Tvrdjava

by Meša Selimović

Dve osnove odlike Selimovićevog rukopisa određuju ovaj gradnja zanimljive fabule i majstorsko oblikovanje likova. Možda pre svega, smisao i besmisao kao osnovna uporišta čovekovog identiteta; večita i sveprisutna pitanja koja proganjaju pisca i njegove junake u vremenima društvene prisile kada bujaju strah i nesigurnost i kada se ljudi povlače u sebe ili napadaju bližnje. U romanu Tvrđava Meša Selimović nastavlja uzvišenu metaforu iz romana Derviš i smrt o čoveku kome prete smrt i vlast. Unutrašnji prostor ovog romana jasnije je određen duhom nego što je spolja određen realnim istorijskiom vremenom. Tvrđava oslikava večitu težnju za izlaskom iz zatvorenog prostora kao što je opaska glavnog junaka Ahmeta Šaba o bibliotekaru Seidu Mehmedu primenjiva na skoro sve junake ove "Zazidan u sebi, kao mogila."

Genres: Fiction, Classics, Historical Fiction, Literature, Historical, Serbian Literature, Literary Fiction

Hardcover

First published January 1, 1970

About the author

Mehmed "Meša" Selimović was a Yugoslav and a Bosnian writer from Bosnia and Herzegovina and one of the greatest Bosnian writers of the 20th century. His most famous works deal with Bosnia and Herzegovina and the culture of the Bosniak inhabitants of the Ottoman province of Bosnia.

Reviews

[Vit Babenco · Rating 5 out of 5]

Meša Selimović writes with profound wisdom and every page in the book is permeated with the deepest understanding of human misery and wretchedness.
The Fortress begins with the submersion in darkness…

It’s our fate. If there weren’t wars, we’d massacre each other. So every sensible empire seeks a Chocim, to let out the evil blood of the masses and divert the accumulated discontent from itself. There’s no other profit, nor loss, be it from defeat or victory. For who ever remained sane after a victory? And who ever gained any experience out of defeat? Nobody. People are wicked children: wicked in action, children in mind. And it’ll never be any different.

On returning from the war, the young, honest and inexperienced hero naively tries to fight iniquity and protect the weak… But instead of finding the truth he is right away thrown into the whirlpool of personal troubles and despair… Attempting to save a single drowning man, he unintentionally starts drowning other innocents…

What sort of a life, what sort of a world was this in which I did evil when I intended only the best!
And I did evil even when I did nothing, leaving both good and evil in peace. I did evil even in speaking, because I never said what I should have said. I did evil even when I was silent, for it meant that I was living as though I didn’t exist. I did evil because I was alive and didn’t know how to live.
I was present in life by chance, and nothing I did was mine.

He who tries to find justice in the world of evil is destined to become a martyr.

[Ivan · Rating 5 out of 5]

"Sve će proći, gospodine. Ali kakva je to utjeha. Proći će i radost, proći će i ljubav, proći će i život. Zar je nada u tome da sve prođe?".

[Branimir · Rating 5 out of 5]

One of the best works of Serbo-Croatian literature.

[Liquid · Rating 5 out of 5]

Žao mi je svih ljudi uskraćenih za bogatstvo njegovih reči

[Petar · Rating 5 out of 5]

Često tumačena kao bliznakinja Selimovićevog najpoznatijeg dela "Derviš i smrt", "Trđava" nije ni njegov nastavak ni preludijum. Kao samostalno delo pruža iscrpan uvid međuljudskih odnosa sarajevske sredine u 16.veku. Meša, izvrstan poznavalac duha i raspoloženja sunarodnika ali i istorije, bavi se temama koje su i dan danas aktuelne, problemima i izazovima koje more i savremenog čoveka. Otuđen, zazidan u sebi kao mogila, izlazi iz tvrđave i spušta mostove do drugih ljudi, koračajući sve dalje i dalje, ne može a da se ne zapita : "Kako ostati neuprljan u prljavom svetu?". Kroz introspekciju našeg protagoniste Ahmeta Šabe i kroz njegovo doživljavanje društvenih prilika i situacija u kojima posredno ili neposredno učestvuje sijaset likova, Meša nam nudi upečatljivu sliku sarajevske mahale i naroda koji u njoj obitava.

5*

[Ivana S. · Rating 5 out of 5]

This book is phenomenal!
Beautiful writing, brilliant character development, interesting story, smooth combination of philosophy and everyday life - ''The Fortress'' is one of those books you need to keep close and read random parts of it when you feel the need to be inspired.
This is life in 380 pages. Just amazing!
I enjoyed every word of it and will definitely buy a copy very soon and read it again.

[Malacorda · Rating 5 out of 5]

Contrariamente a quello che può suggerire il titolo, non è un romanzo gotico, per lo meno non nell'accezione più classica del termine, ma altrettanto sicuramente è una lettura cupa. Una trama non esile ma fragilissima come un vetro di Murano, sempre imprevedibile, ma di quell'imprevedibilità avvincente e coinvolgente, non di quella che ti lascia spaesato/a. E ancora, nonostante questo suo carattere singolarmente avvincente, non punta sul finale col botto, non punta sui colpi di scena, punta tutto sulle sfumature, sui dubbi, sulla non-morale, su una struttura circolare.
Per tutta la durata della lettura non ho mai potuto dirmi ben certa di dove l'autore volesse andare a parare, sia ha sempre l'impressione che da un momento all'altro il protagonista-voce narrante stia per iniziare un lunghissimo flashback, ma in ogni caso anche se il flashback non parte, il racconto è magnetico, ti attira come una calamita.

Una fortezza è una "cosa" fatta principalmente di muri, e infatti di questo si occupa l'autore: la fortezza nel senso di castello e/o bastione comparirà solo in brevissime e fugaci scene, e tuttavia la sua presenza incombe anche quando non vista, e così l'autore si dedica alla spiegazione del muro non fisico ma figurato, un muro che non si sa tanto bene se lo hai costruito tu protagonista o se lo hanno costruito gli altri, il resto del mondo, ma sta di fatto che sei chiuso dentro (o chiuso fuori), chi è al di là non ti vede e non ti sente e in definitiva non sa nemmeno che esisti.
La notte in cui ho concluso il quinto capitolo sono rimasta a bocca aperta: nel 1970 questo autore (a me perfettamente sconosciuto) aveva già scritto la stessa identica cosa che nove anni dopo avrebbe riscritto Waters con The Wall.
In seguito il concetto di muro-fortezza verrà riproposto anche secondo un paio di varianti leggermente diverse, come difesa personale contro la violenza del mondo che ci circonda, o come difesa dall'assedio della propria personale coscienza, comunque la si giri sempre di muri si tratta.

C'è il tema del disadattamento: la mancanza di considerazione per il soldato rientrato dalla guerra, e finanche la sua follia come estrema conseguenza del disadattamento. C'è il tema della coscienza e degli infiniti dubbi suscitati dalla mescolanza tra bene e male. C'è il tema dell'oppressione che la Casta esercita sui poveri e i deboli, e da dove derivi il diritto a governare per la suddetta Casta. Il tutto senza mai fare filosofia spicciola. Linguaggio semplice: sì; frasi da sottolineare: tante; frasette ad effetto buone da mettere sullo status di whatsapp: nessuna.
Last but not least: un canto d'amore per la terra natìa. Più che altro legato al concetto di terra, o quantomeno di città; l'argomento "patria" viene solo vagamente sfiorato.

Sull'orlo del crollo dell'impero ottomano - spiacente per chi ha vissuto gli stravolgimenti di persona, ma bisogna riconoscere che sul crollo dei grandi imperi sono state scritte le migliori pagine di letteratura di tutti i tempi - si assiste alle vicende occorse al protagonista nel corso di un paio d'anni circa, con ambientazione quasi interamente in Bosnia. Fa specie vedere nominare in maniera per cosi dire "neutra" tutti quei luoghi che solo molto tempo dopo saranno indelebilmente legati ad eventi così truci che non si sa bene neanche che aggettivi e sostantivi usare: Sarajevo, Mostar, Srebrenica.

Non scriverò nessuna anticipazione della trama, per via della fragilità di cui dicevo sopra. Mi limito ad annotare la mia solita raffica di assonanze e consonanze: L'Impossibile volo di De Bernières per l'epoca e l'ambientazione; Meccanica Celeste di Maggiani per il tono del monologo e il carattere del protagonista. Come in 1984 (Orwell) il protagonista assieme a tutta la comunità viene asservito/inglobato in un sistema troppo più grande e potente di lui, pur non avendo alcuna intenzione di esserne succube, un sistema che stritola il singolo nei suoi terribili ingranaggi. Così si dimostra ulteriormente che la qualità di Orwell non è tanto quella di una supposta "preveggenza" quanto quella di conoscere bene la Storia.
Il personaggio del serdar Avdaga richiama molto da vicino Javert (I Miserabili, Hugo): non cerca colpevoli per un tornaconto personale ma solo per un suo deformato senso del dovere, e proprio questa sua ottusità lo rende temibile e implacabile.
L'inizio della storia mi richiama piacevolissimamente il mio preferito, Il Mulino del Po (Bacchelli): così come Lazzaro, nella ritirata dalla Russia e più nello specifico nell'attraversare il Vop, salva la vita al colonnello il quale lo vorrà poi ricompensare ma al tempo stesso mettere in difficoltà con un sorprendente lascito; allo stesso modo qui c'è Ahmed che nella traversata del Dnestr salva la vita a Mula Ibrahim, il quale si sentirà comprensibilmente in dovere di sdebitarsi, però... ci saranno anche dei però.
Più in generale, ho ritrovato in questa narrazione la stessa solidità di Un anno sull'altipiano (Lussu) e di Nella pietra (Servignani). Come questi due è un libro solido, concreto, cementizio, una lettura assolutamente di peso.

[Predrag St · Rating 5 out of 5]

- Ne voliš što idem?
Nasmijala se:
- Ne volim što ideš! Nikad ne volim kad ideš od mene.
- Možda bi voljela da ne idem ni na posao?
- Naravno da bih voljela.
Sad sam i ja počeo da se smijem. Sasvim je luda.
- Tko živi tako?
- Ja bih željela da živim tako.

[Kansas · Rating 5 out of 5]

https://kansasbooks.blogspot.com/2023...

“El hombre ansía el poder porque está vivo, se mueve, colisiona con la gente; y quiere dejar algo tras de sí, crear algo, no simplemente haber existido como un árbol, sino haber conseguido algún logro, ser poderoso e importante. Pero Dios dispone que, de repente, gane perspicacia y observe, con estos ojos, sino con otros, más sensibles, consciente al fin de que solo es un grano de arena en el incomensurable desierto de este mundo, diminuto e insignificante, como una hormiga en un hormiguero. ¿Desean las hormigas el poder? ¿Quieren ser más fuertes y más relevantes que otros? ¿Tienen preocupaciones? ¿Sufren? ¿Pasan las noches de insomnio? ¿Enloquecen de desesperación?

La Fortaleza es una de esas obras que se cruzan en tu camino inesperadamente y a medida que avanzas en su lectura, te obliga casi a repasar tu propia vida, la forma en que la que te enfrentas o te has enfrentado en el pasado a ciertas decisiones, e incluso a hacer un análisis sobre si ciertas decisiones fueron acertadas o no. Es mi primera aproximación al autor Meša Selimović, de quien había oído hablar por esa otra novela encumbrada “El Derviche y la muerte”, uno de los autores más importantes de la literatura serbia y bosnia, y confieso que no sé qué me ha impactado más de esta novela: si la estilización en la prosa de Selimović, fluída y natural, cuya narración llega directa, sin recovecos, al alma del lector, o por esa narración en torno a su protagonista Ahmet Shabo, construida a modo de fábula moral, donde toca de lleno en la fibra de temas que nos han preocupado desde el inicio de los tiempos. La Fortaleza transcurre en el Sarajevo otomano del siglo XVIII, pero Ahmet bien podría ser un personaje de hoy en día.

"...porque una cosa es tener miedo cuando hay una razón para ello, en el desastre, o en la guerra, que afecta a todo el mundo; y otra cosa es tener miedo constantemente de todo... ¿cuándo se vive?"

La Fortaleza trata sobre un hombre, Ahmet Shabo, que regresa a Sarajevo, tras una guerra en Rusia, una guerra donde ha visto morir a muchos jóvenes, ingenuos como él. Cuando regresa a Sarajevo, no solo él es casi un milagro por seguir vivo sino además porque le ha salvado la vida a otros, descubre que ya no le queda nada, su familia entera ha muerto e incluso la casa familiar ha desaparecido del mapa. Ahmet comienza a vagar perdido y desesperanzado porque el mundo que conocía ya no existe "¿Suponía una pérdida o una ganancia conocer la justa medida de las cosas? La pérdida está en esperar poco, pero la ganancia está en no pedir más." y sin embargo y a pesar de esta desesperanza y este vacío, Selimovic ha creado en Ahmet a un hombre puro e ingenuo en su eterna creencia en la justicia y en la bondad humana. A pesar de esta desesperanza, crea momentos de auténtica belleza en la forma en cómo el ser humano es capaz de levantarse una y otra vez de los embates de la vida. Ahmet pronto conoce a una mujer con la que se casa y consigue un empleo gracias a un hombre al que le salvó la vida durante la guerra. La vida de Ahmet se va recuperando hasta que un día asiste a una fiesta y su vida vuelve a dar un giro, pierde el empleo debido a ciertas presiones politicas.

"La casualidad decidía mi destino y el camino que tomaba mi vida, y la mayoría de las veces me encontraba ante un hecho consumado, y caía en una de las corrientes posibles: otra corriente me llevaría a otra casualidad. Nosotros no decidimos, deciden por nosotros."
[..]
"...qué pasa con nosotros y con la vida, en qué redes estamos enredados, en qué trampas caemos por nuestra propia voluntad o en contra de ella, qué depende de nosotros y qué podemos hacer por nosotros mismos. No se me daba bien pensar, prefería la vida a pensar en ella, pero por más vueltas que le diera a todo, me parecía que la mayoría de las cosas ocurrían más allá de nuestra voluntad, sin nuestra decisión."

Meša Selimović, crea aquí una novela que se va desplegando poco a poco frente al lector, sobre todo en la forma en la que vemos como el mundo se va desenmascarando frente a Ahmet. Él, que ha vuelto totalmente desencantado por la muerte en la guerra o el suicidio de su unidad militar, a su llegada descubre que el poder, la injusticia, la corrupción politica son una pesadilla quizás más decepcionante que la guerra en sí misma. Contempla el mundo, las reacciones de los demás cada vez más perdido en sí mismo, convirtiéndose en un hombre cada vez más reflexivo y contemplativo. Su narración en primera persona consigue implicar al lector que comparte la angustia de Ahmet, porque el mundo de ahora sigue adoleciendo de los mismos problemas existenciales de ese Sarajevo del siglo XVIII y Ahmet podría ser cualquiera de nosotros si hoy en día dejarámos este ritmo endiablado y nos paráramos a reflexionar sobre los mismos temas que surgen continuamente en esta novela, sobre todo el conflicto en torno al poder, al miedo, al fracaso.

"¡Los veíamos ejercer el poder, la fuerza, pero no nos dábamos cuenta de su malestar, de su miedo a todo, a sí mismos, al otro, al superior, al inferior, al más inteligente, al más malicioso, al más hábil, al más secreto, a la sombra, a la oscuridad, a la luz, a dar pasos en falso, a la palabra sincera, a todo y a todos!"

De alguna forma Meša Selimović, consigue integrar y actualizar el Sarajevo otomano del s.XVIII y extrapolarlo a esa ex Yuglosvia de régimen comunista que él vivía, casi no diferenciando ambas eras. Extrapola esa sociedad de otra época con la de la Yugoslavia que le tocó vivir, más moderna pero todavía anclada en los mismos conflictos y el resultado es sobre todo una reflexión sobre la alienación del individuo en un régimen totalmente totalitario.

"Le habría preguntado por qué tenía tan mala opinión de la gente. ¿Qué le había pasado? ¿Qué le habían hecho? ¿Por qué se escondía? ¿De qué huía? No permitía que nadie se le acercara. Graznaba como un pájaro de mal agüero y luego salía volando."

Y a pesar de esta alienación esclavizante que puede acabar con la esperanza del individuo, Selimović convierte la novela en una senda luminosa, en un canto, en los momentos en los que hace un homenaje a la vida, al amor, a la esperanza agazapada en el rincón más escondido. Ahmet Shabo es un personaje que vive en una continua una lucha interna, porque se siente incapaz de reconciliarse con este mundo, en algunos momentos hasta aberrante, pero los momentos en que él en primera persona reconoce lo luminosa que es la vida en muchos momentos, le dan a esta novela una grandeza discreta y totalmente fascinante.

"Yo había conocido a mujeres así: solían ir a ver a mi madre, siempre felices, interesantes, seguras, las criaturas más equilibradas de la tierra. Mujeres corrientes de la mahala, que, sin buscarlo, habían descubierto el secreto de la serenidad. Todo les gustaba, nada les sorprendía, no buscaban lo imposible, eran amables hasta que te interponías en su camino, tajantes si les hacías daño..."
[...]
"... y las conversaciones, las largas conversaciones en las que todas intervenían a la vez, al unísono, descubriendo siempre lo divertido en las cosas y en las personas. Eran ahorradoras porque no eran ricas; sabían divertirse porque no eran pobres. Eran como el cerezo: florecían solo cuando no hacía demasiado frío ni demasiado calor."
[...]
"Se me ocurrió volver a los libros: un libro no representaba a un hombre completo pero sí tenía lo mejor de él, un hombre en sus mejores momentos. Con ese hombre inexistente pero vivo se podía conversar, disfrutar, sin necesidad de darle la gracias. Podías dejar uno e irte con otro, y no se enfadaría. Si volvieras a él, te daría la bienvenida cordialmente, siempre dispuesto a retomar la conversación."

La Fortaleza es una novela perfecta que lo aúna todo en un texto que fascina y sorprende al mismo tiempo por la sencillez y la transparencia con la que la narración fluye. Es una novela psicológica sobre todo, histórica, filosófica y ante todo un clásico donde la esencia del ser humano se despliega en todas sus facetas, frente a la mirada del joven Ahmet Shabo que no entiende la sinrazón del mundo, y por eso, en muchos momentos él mismo se ve como una fortaleza, cerrada e impenetrable y sin embargo, los resquicios de luz asoman una y otra vez en este texto maravilloso. Joya.

"Poco a poco, a pesar de mis esfuerzos por evitarlo, empecé a sentir un muro a mi alrededor, invisible pero impenetrable. Se mantenía como una fortaleza, sin salida ni entrada; me golpeaba constantemente la cabeza contra ese muro de piedra; estaba maltrecho, ensangrentado pero no dejaba de intentarlo, ¿acaso no tenía que haber una salida? Tenía que haber una grieta en alguna parte..."
[...]
“Siempre en guardia, siempre a la defensiva: una fortaleza cerrada.”
[...]
“Como todos los demás, yo también me convertí en una fortaleza cerrada y asediada, sombrío y callado.”

[Na Ta · Rating 5 out of 5]

Išao sam sokacima, bez cilja, nikud, a našao se pred pocrnjelim zidovima svoje kuće, nigdje.

[Anastasja Kostic · Rating 5 out of 5]

"Najmanje se govori kada te se najviše tiče."

[Kradljivica Knjiga · Rating 5 out of 5]

Hoće li ova moja djeca ići tim istim žalosnim putom, kad odrastu?
Hoće li živjeti glupo kao i njihovi očevi?
Vjerovatno hoće, ali u to neću da vjerujem.
Neću da vjerujem, a ne mogu da se oslobodim strepnje.

[Duško Unchained · Rating 5 out of 5]

I can't tell how this book's lines and sentences "sound" in English, but I really hope it's, as near as possible, close to original version, simply because almost every single sentence that Meša Selimović write is a little masterpiece- a message, an advice, something to hang on a wall, something to write on a piece of paper and carry in a pocket, something that you always thought of, but he said it much, much better than you ever would. It's just his unique ingeniousness.

"The Fortress" is full of Meša's trademarks. You open the book to no matter what page, and you'll find your own thoughts, wrapped up a served back to you as a beautiful present.

[César Carranza · Rating 5 out of 5]

Ово је један од најбољих књига сам прочитао, има изванредну дубину, као да је писао историју човека)))

[Ed · Rating 3 out of 5]

Why I feel compelled to include in all my 'reviews' some background on why I read a book, who recommended/gave it to me, etc: I write these primarily as an exercise/diary for my own benefit and it's nice for me to keep track of this.

A couple days before I left for Europe, an old friend from high school with whom I have had only spotty contact for the last decade--Kemal--showed up at an ad hoc see-Ed-off gathering at Liquor Lyle's in Minneapolis. Kemal is Bosnian, he turned up in Minneapolis and at South High in the mid nineties when all that shit was going down. I've never spoken with him really about his life before fleeing Bosnia, and the only granule of information I have about it is the rumor that he lived hiding in a garage with his family for some incredibly unthinkably long time before finally escaping. I was given to assume that he didn't talk much about Bosnia, didn't think much about it, was just moving on...

That's why I was surprised at how animated he became when at Lyle's I mentioned, for some reason, having read Ivo Andric's Nobel-Prize-winning Bridge on the Drina. He adores Bosnian literature, it turns out, and had to turn me onto the 'really good stuff' because Bridge pales in comparison. Not surprisingly, English translations of the 'really good stuff' have been rather difficult to find in Switzerland. But Janie got me The Fortress for my birthday!

Happy birthday Ed, I know this is your favorite: dark tales of misery, poverty, violence and alienation in a forgotten corner of the world. I'm not being sarcastic; for some reason I really do love this stuff.

With all that as a preface, clearly I was prepared to really love this book. Right up my alley, and with a recommendation from a source with above-average reliability.

And it WAS really good. There are moments of incredibly transcendent writing in The Fortress, it has surprisingly optimistic overtones and is moralistic without being preachy. I especially appreciate how conflicted the narrator is about how to interpret people and situations he encounters, and how his perspectives on human behavior and the thrust of life change so often but so naturally and understandably over the year or so that the book appears to cover.

But I found it very difficult to follow the thread of the story. I was more than halfway through the book before I realized that characters who had initially played incidental roles were suddenly at the center of the plot and I should have gotten to know them better when they were introduced. Where was this guy from again? How is he related to this other guy? Who's got a grudge against whom and why? Paging back I found that playing catch-up was not possible. There is simply a lot of information left out. It is possible that I could blame the translation; the translator's note at the beginning mentioned that in order to make the book readable in English the Serbo-Croatian had to be simplified (in other words, presumably, butchered).

Still, this and other jarringly non-linear aspects of the story are not without their benefit; it does give the feeling overall of a complex social atmosphere in 19th century Sarajevo which is clearly as difficult to navigate for the narrator as it is for the reader. And, as I mentioned before, it contributes to the credibility of the narrator's own shifting perspectives. But unfortunately, even though The Fortress is full of messages of greater value, the thought I was left with on the last page was, 'shit, I'm gonna have to read this again.' If I were asked what happened in the book, I guarantee I would not be able to explain it. So much seemed so unconnected to so much else, and the shifting ways characters behaved towards one another sometimes appeared almost random, to the point that it was not possible to trust your own impressions of who anybody is or just what the eff is going on. My generous side continues to suggest to me that this is probably the point...but I don't know. Have to give it another shot.

[Dženan Mušanović · Rating 5 out of 5]

Snaga ljubavi i moralna čistota (O romanu Tvrđava Meše Selimovića)
Drugo čitanje

Tvrđavu sam čitao prilično davno i nedavno sam se dosjetio da bi bilo dobro obnavljati čitanja klasika, naročito knjiga čijih se dijelova mutno ili nikako ne sjećamo. Ovaj roman Meše Selimovića spada u tu kategoriju, uz još nekoliko romana, poput Hadrijanovih memoara Margerit Jursinar ili Tatarske pustinje Dina Bucatija. Usuđujem se kazati da je ovo pravo, autentično i zrelo čitanje jednog od najboljih romana jugoslovenske književnosti, napose one ušatorene u ozračju kojemu pripadam.
Interesantno je da dva svoja najznačajnija i najveća romana, po recenzijama, kritikama i mišljenjima, Derviš i smrt i Tvrđavu, Selimović smješta u doba osmanske vladavine na ovim prostorima. Stoga je Tvrđava roman koji može fungirati i kao antipod i kao pandan Dervišu i smrti. Ukoliko ovaj roman promotrimo pod oba naznačena vida, nazočit ćemo dvjema stvarima: a) ako je Tvrđava antipod Dervišu, onda je jedan Ahmet (Šabo) čista suprotnost drugom Ahmedu (Nurudinu); što donekle i jeste jer dočim Ahmet Šabo ne odustaje od svoje vedrine i moralne krijeposti i čistote te sve do konca traži, pronalazi i vjeruje u dobrotu ljudsku ne mijenjajući sebe i ne konformirajući se društvenim konvencijama, dotim šejh Ahmed Nurudin shvaća da svijet nije tako dobar kako je on mislio, da se životni smisao ne može ostvariti i da je potraga za samim sobom uzaludna;
b) s druge strane, ako je Tvrđava pandan Dervišu, onda imamo drugu žižu kroz koju posmatramo narativne linije (ili jednu liniju?) a onda vidimo da obojicu ljudi veže isti karakter, isto ćudoređe, a nije koincidencija ni njihova istovjetnost imena. Razlika je što u svojoj osobenosti Šabo ostaje dosljedan i to i čini krunsku razliku između ova dva romana. No ukoliko bismo poželjeli bilo koju od ove dvije perspektive isključiti, isključili bismo mogućnost čitanja romana onako kako on to sam od nas iziskuje, tj. sa svim svojim paradoksima; jer su često najveće istine – paradoksi a sam čovjek, insan je najveći od njih!

Sam Selimović kaže da je htio napisati knjigu o čovjeku koji ostaje vedar i moralno čist od početka do kraja. Također stoji da je on htio roman, svojevrsnu hroniku o Mula Mustafi Bašeskiji, otuda ima mnogo faktografije derivirane iz njegovog glasovitog Ljetopisa: ličnosti, događaja, datuma... Ljude koji su mu poslužili kao uzus ili koje je „izvukao“ iz Ljetopisa on je uobličio u likove koji čine sastavno, gradivno tkivo Tvrđave – ponajprije Mula Ibrahim, pa dalje. Pritom je Meši uspjelo da napiše knjigu kakvu je i zamislio – o jednom, najprostije kazano, poštenom, iskrenom i dobrom čovjeku!

Dakle, šta je ta glasovita i znakovita Tvrđava? Roman je to o snazi ljubavi, ljubavi koja može zacijeliti, dati čovjeku osjećaj pripadnosti i cjeline, ljubavi koja dariva smisao životu i budućnosti; ljubavi koja čovjeku pomaže da se u ljubavi zaokruži kao ljudsko biće i upotpuni; ljubavi koja obodruje i osnažuje, koja podnosi i koja pokreće; onoj koja se dešava ne kada joj se nada ili kada se o njoj misli, već kada čovjeku treba. Tvrđava je psihološki, filozofski, pseudo-historijski roman u kojemu glavni lik uspijeva sačuvati svoj obraz, svoje ja, iako to svoje jastvo do kraja ne poznaje; unatoč svemu, on ostaje moralno uspravan ne savijajući se ni pred kim. Naravno, kako je ovaj roman riznica promišljanja bogatih introspekcijom, životnim iskustvom i kako su te misli inkorporirane u teksturu Šabinog sozercanja i svjetogleđa, tako je posve lucidno da se u njemu mora dogoditi sazrijevanje, shvaćanje, uzrastanje. Iako se sve to uistinu zbiva, Ahmet Šabo ne odustaje od ljubavi i poštenja što ovom romanu daje izuzetnu i nevjerovatnu snagu.

Roman je ovo koji je široko obuhvatan, pa se tako ne radi samo o ljubavi već i o nepravdi i nasilju, o zulumćarima, o mitu, korupciji i nepotizmu. Svako je tvrđava za sebe; svaki bračni par čini jednu tvrđavu od ljubavi u koju ne da proboj; svaki je čovjek tvrđava za sebe... Ahmet Šabo, glavni lik, zna da je odvojen od svih upravo zato što je naivan jer artikulira istinu riječima i tijelom, iako to nije društvena norma, jer time on izražava svoj moralni, etički stav, primjerice kad kaže u jednom razgovoru:

Jesi li prijatelj s tim čovjekom? Nisam, jedva se poznajemo.
Zašto se onda zauzimaš za njega? Zato što neće niko, zato što je sam i zato što je pošten.

Zbog toga Ahmet Šabo mora tražiti načine da napravi most do drugih ljudi, jer se u svijetu ne može biti sam i ne može se sam opstojati. Bitno je pronaći način da se sa ljudima živi a da se ostane moralan, pošten, iskren i čist.
Svaka zajednica, svaka država, svaka ideologija – su tvrđave. Ahmet Šabo zna da ljude razdvaja i uništava mržnja i da ih može održati samo ljubav, zbog on ostaje neiskvaren do kraja, čime se vraćamo na pređašnju priču kako su sve niti ovog romana uvezane i kako ljubav održava ljudske zajednice da ne postanu i ostanu tvrđave; tvrđava agira i kao simbol zindana, zatvora, vlasti do koje se ne može doći; do ljudi koji su u sebe zatvorili dobrotu koji ne ispoljavaju. Tvrđava je višeznačni simbol kojim Meša pokazuje da sve može biti zatvoreno u sebe ali ne može tako ostati pa se most do drugih mora praviti jer je ljubav jedina sila, a ne mržnja, koja čuva svijet od raspada.
Moje zapažanje: Meša Selimović inače ima tendenciju da kao idejni topos svojih knjiga uzima zatvorene cjeline - Ostrvo, Krug, Tvrđava... možda kako bi pokazao da ništa od toga nije zadato do kraja svijeta i da se može rastrgnuti snažnim silama, a u Tvrđavi je to ljubav. On sam kaže:

Ljubav je ipak jača od svega.

[Neira · Rating 5 out of 5]

''Kad mi je teško, bježim u samoću. Kad mi je još teže, tražim dobre ljude.''

Definitely one of my favourite books ever!

[Hothouse Flower · Rating 5 out of 5]

"Ima pravo Mula Ibrahim, najteže se govori o onome što te se najviše tiče."

[Emilija · Rating 4 out of 5]

Kvalitet ovog dela se ne može osporiti. Za razliku od knjige ,,Derviš i smrt", ova mi je bila mučna za čitanje i mesecima sam bila na 76.strani. A onda sam odlučila da ću čitati malo po malo, dok nisam otkrila audio knjigu na YT, koju su međutim ubrzo skinuli. Nakon toga sam je čitala tipa stranu dnevno, dok nisu postavili drugu audio knjigu na YT. Preslušala sam je za 3 dana, možda i manje.

Drago mi je što sam je pročitala, ali mi je i drago što postoji audio knjiga jer je ovo bilo toliko mučno za mene da se skoncentrišem dok sam je čitala, pa zbog toga 4 zvezdice.

[Konstantina Dragoudaki · Rating 5 out of 5]

Μπορεί ένα βιβλίο να αλλάξει τον (μικρο)κόσμο σου;
Ο Σελίμοβιτς δεν κάνει μια απλή αφήγηση, αλλά σε παίρνει από το χέρι και σου προσφέρει μια βόλτα μέσα στο φως και το σκοτάδι της ανθρώπινης ψυχής.
Πόσο επικίνδυνο ήταν και είναι το να είσαι τίμιος;
Πόσο σημαντικό ήταν και είναι το να αγαπιέσαι;
Έκλεισα αυτό το βιβλίο με βαθιά ευγνωμοσύνη για αυτή τη βόλτα και με μία έντονη σκέψη: Ας έχουμε την αγάπη για προτεραιότητας μας, για όλα τα υπόλοιπα φροντίζει το σκληρό πρόσωπο της ζωής.

[Grammaticus Kidco]

comes by way of this american life 9/6/13, http://www.thisamericanlife.org/radio... How I Got Into College, parts 2-3, by michael lewis about emir kamenica (and lauren ames) and the stories about
ourselves that we tell ourselves.

[Olja Zeradjanin · Rating 5 out of 5]

Fantaaticna knjiga koja donosi vanvremenske pouke.

[Bojan Tunguz · Rating 5 out of 5]

Ahmet Shabo is a young man from 18th century Ottoman Bosnia, who returns to his native Sarajevo after experiencing all the horrors of war during battles in distant Russia. The war has a major psychological effect on him, and he seems unable or unwilling to rejoin the society. A kind friend offers him a decent job with which he'll be able to support himself and perhaps even advance in social circles. Things go wrong for Ahmet, however, after a party that he gets invited to thrown by some very important city officials. His struggles to reclaim a place in the World become the main focal point of the book from then on.

Like in his more famous novel "The Death and the Dervish," Selimovi'c manages to embed the personal struggles of one man under a totalitarian communist regime into a much more distant past and an equally oppressive medieval Ottoman rule. One can imagine that writing under the keen watchful eye of a communist state made Selimovi' resort to this tactic. Selimovi'c is also an exceptional stylist. You can find remarkable and insightful sentences on almost every page of the book. Also, almost all of the dialogues have a deep philosophical undertone to them. Selimovic''s insights into human psyche are uncanny, and the lessons that he draws from them are timeless. Perhaps the most famous of his insights is the claim, put into the mouth of one of the protagonists, that there are three major vices that we are tempted towards: alcohol, gambling and power. While we can overcome the first two, the last one is unconquerable.

The main struggle that Ahmet is engaged in is not with his opponents who make his life extremely difficult. It is rather an internal struggle between accepting one of the two opposing worldviews: a fatalist one where the life's events are so far outside one's control that is meaningless to take any personal initiative, and a much more individualist worldview that affirms the value of an individual and supports the notion that our individual strivings have a meaning and a positive effect on our lives.

The fortress from the title is the motif that acquires many different meanings throughout the book. It is a physical place that is instrumental to the plot, but it also represents several different life circumstances and states of mind. Selimovi' adroitly exploits all of these multiple meanings, and effortlessly shuffles between them without the danger of overusing the metaphor.

This is one of two Selimovic''s great works and in every respect as good as "The Death and the Dervish." It needs to be read by anyone who wants to get a better understanding of the life, relationships, and the historical circumstances that have shaped Bosnia through the centuries. The book also cements Selimovi''s place as one of the great World writers of the twentieth century.

[Valentina Markasović · Rating 5 out of 5]

An amazing book. Although it's set in Ottoman Empire, the plot can be applied to any time, which makes it so interesting to read.
It's not an easy and fast read, you have to be patient with this book, but it's definitely worth it. I found myself reading one page over and over, trying to choose one quote to add to this review, but all thoughts were just so powerful.

[John Farebrother · Rating 5 out of 5]

Another of Selimović's masterpieces. In many ways it is a variation on the theme of Derviš i smrt, although its reputation as a great book in its own right is fully justified. Like its predecessor, it is set in medieval Bosnia, and its description of the intrigues and injustices of Ottoman rule are an allegory for Tito's Yugoslavia (although the book was never banned). The pure cynicism, unbridled greed and dark ambition of public servants in a totalitarian state is mercilessly exposed:

“If this is how they avenge themselves against sparrows, what would they do to a sparrowhawk? […] Why do they need this revenge? To frighten me? To frighten others by my example? To exult over the weak? To ban thought? To ban speech? […] They humiliated me by someone else’s hand, for everything they have willing perpetrators, eternal servants, without conscience and without reason, as they are, the only difference being that they have the power of judgment and authority over others.”

It is also an authentic portrayal of medieval Bosnia, sandwiched between the political power of Istanbul and the economic might of Venice, with the rival spheres of influence of Austria-Hungary and Russia never far away. But above all, it is the story of an ordinary demobbed soldier trying to find his way in civvie street.

[Jelena · Rating 4 out of 5]

3.5 - 4 ⭐

[Ana Keleman · Rating 5 out of 5]

Skoro svaka rečenica je za "piksel piksel" status, ali mi je na baš čudan način bila dosadna i zanimljiva u isto vrijeme.
Kraj je baš dobar, i zapravo me je možda njegova perspektiva iritirala zbog načina na koji (ne)doživljava stvari.
Ne smijem dati manje od pet

[Barb · Rating 5 out of 5]

Pecaj ribe, Ahmete Šabo. Život, sudbina i položaj protagonista Selimovićevog prekrasnog romana mogli bi se sažeti upravo u tu jednu rečenicu. Riječi kojima bih dočarala koliko mi se ovaj roman uvukao u srce tražim već danima, tražim ih otkako sam počela čitati knjigu. Nisam sigurna jesam li ih pronašla, no mogu pokušati.
Radnja Tvrđave odvija se u Bosni i Hercegovini u 17. stoljeću, točnije nakon Bitke kod Hotina. Mladi Ahmet Šabo vraća se s bojnog polja u rodno Sarajevo nakon što je pogledao smrti u lice i svjedočio strahotama koje nije mogao ni pojmiti. Po povratku saznaje da su mu članovi obitelji umrli od kuge, od rodne kuće ostao je samo pepeo. Ahmet Šabo ostao je sam.
Početak daje naslutiti puno mučniju, težu i sumorniju priču od one koja sjedi. U svojoj suštini, Tvrđava je priča o ljudima, o njihovim manama i životu u miru koji ipak nije tako miran.
Ahmet Šabo promatra. Razmišlja. Pokušava dokučiti ljudsku srž, za sve traži objašnjenje. Često govori ono što mu je na umu, a još češće mu se vlastito odbijanje da se uklopi u društvo i šutke gleda stvari koje ga se ne tiču odbije o glavu.
Selimović kroz oči protagonista oslikava različite tipove malih i ne tako malih ljudi, njihove patnje, nadanja i snove. Knjiga je oda ljudskoj bijedi i strahu, ali nije pesimistična. Naprotiv, u svoj toj bijedi nalazi se uvijek nešto pozitivno, ma koliko malo bilo, što svu tu bijedu i strah obavija nekim toplim, umirujućim velom.
Velika je stvar reći da je svaka riječ unutar nekog romana remek-djelo i takve stvari ne govorim lako, no u ovom slučaju ću to uvijek ponosno reći i braniti tu tvrdnju. Selimović pri pisanju ne koristi vratolomne jezične konstrukcije kako bi opisao atmosferu. Njegov je jezik jednostavan, ali korišten s takvim umijećem da tekst jednostavno upijate. Tvrđava nije roman koji se čita u jednom dahu, nju se upija polako.
Jedina stvar koja bi mogla malo otežati čitanje je velik broj turcizama i riječi koje u hrvatskom jeziku nisu prisutne, ali sve su dovoljno razumljive kad se sagleda kontekst u kojem su korištene.
Selimoviću, a i ovoj knjizi, ću se sigurno vraćati još puno, puno. I da budem iskrena - jedva čekam.

[Frkoviti · Rating 5 out of 5]

" - Niti je zemlja kao druge, niti su ljudi kao drugi! Zemlja je bijeda. Je li vam palo u oči kako se zovu naša sela? Reci im, Osmane!-Zloselo, Blatište, Crni Vir, Paljevina, Glogovac, Gladuš, Vukojebine, Vučjak, Vukovije, Vukovsko, Trnjak, Kukavica, Smrdljak, Zmijanje, Jadovica...- Eto! Svečemer, sirotinja, glad, nesreća. A ljudi? Gadno mi je da govorim. A zašto je tako? Ne znam. Možda zato što smo po prirodi zli, što nas je Bog obilježio. Ili što nas nesreće neprestano prate, pa se bojimo glasnog smijeha, bojimo se da ćemo naljutiti zle sile koje stalno obilaze oko nas. Zar je onda čudo što se uvijamo, krijemo, lažemo, mislimo samo na današnji dan i samo na sebe, svoju sreću vidimo u tuđoj nesreći. Nemamo ponosa, nemamo hrabrosti. Biju nas, a mi smo i na tome zahvalni. "

Objasni čovjek naš mentalitet sa imenima sela.... A sami smo birali imena :)

[Jovanić Dunja · Rating 4 out of 5]

Tesko, mnogo tesko, Dervis i smrt je ostavljena prosle godine bas zbog toga. Ipak mi je drago sto sam je procitala. ✨ Druzicemo se Mesa i ja jos, ali dogodine! 😂