The Gothic Body: Sexuality, Materialism, and Degeneration at the Fin de Siècle

Cambridge Studies in Nineteenth-Century Literature and Culture

by Kelly Hurley

This book accounts for the resurgence of Gothic, and its immense popularity, during the British fin de siècle. In particular, Kelly Hurley explores a key scenario that haunts the the loss of a unified and stable human identity, and the emergence of a chaotic and transformative "abhuman" identity in its place. Gothic is revealed as a highly productive and speculative genre, strongly indebted to nineteenth-century scientific, medical and social theories, including evolutionism, criminal anthropology and degeneration theory.

Genres: Nonfiction, Gothic, Literary Criticism, History, Horror, Literature, Gothic Horror

203 pages, Hardcover

First published May 26, 1996

Reviews

[Marko Bojkovský · Rating 4 out of 5]

Osnovni argument koji Keli Harli iznosi u svome radu "Gotičko telo: Seksualnost, materijalizam i degeneracija na kraju veka" jeste da se na prelazu iz devetnaestog u dvadeseti vek događa zanimljiva promena unutar književnog pravca koji možemo zvati "gotički". Osim toga što dolazi do pravog malog buma nove, urbane pisane gotike, sam njen karakter se menja. Naime, na smeni vekova se stvara maltene savršena oluja raznih naučnih i pseudo-naučnih uticaja koji će i sam ljudski identitet dovesti u pitanje. Ne tvrdi se da je postojao jedan-jedini, unitarni, sveopšte prihvaćeni identitet koji bi mogli nazvati Čovek (individualni) ili Ljudi (kolektivni), ali jeste postojao određeni, dovoljno široki okvir tih pojmova, makar se sadržaj koji bi pojmove popunio donekle razlikovao među slojevima društva, na primer. Moglo bi se sa relativnom sigurnošću reći šta je čovek, muškarac, žena, kakve su njihove uloge u društvu, šta su u odnosu na životinje... Odnosno, iako je već bilo velikih podela po političkoj, ideološkoj, religijskoj liniji, svi ti ljudi, podeljenji po svim tim pitanjima, mogli su se manje-više složiti makar o statusu čoveka u prirodi, ako ne i o njegovoj božanskoj, uzvišenoj prirodi po sebi. Pojava raznih naučnih grana i teorija iz temelja urušava takva predubeđenja, predubeđenja koja nisu uopšte tako naivna i neosnovana. Empirjiski, čak i strogo racionalno, između čoveka i životinje je postojao jedan svet razlike. Dovoljno je posmatrati čoveka i bilo koju životinju i videti ljudsku prefinjenost, ljudska dostignuća kao superiorna, odnosno neuporediva - takvih dostignuća kod životinja jednostavno nema. Pa, ipak, pojavom darvinizma i teorije o evoluciji takav prirodni pogled, maltene, preko noći postaje... neprirodan, netačan. Trenutni čovek je samo treptaj u beskrajnom procesu konstantne fluidnosti bioloških oblika (kasnija filozofija dvadesetog veka, će i čoveka kao ideju svesti na trenutni konstrukt). Još je pozitivističko čitanje darvinizma bila posledica ranijih predubeđenja i jadna slamka spasa - čovek je kruna evolucije, njen cilj, njen vrhunac. Naravno, sve je to brzo odbačeno. I druge naučne kategorije su, u manjoj meri u odnosu na darvinizam, svaka na svoj način, uzdrmale ideju o nepokretnosti čoveka, njegovoj istorijskoj i prirodnoj večnosti. Rana, pre-frojdovska psihologija, pojava seksologije, kriminalna antropologija i teorija degeneracije.

Paradoksalno, viktorijanska opsesija kategorizacijom, katalogizacijom, prikupljanjem, prebrojavanjem svega od leptira i kukaca, pa do mentalnih poremećaja i seksualnih devijacija je samo ubrzala proces stabilnog i binarnog stanja čovekovog bića. Naime, samo pominjanje homoseksualnosti, seksualnih fetiša, masturbacije i ostalih poremećaja seksualnosti je bacanje svetla na te poremećaje i, konsekventno, njihova normalizacija. Ta silna zabrinutost za čistotu zapadnih, belih muškaraca i čednost njihovih žena je samo, čini se, ubrzalo njihovo prljanje. Ovome smo svedoci i dan-danas, bogati katalozi mentalnih poremećaja, možda, nisu izlečili mentalne poremećaje, ali jesu stvorili sada već nekoliko generacija u kojima je nemanje dijagnoze izuzetak. Čovek se iz snova o transcedenciji, srozao u tužnu karnalnost. On je tek životinja, tek na korak od majmuna i na korak do možda još goreg stvorenja u budućnosti. Može biti homoseksualan, aseksualan, dvopolan, bespolan, može biti seksualno nadražen prizorom stopala, čipke, može praktikovati oralnu obljubu ili sodomiju... Može imati manju ili veću lobanju što će predodrediti njegovu sklonost ka kriminalu. Sam urbani život ga degeneriše, ubrzava devoluciju... I niz drugih naučnih ili polu-naučnih ili nauci sličnih teorija i objašenjenja je zasipalo svest i podsvest Britanske srednje, obrazovane klase. Upravo iz tog buržoaskog korpusa dolaze i pisci novog talasa gotičke književnosti nastale tokom fin de siècle-a, koja se, gle čuda, bavi sudbinom likova koji su beli, solidno situirani, obrazovani... Na kraju, to je i književnosti koja je upravo takvim ljudima i namenjena.

Dakle, ljudski identitet se dovodi u pitanje - namesto nekakvog nepomerljivog, metafizičkog ka kojem eventualno putenost valja usmeravati, on postaje bolno puten, fluidan, sklon promenama i to, najpre, onim "ka gorem" - degeneracijama. Stremljenje ka višem nestaje i na njegovo mesto dolazi strah od poniranja ka dole Pod uticajem takvih naučnih dostignuća, odnosno i jedne generalno jake struje scijentizma, i upravo tog straha - menja se i sama gotička književnost. Kao dominantne teme javljaju se upravo "identitetske" teme (stavljamo pod navodnike, jer svakako viktorijanska buržoazija nije mogla imati iste identitetske problema sa kakvim se suočavaju današnji adolescenti i mladi ljudi, niti uopšte isti pogled na pojam identiteta) : sama telesnost, njena fizička amorfnost, fluidnost, promenljivost, ali i seksualnost, moralna degeneracija, brisanje granica između ljudi i životinja. Glavni likovi, tačnije likovi koji su nosioci gotičkog užasa, u ovim knjigama su ono što autorka naziva - abhuman, nemamo valjanog prevoda na srpski jezik. Stvorenje čovekolikih osobina, donekle sa ljudima deli poreklo, nekada je bilo čovek(?), ali se od njega udaljilo. (uglavnom ) Nije slabije od čoveka, naprotiv, ali je prljavije, moralno trulo, često seksualno devijantno, telesno deformisano. To nisu više mitološka bića iz davnina - vile, patuljci, vilenjaci... Već užasi koji su otelotvorili strahove jedne epohe - strah od kraha poznatog ljudskog stanja. Vesnici novog ljudskog identiteta.

Mi na ovom mestu izbegavamo ulazak u dublje polemike sa autorima, odnosno ozbiljnije negativne kritike dela koja čitamo. Iako to sa sobom nosi opasnost da, sa svakim sledećim delom okupljenim u zbirku "Vekovednost", zaličimo na mušicu koja se oduševljava svakoj novoj kapi voćnog nektara, opasnosti da precenimo sopstvenu informisanost i intelektualne domete se ipak plašimo više. Mi nismo dovoljno stručni i obrazovani da ulazimo u diskusiju sa Keli Harli. Ipak, moramo primetiti, moramo napomenuti, da nismo do kraja ubeđeni bili ni na početku postavljanja argumenta, a ni posle bezmalo dvestotinjak strana teksta na kojima je iznela dokaze u njegovu korist. Već sam naslov, a tek podnaslov, na nas vrišti - Fukoovština. Nemamo ništa protivu slavnog francuskog perverznjaka i mračnjaka. Kao ni protivu drugih lučonoša zapadne posleratne misli, čije uticaje autorka ponosno nosi na stranicama svoga rada: Derida, Said, kao i niza pregalnica feminističke misli dvadesetog veka. Ali, ne možemo, a da ne primetimo kako bi i koliko bi nekome, ko je tako jako zadojen (relativno) savremenom Evropskom mišlju, bio drag veliki narativ o urušavanju binarnog ljudskog identiteta (beli, situirani muškarac i njegova žena) pod pritiskom naučnih dostignuća i kako je to urušavanje na obrtu vekova, ostavilo prostora za nastajanje novog, fluidnog identiteta ili više njih i kako je čitav jedan žanr nastao (odnosno, promenio se) kao rezultat anksioznosti i straha od takvih promena. Nismo ubeđeni da se ljudi nisu i ranije plašili degeneracija, čak i telesnih, raznih ljudskih međustanja, gadili se na njih, osuđivali ih. Niti da su nakon fin de siècle-a, to prestali da čine. Niti da će ikada. Bilo kako bilo, mi ne donosimo neki svoj konačni sud. To je na svakome ko uzme i pročita ovu knjigu. Čak i namerno ovaj maleni izlet u diskusiju sa autorkom smeštamo pri sredini teksta, kako on ne bi bio naš zaključak.

Knjiga je podeljena na tri dela. Prvi se ponajviše bavi upravo onim abhumanim u likovima ovih knjiga, ima verovatno najširu literaturu (na najviše se književnih dela poziva kako bi dokazao svoju tezu) i generalno je najbolje izveden. Pojam koji se ovde koristi - Thing-ness. Nesretnici što su se sa tim užasima sreli, a susret preživeli i sada kada imaju priliku da o njemu pripovedaju, upravo koriste tu reč da ih opišu - Thing. U pitanju je širok dijapazon kreatura. To su čudovišta ludog dr. Moroa - nakazni eksperimenti koji su pokašali da spoje ljude i životinja, to je anahroni užas iz zabiti necivilizovane Evrope - grof Drakula, Doktor Džekil/Gospodin Hajd, Skarabej (žena-stvor koja je u London došla iz Egipta) ili Helen, stvor iz dela Artura Mahena - "Veliki bog Pan". Neodređenost, promenljivost, hibridnost, fluidnost opisuje sve ove likove. Helen nastaje od majke na kojoj su dva čoveka vršila eskperimente (manja operacija na mozgu) kojim su pokušali da joj otvore vrata percepcije, da spozna drevno Keltsko božanstvo. Nesretni pacijent se nakratko budi u čudu, ali brzo se pretvara u nerazumnog idiota. Mnogo godina kasnije počinju da se šire glasine o mladoj devojci po imenu Helen Vaughan i njenim zlodelima... Za sobom ostavlja trag užasa i ludila. Sve do njene smrti: nasilnog i odvratnog spektakla tokom kog otkriva svoju nestalnu prirodu, pretvarajući se iz čudovišnog u ljudsko, muškog u žensko, na posletku biva svedena na želatinastu masu... Posthumno se spekuliše da je Helen nastala tokom eksperimenta, da je njenu mučenu majku oplodio sam paganski bog Pan. Grof Drakula je i sam negde između čoveka i đavola. On ima titulu, bogatstvo, čak određene manire, pa ipak nije čovek. Knjiga o njemu, između ostalog, prikazuje i sunovrat čedne Mine Harper u divlju putenost, glad za krvlju, monstruoznost... Dok su ovo primeri čak i donekle anahronih užasa, onih što sablažnjavaju dobra, čista hrišćanska srca, ona što iz pradavnina srednjeg veka, ili čak i davnije antike, zure u čovečanstvo koje je bezglavo pojurilo u budućnost, naučni i tehnološki progres... Sa druge strane, iza tog progresa, stoje naučno pesimistične vizije o propalim, nakaznim eksperimentima dr. Moroa, na primer. Čovek na granici vekova zaista izgleda u teškoj, šizofrenoj situaciji - previše je moderan da gleda unatrag, jer će tamo naći samo izdate bogove i demone željne krvi i osvete, opet previše je dete minulog doba, da bi bezbrižno, sa nadom, gledao u neizvesnu budućnost u znaku nauke i eksperimenata, koje pritom ni ne razume.

Drugi deo se, prikladno, više bavi društvenim stanjem. Kao posledica individualnog propadanja, i samo tkanje civilizacije je ugroženo. Gotovo monopolistički, ovde se obrađuju dela H. Dž. Velsa, ponajviše "Vremeplov". Pored analize tog dela, zamašan deo zauzima pogled na tadašnja razumevanja evolucionizma (pozitivizam, ali i njegovom temeljnom odbacivanju, kojem je Vels bio sklon) kao i na danas odbačenu teoriju humane degeneracije italijanskog kriminologa Čezara Lombroza. Ukratko, da izbegnemo sada ulazak u sve njegove stavove o rasnoj degeneraciji, degeneraciji kod žena (odnosno njenoj otpornosti na kvarež, ali i to samo zato što je to jedno tromo, dosadno biće), dečijoj prirodnoj sklonosti ka kriminalu, on je upozoravao na širenje degeneracija kod belih muškaraca (tom najčistijem i najuzvišenijem obliku čoveka) i to posebno kod radništva i sirotinje (koja se najbrže degeneriše). Odjeke tog pseudo-naučnog mišljenja nalazimo u "Vremeplovu". Naime, čovečanstvo je u dalekoj budućnosti pocepano na dve rase - bele, sitne, lenje, apatične Eloi i podzemne, sive, ljudožderske Morloke. Morloci hrane i čuvaju Eloie, ali ih takođe lako love i proždiru. Glavni lik, Putnik, spekuliše da su oni potomci radničke klase, dok su Eloi nekada bili viša klasa... Dok Putnik sa određenim gađenjem posmatra i Eloie (feminizirani su), on zaista prezire Morloke. Kao što je viktorijanska srednja i viša klasa prezirala radnike i sirotinju?

Poslednji deo je u znaku post-kolonijalne misli jednog Edvadra Saida, kao i feminističke ideologije dvadesetog veka. Bezmalo jedino delo koje se obrađuje je The Beetle (Buba, Skarabej), Ričarda Marša. Skarabej je amorfno biće, pripadnik(ca) kulta boginje Isis. U nju je spakovano sve ono drugo koje bi stanovnici viktorijanske Britanije mogli da osećaju prema svojoj mračnoj imperiji, spakovano i projektovano na Orijent. Orijent je taj nasilan, krvožedan, primitivan, promiskuitetan... Skarabej/Arapin/Žena pesama je seksualizovano, karnalno biće koje je stavljeno nasuprot viktorijanskog ideala o čednosti žene, idealu koji kazuje da je žena - žena tek kada je majka, aseksualna i "čista". Još se ovde autorka bavi, na primer, dualnošću penis-falus. Dok je ženski polni organ uvek - vagina, uvek i samo karnalni, muški organ ima svoju transcedentnu vrednost, on nije samo od krvi i mesa, on je Falus. Opis Drakule, koji je odjednom (nakon hranjenja) podmlađen, preporođene snage, nabrekao od krvi, prekriven venama koje pulsiraju jeste opis penisa, telesnog, mesnatog penisa, a ne metafizičkog, frojdovskog simbola. To je svođenje i muškarca na nivo životinje.

Viktorijansko (i rano Edvardijansko) doba je vaistinu fascinantno. Čitava era jeste era vrhunca imperijalne moći Ujedinjenog Kraljevstva (odnosno, makar poslednja etapa pre očiglednog pada). Nasuprot uvraženom anti-kolonijalnom mišljenju (koje nam nije strano i protivu kojeg ne stojimo), ne verujemo da velike imperije mogu nastati i opstati (više od jedne generacije), bez velikih emancipatorskih vrednosti. U tom smislu, današnja Kina nikada neće uspeti da bude zaista velika, slavna imperija - ona ne stvara ništa i ničim ne zove u svoju sferu postojanja. Bolno materijalna, himerska nakaza, nikome ne treba. Britanska imperija na vrhuncu svog postojanja, uz sve zločine, sav rasizam, predrasude, pristrasnost, evropocentričnost... imala je, a ima i dan-danas ovako pokojna, šta da ponudi - bogati korpus gotičke književnosti je samo jedno od tih neprocenjivih blaga. Isčitavanje i izučavanje tog korpusa je hvale vredno, samo po sebi. Imali slične stavove i bivali ubeđeni u argumente Keli Harli ili ne, moramo reći da nije obavila hrđav posao, naprotiv.

[Salem ☥ · Rating 5 out of 5]

Normally, I am not one to read monographs. In fact, I had no idea this was a monograph when I started this paper. I'm really glad I read it, though!

What interesting and insightful research on gothic media. The Gothic Body perfectly expands on various gothic media(s): Nosferatu, Dracula, The Island of Dr. Moreau, The Great God Pan, etc.

"One might also read a certain hysteria into Prendick's compulsive repetition of the word 'Thing' over the course of these few paragraphs. For if this 'something' Prendick was able initially to identify, at least tentatively, as 'a man' is instead a Thing, then what is Prendick? The Thing-ness of the anomalous entity spills over and infects each term of the opposition it confounds, evacuating 'the human' of its meaningfulness, and thus stripping Prendick of his own human identity. Prendick, too, becomes a Thing, stalked like an animal, as he runs through the night."

Hurley cites psychologists and notable writers to elaborate on body horror, sexuality, gender, and emotion in gothic media and how its creators manipulate the consumers' emotions via their art.

I particularly enjoyed how she deconstructed Jean-Paul Sartre's Nausea and then used his text to explain The Island of Dr. Moreau and how it evokes a feeling within the reader.

Everything about this monograph was incredible to read. I enjoyed every block of text. Ugh.

"All of these, like the theory of natural selection, accomplished a radical destabilization of what had formerly been a fixed boundary between man and animal. The narrative of Darwinian evolution could be read as a supernaturalist or Gothic one: evolution theory described a bodily metamorphosis which, even though taking place over aeons and over multiple bodies, rendered the identity of the human body in a most basic sense - its distinctness from 'the brute beasts' - unstable. Thus the cultural commonplace of man's bearing 'the mark of the beast' became literalized within scientific discourses, and gave rise to two fears. If humans derived from beasts, then they might still be abhuman entities, not yet 'fully evolved,' not yet 'fully human.' And worse, the evolutionary process might be reversible: the human race might ultimately retrogress into a sordid animalism rather than progress towards a telos of intellectual and moral perfection."

[Cee · Rating 4 out of 5]

The Gothic Body is a fantastic analysis of Gothic literature and the way it treats the human body. In these stories, people are often confronted with horrific man-eating abominations, tearing apart humans indiscriminately. Hurley traces this back to scientific developments in the nineteenth century, most notably Darwinism. She argues that it is the darkest implications of Darwinism, that the human form is a mere coincidence rather than a stable shape, that fuels the gothic narratives. The book features lovely analyses on a variety of topics - including slime, sexuality, and the modern city - covering many different Gothic stories.

[Rachel]

not making it a habit to review academic monographs on goodreads lol but WHY DO FIN DE SIECLE SCHOLARS HAVE SUCH ON A HARD ONE FOR BEING ALL 'what I'm writing about is SO SPECIAL to only the fin de siecle' then give ZERO compelling arguments as to why besides the fact that they wanted to choose texts from that period. girl, you cannot use Darwin as your argument for this when 'Origin' was a '50's text...your points are FINE stop trying to act like they're fin de siecle specific!!!

[Evan · Rating 4 out of 5]

Scholarship is excellent, but the texts explored are all the traditional gothic by white, straight men... would have liked to see more diversity.

[Lily · Rating 5 out of 5]

Loved it very much. Every chapter was illuminating, every paragraph intriguing. It read like a long thesis and so I refrain from saying that I wish it was longer.

[Anne Oftedahl · Rating 2 out of 5]

Additional reading for an assignment in my Rewriting and Adapting class