώφυλλο μία περικεφαλαία. Αυτό το αντανακλαστικό -που δεν το έχω μόνο εγώ- έχει τις ρίζες του πολύ παλιά και συγκεκριμένα στη μιλιταριστική οπτική με την οποία χρησιμοποίησε την ιστορία της αρχαίας Σπάρτης η ναζιστική Γερμανία για να χτίσει το ιστορικό της αφήγημα για να σκιαγραφήσει τα χαρακτηριστικά της Αρείας φυλής. Αυτή η καχυποψία όμως για το χαρακτήρα της αρχαίας Σπάρτης απέκτησε μάλιστα και νέα ποιότητα μετά την χολιγουντιανή μεταφορά των 300 του Frank Miller, της ταινίας που έγινε αφίσα σε κάθε δωμάτιο 15χρονου φασίστα, σε μία περίοδο που χτιζόταν (κυρίως μέσα από ρατσιστικές επιθέσεις και προβολή των media) το έδαφος για την εμφάνιση της Χρυσής Αυγής στο πολιτικό σκηνικό.
Υποψιάζεστε λοιπόν πόσο είχα προβληματιστεί όταν σε ένα από τα μαθήματα του πρώτου εξαμήνου στο Ιστορικό – Αρχαιολογικό ο τότε καθηγητής μας της αρχαίας Ιστορίας είχε ξεκινήσει μία σειρά διαλέξεών του λέγοντάς μας ότι η Σπάρτη δεν ταυτίζεται με αυτή την ακραία πολεμοχαρή εικόνα που έχουμε σχηματίσει στο μυαλό μας. Και όταν πράγματι άρχισε να μας εξηγεί αναλυτικά το πολιτικό σύστημα της Σπάρτης γρήγορα καταλάβαμε ότι οι απλοποιήσεις του σχολείου και τα χολιγουντιανά «This is Sparta» δεν ήταν παρά μία επιφανειακή ανάγνωση του παρελθόντος, με το οποίο στην πραγματικότητα η ιστορική έρευνα έχει ασχοληθεί δίνοντας πολύ πιο ενδιαφέρουσες ερμηνείες, λιγότερο μανιχαϊστικές αλλά και λιγότερο θεαματικές.
Σε αυτές τις σκέψεις με επέστρεψε το comic Τρεις των Kieron Gillen, Ryan Kelly και Jordie Ballaire που κυκλοφόρησε πρόσφατα απ’ τις εκδόσεις Jemma Press και το οποίο είναι ένα απ’ τα πιο ξεχωριστά comics με ιστορικό θέμα που μπορεί να βρει κανείς να διαβάσει (και όχι μόνο στα ελληνικά). Είναι τόσο ιδιαίτερο ακριβώς επειδή ανασυνθέτει το ιστορικό πλαίσιο της αρχαίας Σπάρτης όχι με τη μορφή του θεάματος αλλά βασισμένο στα πορίσματα σύγχρονων ιστορικών μελετών. Μάλιστα για να εγγυηθεί την -όσο το δυνατόν- εγκυρότητα της ιστορικής της αφήγησης, η δημιουργική ομάδα του comic βοηθήθηκε απ’ τον ιστορικο Stephen Hodkinson, καθηγητή αρχαίας ιστορίας στο πανεπιστήμιο του Nottingham, χάρις στον οποίο το comic είναι γεμάτο αναφορές σε ιστορικά γεγονότα, ερμηνείες και υποθέσεις που δύσκολα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι θα χωρούσαν στα καρέ ενός comic δράσης. Η δημιουργική ομάδα δεν υπερβάλλει παραφορτώνοντας το κείμενο με πολλές ιστορικές πληροφορίες, όμως χρησιμοποιεί σύγχρονα πορίσματα της ιστορικής επιστήμης με τρόπο ευφυή, ο οποίος ξεδιπλώνεται σε όλο του το μέγεθος (στον μη ειδικό αναγνώστη) στις σελίδες που ακολουθούν όταν τελειώνει το comic. Σε εκείνες τις σελίδες ακολουθεί ένας εξαντλητικός κατάλογος σημειώσεων που επεξηγούν με αναλυτικό τρόπο ιστορικά ζητήματα που προκύπτουν απ’ την αφήγηση και δεν υπήρχε ο χώρος στο ίδιο το comic να τεκμηριωθούν. Επιπλέον, μετά από τις αναλυτικές σημειώσεις του δημιουργού του σεναρίου Kieron Gillen ακολουθεί και ένας εκτενής διάλογός του με τον καθηγητή Hodkinson στον οποίο σχολιάζουν το comic και τις ιστορικές αναφορές κάθε τεύχους. Είναι προφανές λοιπόν από όλα αυτά ότι οι Τρεις δεν είναι απλά μία comic ιστορία που διαδραματίζεται στον ιστορικό χώρο της αρχαίας Σπάρτης, αλλά ότι για να ανασυνθέσουν αυτό το ιστορικό παρελθόν οι δημιουργοί του comic έκαναν μία εντυπωσιακά εκτενή -για τα δεδομένα ενός comic- έρευνα και προσπάθεια τεκμηρίωσης.
Όμως το comic του Kieron Gillen δεν έχει μόνο «ακαδημαϊκό» ενδιαφέρον. Είναι εντυπωσιακή και γεμάτη δράση από μόνη της η ιστορία των τριών ειλώτων που προσπαθούν να ξεφύγουν απ’ τον στρατό της Σπάρτης που θέλει να τους εκδικηθεί για τη σφαγή ενός εφόρου (του σώματος εξουσίας στην Σπάρτη που εκλεγόταν απ’ τους πολίτες και που αποτελούσε ένα «λαϊκό» αντιστάθμισμα στην εξουσία των βασιλιάδων) και της στρατιωτικής συνοδείας του. Στην πραγματικότητα η ιστορία του Gillen αποτελεί ένα κορυφαίο αντιπαράδειγμα στους 300 του Frank Miller, αφου καταφέρνει να δημιουργήσει μία comic ιστορία γεμάτη δράση, μάχες και συγκινήσεις, που όμως δεν ποντάρει στην υπερβολική τεστοστερόνη των Σπαρτιατών πολεμιστών, αλλά εμβαθύνει σε πιο ενδιαφέρουσες πτυχές του σπαρτιάτικου παρελθόντος με κοινωνικό ενδιαφέρον, όπως ήταν η θέση των Ειλώτων στη σπαρτιατική κοινωνία. Έτσι κι αλλιώς ο Gillen καθιστά σαφές ήδη απ’ τις πρώτες σελίδες ότι δεν ενδιαφέρεται να εξιδανικεύσει την κοινωνία και το στρατό της Αρχαίας Σπάρτης, αφού ξεκινά την ιστορία του με την αναπαράσταση μίας απ’ τις πιο μαύρες σελίδες της αρχαιοελληνικής ιστορίας, με το θεσμό της Κρυπτείας (στον οποίο ας θυμηθούμε ότι είχε αναφερθεί με θαυμασμό πριν κάποια χρόνια ο Κασιδιάρης όσο συγκροτούνταν τα τάγματα εφόδου της Χρυσής Αυγής). Και όσο διατρέχει κανείς τις σελίδες του comic μπορεί να βρει κι άλλες εύστοχες αναφορές σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του σπαρτιατικού παρελθόντος τα οποία διαβάζονται υπό το πρίσμα ενός σύγχρονου κοινωνικού προβληματισμού για την εκμετάλλευση, τον πόλεμο, ��ην εκδίκηση, την εξουσία αλλά και για τη δύναμη που έχουν οι καταπιεσμένοι όταν σπάνε τις αλυσίδες τους.
Το πολύχρωμο σχέδιο των Ryan Kelly (Lucifer, Star Wars) και Jordie Bellaire (Captain Marvel, Preety Deadly) είναι πολύ εντυπωσιακό στις σκηνές δράσης και μας προσφέρει επιβλητικές εικόνες όταν αποτυπώνει το στρατό της Σπάρτης. Παράλληλα οι σχεδιαστές εστιάζουν σε λεπτομέρειες τόσο σχετικές με τον πολεμικό εξοπλισμό του σπαρτιατικού στρατού όσο και στην αποτύπωση της πόλης της Σπάρτης, των ανθρώπων και των θεσμών της.
Τον Kieron Gillen δεν τον γνωρίζουμε τώρα για πρώτη φορά με το Τρεις. Είναι δημιουργός comics με τη δική τους ιστορία, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την πολύ επιτυχημένη σειρά του στην Image, The Wicked + The Divine, με την παρουσία του στους Uncanny X-men, αλλά και με το σχετικά πρόσφατο run του στο Star Wars και στον Darth Vader της Marvel, ενώ και το περσινό του Die (το οποίο συνεχίζεται) είναι ένα comic που γρήγορα κέρδισε τις εντυπώσεις. Όμως το Three ήταν η πιο εύστοχη επιλογή από πλευράς Jemma Press για να συστηθεί ο Gillen στο ευρύτερο ελληνικό αναγνωστικό κοινό με μία αυτοτελή ιστορία με έντονο ιστορικό ενδιαφέρον και ελληνικό χρωματισμό, που όμως πόρρω απέχει από την εξιδανίκευση, ευνοώντας αντιθέτως τον κοινωνικό προβληματισμό και το ενδιαφέρον για περαιτέρω σκέψη και έρευνα. Το Three δεν είναι απλά ένα comic που ξεχωρίζει ανάμεσα σε εκείνα τα comics που μεταφράστηκαν φέτος στα ελληνικά. Αυτό είναι το προφανές. Το Three είναι ένα comic που είναι πολυτέλεια που μεταφέρθηκε σε ελληνική έκδοση και μάλιστα σε έναν τόσο πολυτελή και προσεγμένο τόμο όσο αυτός που μας χάρισε η Jemma Press, με την αψεγάδιαστη μεταφραστική δουλειά της Μπέλλας Σπυροπούλου και τα εξαιρετικά χρήσιμα παραρτήματα στο τέλος του τόμου. Μακάρι να είχαμε κάθε χρόνο μεταφράσεις ξένων comics τέτοιου επιπέδου. Τότε, από πλευράς ποιότητας, η ελληνική εκδοτική παραγωγή comics θα είχε ανέβει πολλά
June 24, 2025
Παλιότερα, όταν είχα πρωτοπορωθεί με την ιστορία της Σπάρτης, διάβαζα φυσικά για το μεγαλείο των Θερμοπυλών και την Νίκη στους Πελοποννησιακούς Πολέμους. Τα τελευταία χρόνια, μου αρέσει να διαβάζω και τα χρόνια της πτώσης. Σε αυτά ακριβώς αναφέρεται αυτό το ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ κόμικ. Σχέδιο βγαλμένο από τους 300 (δε μπορώ να αποφύγω την αναφορά). Ιστορικά αψεγάδιαστο. Στόρι που σε κρατάει μέχρι τέλους και σε εκπλήσσει ευχάριστα. Θα μπει άνετα στο ράφι με τα βιβλία με αναφορά στην Σπάρτη και είμαι σίγουρος πως κατά καιρούς θα το πιάνω στα χέρια μου.
July 24, 2014
More reviews (and no fluff) on the blog http://surrealtalvi.wordpress.com/
Three is an interesting graphic novel: clearly well researched history, with footnotes and chatty discussion of the culture at the back. Yet it is also an antidote both to the modern hero worship of the Spartan culture as well as the Frank Miller novel 300. For this is about the decline and insanity of Sparta as mostly told through its slaves and victims.
Story: Taking place in 364BC, after Thermopylae and the 300 storyline, Sparta has become a shadow of its former glory. When three slaves suddenly find they have to defend against their Spartan masters, they find themselves hunted and on the run by rulers who need to make an example to all the other slaves (the Helots). But things will not turn out well either for the slaves or the King sent after them.
The book is a bit wordy for my taste and for slaves, these are very well spoken people indeed. The characters also fall into so many cliches: the 'bard' talking with flowery words, the swordsman with curt sentences, the lone woman muttering under her breath all the time, the military leaders all braggadocio and no sense .. I wish the characters had been a little better drawn out. I just didn't believe any of them - especially when a slave mouths off to the masters and puts them down. I doubt anyone living under the heel of armed men is that stupid? So it becomes a deus ex machina to start a brawl that culminates in the slaves being hunted for murder.
So while I appreciated the historical aspect and learned quite a lot, I can't say I was bowled over, either. There are a few gems in there: a great end to one of the slaves, for example, was very unexpected. I also really appreciate how many insights, in-jokes, and more there are, each making pithy comments about history or historical characters.
Ultimately, this book will find itself being constantly compared Miller's 300. But unlike its more melodramatic counterpart, Three is very straightforward in both art and storytelling. That is its best asset but also perhaps a bit of its weakness as well.
The art feels very 'Conan" with square jawed men and beautiful wome. I kept feeling these were drawn by Boris Vallejo at times, they have a strong retro 1970s/1980s feel. But it is also easy to follow and conveys the story well.
In all, I was glad to read this and it is something that will bear up to multiple readings. Included in the back are commentary, interviews, and Layouts/Design.
June 12, 2014
The graphic novel 'Three' by Kieron Gillen serves as a sort of rebuttal to '300' and our current obsession with the Spartans. It's a very well researched graphic novel, and while the story is fictional, it serves to show an empire in decline.
When a village of Helots is belittled and humiliated by visiting Spartan overlords, a few fight back. Three Helots find themselves on the run with 300 Spartans in pursuit. They are trying to get to Messene and freedom. The three are an overly talkative man, a woman and a man who appears to be a cripple. They all have strengths that will help the others. They will show incredible courage.
The extras inlude a cover gallery, an in-depth discussion by page of the historical details, and a great interview with Professor Stephen Hodkinson, a scholar who has studied Sparta since the early 1970s.
Combine Kieron Gillen's well researched and well told story with Ryan Kelly's great art, and you have a very fine graphic novel indeed. I really enjoyed this one.
I was given a review copy of this graphic novel by Diamond Book Distributors and Netgalley in exchange for an honest review. Thank you for allowing me to review this great graphic novel.
When a village of Helots is belittled and humiliated by visiting Spartan overlords, a few fight back. Three Helots find themselves on the run with 300 Spartans in pursuit. They are trying to get to Messene and freedom. The three are an overly talkative man, a woman and a man who appears to be a cripple. They all have strengths that will help the others. They will show incredible courage.
The extras inlude a cover gallery, an in-depth discussion by page of the historical details, and a great interview with Professor Stephen Hodkinson, a scholar who has studied Sparta since the early 1970s.
Combine Kieron Gillen's well researched and well told story with Ryan Kelly's great art, and you have a very fine graphic novel indeed. I really enjoyed this one.
I was given a review copy of this graphic novel by Diamond Book Distributors and Netgalley in exchange for an honest review. Thank you for allowing me to review this great graphic novel.
August 12, 2017
A fine antidote to 300, where the Spartans mission to kill three rebellious slaves exposes their fabled society's underbelly.
August 2, 2021
A great and well researched bit of historical fiction with meaty back matter in the form of dense historical footnotes. I love that have twice the reading material in historical research explaining everything that takes place in the comic.
Great art by Ryan Kelly and Jordie Bellaire!
Great art by Ryan Kelly and Jordie Bellaire!
November 12, 2020
Έχω ακούσει ή διαβάσει από διάφορο κόσμο ότι το συγκεκριμένο κόμικ είναι μια μούτζα, ένα κωλοδάχτυλο κλπ στο 300 του Frank Miller. Ό,τι άλλο κι αν μπορεί να πει κανείς για τον Miller προσωπικά ή για μερικές πολύ κακές δουλειές του, το 300 είναι ένα κορυφαίο comic, χαρακτηριστικό της ίδιας της ουσίας της αφηγηματικής τέχνης. Επίσης, δίχως εκείνο, δεν θα μπορούσε να υπάρξει το Τρεις, διότι το Τρεις δεν είναι απλά μια φυσική συνέχεια, εκατό χρόνια αργότερα, αλλά αντλεί τη δύναμή του ως ιστορική αντίστοιξη.
Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: το Τρεις έχει πολύ καλό και εξαιρετικά, ακαδημαϊκά σχεδόν, μελετημένο σενάριο, καθώς και πολύ όμορφο artwork. Μεγάλα συγχαρητήρια επίσης οφείλονται στην Jordie Bellaire που το χρωμάτισε, πιάνοντας εξαιρετικά την χρωματική παλέττα της ελληνικής υπαίθρου.
*ΑΠΟ ΕΔΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ SPOILERS*
Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος της δύναμης του Τρεις οφείλεται στον διάλογό του με το 300 και οι δημιουργοί δεν το κρύβουν διόλου αυτό. Βρισκόμαστε σε μια παρηκμασμένη, διεφθαρμένη Σπάρτη, που πασχίζει να πιαστεί από τα ίδια της τα μαλλιά για να διατηρήσει την ανάμνηση ενός παρελθόντος γοήτρου. Οι παλιές δόξες είναι μουσειακό αντικείμενο, όπως οι παλιές μπρούτζινες αρματωσιές και τα κορινθιακά κράνη.
Η σκηνή όπου ο Κλάρος, ντυμένος με την αρχαϊκή αρματωσιά, αντιμετωπίζει τους "σύγχρονους" Τριακόσιους του Βασιλιά, σε ένα φαράγγι τόσο στενό που χωράει να το κρατήσει μόνος του, είναι το παρλεθόν της Σπάρτης που απαξιώνει το παρόν της. Είναι ένας είλωτας που ενδύεται το πνεύμα της Σπάρτης πιο άξια από τους Σπαρτιάτες. Και ποιος είναι ο μοναδικός τρόπος να τον σκοτώσουν; Πάνε από ένα κρυφό μονοπάτι πάνω στο φαράγγι και ρίχνουν πάνω του έναν βράχο, αντανακλώντας την παλιά προδοσία του Εφιάλτη. Δίχως την εικονοποιία των 300 (που διαδόθηκε πολύ περισσότερο χάρη στην ταινία), η σκηνή αυτή στερείται του βαθύτερου συμβολισμού ο οποίος προκαλέι αληθινή ανατριχίλα.
Τα στοιχεία που ανήκουν αμιγώς στο Τρεις είναι η έρευνα που θεμελιώνει την κάθε σκηνή (και η οποία παρατίθεται εκτενώς στις σημειώσεις τέλους), με αποτέλεσμα μια πιστευτή απεικόνιση ενός κόσμου χαμένου από αιώνες, καθώς και το γεγονός ότι, με μια μικρή αναγωγή, φέρνει στον νου την παρακμή του δικού μας Δυτικού Κόσμου.
Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι: το Τρεις έχει πολύ καλό και εξαιρετικά, ακαδημαϊκά σχεδόν, μελετημένο σενάριο, καθώς και πολύ όμορφο artwork. Μεγάλα συγχαρητήρια επίσης οφείλονται στην Jordie Bellaire που το χρωμάτισε, πιάνοντας εξαιρετικά την χρωματική παλέττα της ελληνικής υπαίθρου.
*ΑΠΟ ΕΔΩ ΚΑΙ ΚΑΤΩ SPOILERS*
Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος της δύναμης του Τρεις οφείλεται στον διάλογό του με το 300 και οι δημιουργοί δεν το κρύβουν διόλου αυτό. Βρισκόμαστε σε μια παρηκμασμένη, διεφθαρμένη Σπάρτη, που πασχίζει να πιαστεί από τα ίδια της τα μαλλιά για να διατηρήσει την ανάμνηση ενός παρελθόντος γοήτρου. Οι παλιές δόξες είναι μουσειακό αντικείμενο, όπως οι παλιές μπρούτζινες αρματωσιές και τα κορινθιακά κράνη.
Η σκηνή όπου ο Κλάρος, ντυμένος με την αρχαϊκή αρματωσιά, αντιμετωπίζει τους "σύγχρονους" Τριακόσιους του Βασιλιά, σε ένα φαράγγι τόσο στενό που χωράει να το κρατήσει μόνος του, είναι το παρλεθόν της Σπάρτης που απαξιώνει το παρόν της. Είναι ένας είλωτας που ενδύεται το πνεύμα της Σπάρτης πιο άξια από τους Σπαρτιάτες. Και ποιος είναι ο μοναδικός τρόπος να τον σκοτώσουν; Πάνε από ένα κρυφό μονοπάτι πάνω στο φαράγγι και ρίχνουν πάνω του έναν βράχο, αντανακλώντας την παλιά προδοσία του Εφιάλτη. Δίχως την εικονοποιία των 300 (που διαδόθηκε πολύ περισσότερο χάρη στην ταινία), η σκηνή αυτή στερείται του βαθύτερου συμβολισμού ο οποίος προκαλέι αληθινή ανατριχίλα.
Τα στοιχεία που ανήκουν αμιγώς στο Τρεις είναι η έρευνα που θεμελιώνει την κάθε σκηνή (και η οποία παρατίθεται εκτενώς στις σημειώσεις τέλους), με αποτέλεσμα μια πιστευτή απεικόνιση ενός κόσμου χαμένου από αιώνες, καθώς και το γεγονός ότι, με μια μικρή αναγωγή, φέρνει στον νου την παρακμή του δικού μας Δυτικού Κόσμου.
March 24, 2015
Like much of Gillen's comic book writing, Three is a dense read, well worth rereading. It is one of the most page turning books I have come across in months. Kelly's art and Bellaire's colours are both first rate.
Sparta was a society whose basis was fear. As admirable as Spartan arête, military virtues, and piety unspoiled by greed may seem, the Spartan state was the rule of an elite over those they considered inferior. That rule was enforced through military domination abroad and terrorizing a population of hereditary slaves at home. This is the other side of 300; I think the helots are owed a story from their point of view
I have some questions about the rendering of the statues, not for the painted aspect, but for style. The Dioscurides seem too Hellenistic for the period, but I really have little idea of Spartan religious statuary. (Except for Artemis Orthia: isn't her statue hacked from wood?) I really enjoyed the discussion with the Professor of Spartan and Pelopponese Studies--I was so taken aback that there is such a specialized department anywhere. He had little but good words for the story by Gillen and the rest, and I would go along with him on that.
Sparta was a society whose basis was fear. As admirable as Spartan arête, military virtues, and piety unspoiled by greed may seem, the Spartan state was the rule of an elite over those they considered inferior. That rule was enforced through military domination abroad and terrorizing a population of hereditary slaves at home. This is the other side of 300; I think the helots are owed a story from their point of view
I have some questions about the rendering of the statues, not for the painted aspect, but for style. The Dioscurides seem too Hellenistic for the period, but I really have little idea of Spartan religious statuary. (Except for Artemis Orthia: isn't her statue hacked from wood?) I really enjoyed the discussion with the Professor of Spartan and Pelopponese Studies--I was so taken aback that there is such a specialized department anywhere. He had little but good words for the story by Gillen and the rest, and I would go along with him on that.
September 6, 2014
A typically thoughtful and dense work by Gillen, who has a real talent for writing genuinely fun and light action with a lot going on under the surface. This particularly work tells the story of three Helots (slaves) and their escape from Sparta. It's very much a counterpoint to Frank Miller's 300, telling a more nuanced story of what life in Sparta was like. To say much more would be to spoil it.
It also includes extensive notes by Gillen, in his typically wry, modest and well-informed style, and a conversation between him and Stephen Hodkinson, one of the world's leading authorities on Sparta and a researcher for this book.
It also includes extensive notes by Gillen, in his typically wry, modest and well-informed style, and a conversation between him and Stephen Hodkinson, one of the world's leading authorities on Sparta and a researcher for this book.
December 26, 2014
The comparisons to Frank Miller's arch 300 are inevitable, but this has so little to do with that, other than the myth of the one haunts the grim reality of the other. This is storytelling, and it might be perfect were it not densely wordy through several sections, and were it a little easier to tell one Spartan from another. Kieron Gillen is one of my favorite writers of "comics" right now, and this is a very self-contained tragedy that shows that people working with ancient Greece have a pretty solid record.
May 12, 2014
Borrowed for Publisher/NetGalley for an honest review.
This was better than I thought it would be. It was an interesting story about three Helot slaves trying to find their way to freedom but are being pursued by Spartan soldiers.
A well-written story with really good art.
This was better than I thought it would be. It was an interesting story about three Helot slaves trying to find their way to freedom but are being pursued by Spartan soldiers.
A well-written story with really good art.
October 16, 2019
The dark underbelly of Thermopylae and of Spartan society. Raw, bloody and very nicely done.
January 24, 2021
A Helot village is visited by a band of Spartan soldiers who demand to be served. After being ordered to drink, a forked-tongued Helot named Terpander humiliates the Spartan leader, an Ephor, by reminding him of his defeats and failings. In anger, the Spartan orders the Helots to be killed, but three survive thanks to the apparently crippled, but still able Klaros. All but one Spartan are killed, including the Ephor. Now Klaros, Terpander and the widow Damar are on the run from the soldiers sent to punish them. In a time when Thebes has gained a great deal of ground against Sparta, the latter must not appear weak.
March 6, 2020
A story about Spartans that's not the story of 300? Yes, please.
This takes place in the 360s, featuring a group of helots, who are trying to escape to freedom, and a bunch of Spartans trying to track them down. Apart from a weird choice at the end — — the story is easy and hard to criticize; it's an escape narrative. The characters are pretty well fleshed out. The Spartans are even given some nuance, with the "tremblers" introduced, and their whole ethos lightly explored throughout.
If I were to put on my academic cap, I might quibble with some of the points here or there, or with how some ancient concepts felt a little shoehorned in, but generally it does a great job showing the Spartan relationship to the helots and how the Spartans aren't quite as good as their modern reputation sometimes remembers them.
This takes place in the 360s, featuring a group of helots, who are trying to escape to freedom, and a bunch of Spartans trying to track them down. Apart from a weird choice at the end — — the story is easy and hard to criticize; it's an escape narrative. The characters are pretty well fleshed out. The Spartans are even given some nuance, with the "tremblers" introduced, and their whole ethos lightly explored throughout.
If I were to put on my academic cap, I might quibble with some of the points here or there, or with how some ancient concepts felt a little shoehorned in, but generally it does a great job showing the Spartan relationship to the helots and how the Spartans aren't quite as good as their modern reputation sometimes remembers them.
June 22, 2020
A stunning reminder that for every story of "300" in history, there is a story of "Three". Extremely relevant today as we re-evaluate Columbus, Serra, Washington, and the many.
I'm usually not a graphics novel reader. I found the conversations hard to follow and graphic representations distracting. "Three" was an easy yet thought provoking read with clearly marked characters, witty dialogues and remarkable visuals. The footnotes showed how much care has gone into the creation of this book.
I'm usually not a graphics novel reader. I found the conversations hard to follow and graphic representations distracting. "Three" was an easy yet thought provoking read with clearly marked characters, witty dialogues and remarkable visuals. The footnotes showed how much care has gone into the creation of this book.
September 25, 2018
For those interested in Spartan history this volume has a big amount of informations and details.
Not a bad story. The artwork also wasn`t especially bad, but not so great either.
Three stars!
Not a bad story. The artwork also wasn`t especially bad, but not so great either.
Three stars!
July 6, 2018
Kromě samotného příběhu oceňuji poznámkovou sekci k životě ve Spartě. Nejen zábavné, ale i informačně přínosné.
January 30, 2023
Exquisitely researched riposte to Frank Miller's 300 that sees three Helots (the slave class ancient Sparta was wholly dependent on) on the lam, trying to make it to relative freedom, with the much-reduced but still brutal Spartan state in hot pursuit. Tight (arguably a little short), smart, Savage, and thoughtful. Don't sleep on the historical notes in the collected edition, either.
August 6, 2016
This review originally published in Looking For a Good Book. Rated 3.5/5
Three is a thoughtful, well-researched graphic novel quite reminiscent of the book and film 300, but choosing to look at the vainglorious, down-fall years of Sparta.
The book is told from the viewpoint of the Helots. The Helots were the slaves of the Spartans, and like many slave-owners, the Spartans failed to realize that it was often the work of the slaves that supported them, economically, at least. The Helots begin to realize their own power just as the Spartans begin to lose theirs.
This story has a group of Spartan soldiers enter a tavern and decide, as is their wont, to slaughter the Helots within. One Helot, a cripple, decides to fight back with the help of two others, including a woman. One Spartan makes it out alive and reports to the king what has happened. The king sends 300 to put an end to what could be an up-rising, and the three are hunted throughout the book.
During the hunt, the Spartans take out one of their own, for failing to live up to their own code of honor and glory. It's a nice set-up to their own down-fall...the failure or one to be honorable, and the failure to respect leadership.
The ending is not super-heroic, but certainly worthy of respect.
The art is really quite nice for this book. There was a 'classic' 70's feel to the book which I felt leant well to the classic nature of the story.
The Helots did seem to be a little stronger than I expected them to be. For three, barely armed slaves to take out a squad of Spartans, even if they did have surprise on their side, seemed super-human, and their language and manners certainly didn't make them appear as slaves. But what we do get, is a sense of humanity. The Spartans were not gods, but men, capable of failure and a down-fall. And the Helots were not animals, but men (and women) capable of over-coming their lot. I don't recall reading a graphic novel that identified the human condition this well.
The last thirty pages or so of this book include a page-by-page historical footnote; a 'conversation'; a sample of the layout and design of the book; and bios of the three responsible for the bulk of the book (writer, artist, colorist). I found it mostly interesting. The historical footnotes definitely lend credence to the amount of research that went in to the book.
Looking for a good book? Three is a historical fiction graphic novel that speaks to what it can mean to be human during a turbulent time of a once great civilization.
Three is a thoughtful, well-researched graphic novel quite reminiscent of the book and film 300, but choosing to look at the vainglorious, down-fall years of Sparta.
The book is told from the viewpoint of the Helots. The Helots were the slaves of the Spartans, and like many slave-owners, the Spartans failed to realize that it was often the work of the slaves that supported them, economically, at least. The Helots begin to realize their own power just as the Spartans begin to lose theirs.
This story has a group of Spartan soldiers enter a tavern and decide, as is their wont, to slaughter the Helots within. One Helot, a cripple, decides to fight back with the help of two others, including a woman. One Spartan makes it out alive and reports to the king what has happened. The king sends 300 to put an end to what could be an up-rising, and the three are hunted throughout the book.
During the hunt, the Spartans take out one of their own, for failing to live up to their own code of honor and glory. It's a nice set-up to their own down-fall...the failure or one to be honorable, and the failure to respect leadership.
The ending is not super-heroic, but certainly worthy of respect.
The art is really quite nice for this book. There was a 'classic' 70's feel to the book which I felt leant well to the classic nature of the story.
The Helots did seem to be a little stronger than I expected them to be. For three, barely armed slaves to take out a squad of Spartans, even if they did have surprise on their side, seemed super-human, and their language and manners certainly didn't make them appear as slaves. But what we do get, is a sense of humanity. The Spartans were not gods, but men, capable of failure and a down-fall. And the Helots were not animals, but men (and women) capable of over-coming their lot. I don't recall reading a graphic novel that identified the human condition this well.
The last thirty pages or so of this book include a page-by-page historical footnote; a 'conversation'; a sample of the layout and design of the book; and bios of the three responsible for the bulk of the book (writer, artist, colorist). I found it mostly interesting. The historical footnotes definitely lend credence to the amount of research that went in to the book.
Looking for a good book? Three is a historical fiction graphic novel that speaks to what it can mean to be human during a turbulent time of a once great civilization.
September 26, 2015
This is a solid book that both functions well as its own thing, and as a rebuttal to the graphic novel/movie 300. As much fun as 300 can be, I've always found it a bit disturbing, as it glorifies a society that had more in common with Nazi Germany than us.
Gone are the idealized Spartan warriors. The heroes of this book are helots; the Spartan slave class. Three helots, to be specific. They're being pursued by 300 Spartan warriors for the crime of fighting back against their masters when they were expected to just let themselves be slaughtered like good sheep.
One of my happy surprises was that these Spartans are not two-dimensional bad guys. We actually see a historically accurate (within reason) Spartan society in this book. They're in the midst of their decline at the end of the Spartan domination of the Classical Age. The humiliation of having important citizens wiped out by helots is increased by the fact that they're already losing ground in the world they'd come to dominate. Once-conquered cities, like Thebes, are successfully pushing them back. The mission against the helots is about saving face as much as getting revenge.
The story doesn't linger, yet still manages to cram in plenty of characterization and historical details that I ate right up. There's even some great research notes and an interview with Gillen's historical consultant at the end.
By the way, if you're interested in more along these lines, check out Akon's Mission by Jeremy Brown. It's a great book that's flying below the radar right now.
Gone are the idealized Spartan warriors. The heroes of this book are helots; the Spartan slave class. Three helots, to be specific. They're being pursued by 300 Spartan warriors for the crime of fighting back against their masters when they were expected to just let themselves be slaughtered like good sheep.
One of my happy surprises was that these Spartans are not two-dimensional bad guys. We actually see a historically accurate (within reason) Spartan society in this book. They're in the midst of their decline at the end of the Spartan domination of the Classical Age. The humiliation of having important citizens wiped out by helots is increased by the fact that they're already losing ground in the world they'd come to dominate. Once-conquered cities, like Thebes, are successfully pushing them back. The mission against the helots is about saving face as much as getting revenge.
The story doesn't linger, yet still manages to cram in plenty of characterization and historical details that I ate right up. There's even some great research notes and an interview with Gillen's historical consultant at the end.
By the way, if you're interested in more along these lines, check out Akon's Mission by Jeremy Brown. It's a great book that's flying below the radar right now.
Displaying 1 - 30 of 93 reviews