The Invisible Hand?: How Market Economies have Emerged and Declined Since AD 500

by Bas J.P. van Bavel

The Invisible Hand? offers a radical departure from the conventional wisdom of economists and economic historians, by showing that 'factor markets' and the economies dominated by them -- the market economies -- are not modern, but have existed at various times in the past. They rise, stagnate, and decline; and consist of very different combinations of institutions embedded in very different societies. These market economies create flexibility and high mobility in the exchange of land, labour, and capital, and initially they generate economic growth, although they also build on existing social structures, as well as existing exchange and allocation systems. The dynamism that results from the rise of factor markets leads to the rise of new market elites who accumulate land and capital, and use wage labour extensively to make their wealth profitable. In the long term, this creates social polarization and a decline of average welfare. As these new elites gradually translate their
economic wealth into political leverage, it also creates institutional sclerosis, and finally makes these markets stagnate or decline again. This process is analysed across the three major, pre-industrial examples of successful market economies in western Iraq in the early Middle Ages, Italy in the high Middle Ages, and the Low Countries in the late Middle Ages and the early modern period, and then parallels drawn to England and the United States in the modern period. These areas successively saw a rapid rise of factor markets and the associated dynamism, followed by stagnation, which enables an in-depth investigation of the causes and results of this process.

Genres: Economics, History, Nonfiction, Science

352 pages, Paperback

First published January 31, 2018

About the author

Librarian Note: Also writes under the name Bas van Bavel.

Reviews

[Ellen IJzerman (Prowisorio) · Rating 4 out of 5]

In het voorwoord van De onzichtbare hand, met als ondertitel Hoe markteconomieën opkomen en neergaan, hoopt Bas van Bavel dat zijn boek niet alleen stof tot nadenken oplevert en helpt bij het interpreteren van de hedendaagse ontwikkelingen in de economie, maar ook dat het aanzet 'tot handelen, om te proberen deze ontwikkeling te stuiten en de vrije, gelijkwaardige en welvarende samenleving te beschermen waarin we zijn opgegroeid.'   

Wat is die ontwikkeling dan die – volgens van Bavel – gestuit moet worden? In een paar simpele woorden: de neergang van onze (vrije)markteconomie. Van Bavel tracht ten eerste aan te tonen dat de markteconomieën niet een moderne 'uitvinding' zijn om vervolgens te laten zien hoe ze ontstaan, zich ontwikkelen en vervolgens neergaan, waarbij – en daar gaat het Van Bavel om – vrijheid en welvaart altijd verloren gaan. Door drie historische voorbeelden van markteconomieën te behandelen – Irak in de vroege Middeleeuwen (500 - 1100), de stadstaten in het middeleeuwse Italië (1000 - 1500) en Nederland aan het eind van de Middeleeuwen tot en met de 19de eeuw (1100-1800) – 'verdedigt' Van Bavel op overtuigende wijze zijn stelling dat de 'opkomst en de overheersende rol van markten voor grond, arbeid en kapitaal een zichzelf ondermijnende ontwikkeling is, want het samenspel tussen dominante markt, economie en samenleving leidt uiteindelijk tot een terugval in welvaart en welzijn.'   

Van elk van de drie eerder genoemde voorbeelden die van Bavel bespreekt, laat hij zien welke rol factormarkten (markt voor grond, pacht, arbeid en kapitaal) én de minstens zo belangrijke maatschappelijke context spelen bij het accumuleren van economische middelen en het ontstaan van elites, die vervolgens steeds meer (politieke) invloed vergaren en meer en meer uit eigen belang gaan handelen, waarmee de neergang van de markteconomie een feit is. Bij het bespreken, vertelt Van Bavel de grote lijnen maar gebruikt daarnaast allerlei voorbeelden van personen, dingen en gebeurtenissen die zijn overkoepelende verhaal ondersteunen. Zo staat er een prachtig verhaal in van Ibn Al-Jassas, een juwelier in de tweede helft van de tiende eeuw. Hij profiteerde van het feit dat de handel in luxe consumptieartikelen nog de enige bloeiende sector was omdat de (markt)elite inmiddels zoveel in bezit had en zo rijk geworden was, dat ze hun geld alleen nog maar aan luxe goederen konden uitgeven. Ongeveer zoals nu deze (markt)elite hun geld spenderen aan ruimtevaart en/of cryonisme...   

Van Bavel eindigt met een conclusie en een naschrift. Met de hulp van enkele grafieken en een overduidelijk schema laat hij in zijn conclusie zien '[w]aarom markteconomieën op de lange termijn fundamenteel onverenigbaar zijn met welvaart, gelijkwaardigheid en brede besluitvorming', wat niet toevallig de ondertitel van dat hoofdstuk is. Het naschrift bevat reacties op de discussies die ontstonden naar aanleiding van het verschijnen van de Engelstalige editie. Deze Nederlandstalige editie is geen rechtstreekse vertaling van het oorspronkelijke boek. Roland Fagel heeft het vertaald en toegankelijker gemaakt, terwijl Van Bavel het resultaat nog wat bewerkt en aangevuld heeft. Dat heeft er allemaal voor gezorgd dat deze versie van De onzichtbare hand  leesbaarder is dan Adam Smith' The Wealth of Nations (al was het maar omdat de onzichtbare hand daar slechts één keer in genoemd wordt). 

Toch is Van Bavel nergens zo duidelijk als in het interview met Trouw waarin hij dé cruciale factor voor het ontstaan en (geen) onderdeel worden van een economische elite in één woord omschrijft: Toeval! Om dat vervolgens met een supersimpel voorbeeld uit te leggen: 'Stel je dan een dobbelspel voor waarbij iemand die een zes gooit er een dobbelsteen bij krijgt. Heb je toevallig de mazzel een zes te gooien, dan vergroot je met die extra dobbelsteen onmiddellijk de kans op nog meer zessen.'   

Zo simpel is De(ze) onzichtbare hand niet, maar wel net zo verhelderend.

Gelezen en gerecenseerd voor Hebban.nl

[Xander · Rating 4 out of 5]

Van Bavel stelt in dit boek dat de markt, als centraal uitwisselingssysteem, een zichzelf ondermijnende ontwikkeling is. In de economie gaat het over de allocatie van schaarse middelen - zowel qua input (grond, arbeid en kapitaal) als qua output (voedsel, rijkdom, groei). Er zijn verschillende manieren (en combinaties van manieren) om schaarste te verdelen - de staat, coöperaties, families/stammen, markten en decentrale dwang zijn in grote lijnen de alternatieven.

In De Onzichtbare Hand bestudeert Van Bavel de ontwikkeling van factormarkten (grond, pacht, arbeid, kapitaal) en het verdelingssysteem (markteconomieën). Dit doet hij voor Irak (600-1000), Italië (1100-1500), Nederland (1300-1800) en de moderne markteconomieën VK (1500 - heden) en de VS (1800 - heden). Hij ontwaart een cyclus die steevast in ieder van deze case studies terugkomt: marktordening, economische ontwikkeling, sociale structuur en politieke macht zijn de factoren die tezamen één feedbacksysteem vormen dat in één richting evolueert - accumulatie van factoren, en daarmee van politieke macht. Politieke macht leidt tot een sociale structuur en economische ordening die degenen met macht dienen, waarbij op macroniveau een economische neergang intreedt.

In concreto betekent dit fat middelen als geldcirculatie, contracten, specialisatie, pacht, kredietverstrekking en handel ten goede komen aan degenen met kapitaal en macht, en degenen die hier weinig of niets van hebben steeds meer aan het korte eind trekken. Dit leidt uiteraard tot economische instabiliteit en daarmee politieke onrust. Hierdoor gaat het systeem van markteconomieën kraken en piepend ten onder - geen Marxistische big bang voor Van Bavel dus...

Een interessant thema dat Van Bavel aansnijdt is de empirische onjuistheid van de populaire gedachte dat de markteconomie zorgt voor vrijheid en welvaart. Het tegenovergestelde is waar: de opkomst van de markteconomie is alleen maar mogelijk door (lees: de markt parasiteert op) oude systemen van verdeling en toewijzing van middelen. Op een gegeven moment, vaak tijdens crises, ontstaat er opstand, uitbraak en uitholling van deze systemen. Hierdoor ontstaat ruimte voor de markt als vervangend systeem. En omdat dit systeem op korte termijn veel meer individuen veel meer in staat stelt om welvaart te creëren, is het véél beter voor de macro-economie dan het oude systeem.

Maar over tijd centraliseert de markt zich als systeem en verdringt het alle andere verbanden en structuren die invloed hebben op de verdeling van schaarse middelen. Hierdoor ontstaan nieuwe elites en overheden, die de oude vervangen. In deze fase ontstaat grote ongelijkheid, economische afhankelijkheid en politieke uitsluiting van grote delen van de bevolking. Omdat dit zorgt voor een steeds slechter functionerende markteconomie, zoeken de martkelites - die inmiddels ook de politieke elites zijn gaan vormen - nieuwe middelen om hun vermogen te groeien. Dit is de fase dat de economie gefinancialiseerd wordt: inkomen uit arbeid wordt steeds ontoereikender om tüberhaupt te kunnen bestaan en financiële transacties worden steeds winstgevender.

Dit is de laatste fase van de markteconomie, waarin economische productie steeds minder oplevert en speculatie steeds aantrekkelijker wordt. De voormalige marktelites lenen nu hun vermogens uit aan overheden - die ze vaak zelf bezetten of beïnvloeden - die op basis van schulden privébelangen, zoals oorlogen, behartigen. In deze laatste fase verstollen de politiek-economische verhoudingen binnen een samenleving in de instituties - die in handen zijn van de elites en zodanig zijn geordend dat ze de belangen van de elites behartigen ten koste van het algemene belang.

Behoud van positie is nu belangrijker dan en verdringt volledig economische groei - desnoods met geweld. Omdat steeds meer mensen het steeds moeilijker krijgen en er geen beweging (meer) zit in de politiek-economische structuur, ontstaan in deze fases grote onvredes, opstanden en dreigt het gevaar van revoluties. Dit leidt tot grote instabiliteit en repressie, wat weer (verder) negatief inwerkt op de markteconomie. Het is duidelijk dat we in de laatste fasen in een neerwaartse spiraal zijn beland, waarbij de markteconomie steeds slechter functioneert en steeds moeilijker nog in staat is het tij te keren. In deze laatste fasen zijn culturele bloei, vermogensongelijkheid, grillige financiële markten, hoge overheidsschulden, toepassing van dwang en het bevriezen van kapitaal symptomen van een neergaande cyclus.

In het kort: de markteconomie installeert zichzelf op de ruïnes van niet-functionerende eerdere verdelingssystemen (bv. het feodalisme); door het succes van vermogenscreatie via competitie ontstaat een tendens van accumulatie van schaarse middelen (à la Marx); deze accumulatie leidt, over eeuwen, tot een instabiel en repressief politiek-economisch systeem dat enkel nog neergang kent. Hierbij is het belangrijk op te merken dat hier geen complot (à la Marx) aan het werk is, maar complexiteit - alle handelingen op individueel niveau leiden tot een uitkomst op macroniveau die voor iedereen slecht is, maar tóch doorgaat omdat de rationaliteit ervan in het systeem zelf zit ingebakken. Een systeem gebaseerd op groei dwingt vermogenden hun geld voor zich te laten werken, en als dit niet meer via economische productie lukt, dan (steeds meer) via financiële speculatie. De facto wordt er steeds meer geld onttrokken aan de reëele economie en weggesluisd naar de financiële economie, die steeds groter wordt en steeds meer losraakt van de reëele economie.

Dus hoewel markteconomieën en factormarkten in eerste instantie de welvaart enorm vergroten, is dit altijd ten opzichte van oudere, minder efficiënte politiek-economische systemen, en nooit blijvend. Na verloop van tijd komt het marktsysteem zélf, door haar eigen succes, in een neerwaartse tendens waaruit niet meer valt te ontsnappen. Iedere beschaving waar de markt haar intrede doet volgt deze cyclus en het is onduidelijk of hieraan valt te ontsnappen. Van Bavel stelt wel bij het behandelen van de moderne markteconomieën van het VK en de VS dat een democratie wellicht een tegenwicht kan bieden aan de politisering van de economie door de elites, maar merkt ook droog op in zijn nawoord dat om politicus van invloed te worden in de VS men eigenlijk miljonair moet zijn en in de VK de Brexit werd doorgeduwd door multimiljonairs. Hoewel hij dus open laat of de democratie de cyclus kan verlengen of zelfs omkeren, lijken zijn opmerkingen weinig hoop te bieden.

Een zeer interessant boek voor iedereen geïnteresseerd in economie, politiek of sociologie. Voor de theoretische inzichten volstaat het om de introductie, hoofdstuk 1 (inleiding) en hoofdstuk 6 (conclusie) te lezen. De tussenliggende hoofdstukken gaan elk in op één concrete beschaving als case study, elk zeer interessant maar na verloop van tijd ook wel een tikkeltje repetititief. Desondanks is dit een zeer belangrijk boek dat serieuze, empirische argumenten geeft tégen de algemene economische opvattingen die gelden in de politiek (van links tot rechts). Het heeft mij in ieder geval doen twijfelen over een aantal liberale standpunten en doen terugkomen op eerdere overtuigingen. Wat dan het precieze antwoord hierop is, of dat die antwoorden er überhaupt zijn, daar ben ik nog niet over uit...

[Boudewijn · Rating 3 out of 5]

De term "onzichtbare hand" komt van de econoom Adam Smith en refereert naar het zelfregulerende effect van een markt waar iedereen slechts eigenbelang nastreeft, maar daarmee collectief welvaart weet te creëren. [1]

Collectieve welvaart? Daar is Bas van Bavel het niet helemaal mee eens. In zijn optiek zorgt de zo bejubelde markteconomie op langere termijn juist voor economische elites die met hun nieuw verworven rijkdom het politieke en juridische landschap domineren en daarmee nieuwkomers uitsluiten.

Bas van Bavel neemt ons mee naar de vroegste markteconomieën in Irak, de Italiaanse steden tijdens de Renaissance en Antwerpen en Amsterdam ten tijde van de Gouden Eeuw. Hij toont keer op keer aan dat, na een initiële groeispurt, de markteconomie in haar latere fases leidt tot uitsluiting en maatschappelijke onrust.

Een interessant gegeven en een mooie verdieping in het huidige politieke debat over de vermeende voordelen van de liberale democratie, vrije handel en globalisering van deze tijd.

[1] https://nl.wikipedia.org/wiki/Onzicht...

[Jake · Rating 4 out of 5]

This book is truly extraordinary and I think it will become incredibly influential in political economy in years to come. Van Bavel's core argument is that factor market, as opposed to capital/output markets, are not novel to the modern period. He goes further, drawing from primary and secondary material, to show how in fact market economies have risen at various points in history. He shows that these market economies have risen in a way that shares the benefits throughout society before becoming stagnant and wracked by inequality. Finally, he shows how this is becoming the case in the modern globalised market economy. This is a point often missed by economists, which he alludes to in his book. While what Van Bavel is saying is not particularly radical, it can be seen, it is made radical by the failure of economists, politicians, and policy makers to acknowledge it. By drawing from rich and recent historical literature demonstrating this Bavel makes a convincing and important argument.

My criticism, a criticism that has cost him a star, is that the book is mind numbingly dull, very technical and a real chore at times. Van Bavel may well retort that economic history isn't for the light hearted, and that the book isn't aimed for the casual reader. That would be fair, but it feels for these books to truly be influential they should be accessible, at least moderately so. An accessible and closely related book is David Graeber's magisterial Debt: The First 5,000 Years, which I would recommend to anyone who enjoyed Van Bavel's book.

[Judith · Rating 5 out of 5]

Ideas: 5 stars
Readability for non-academics: 3 stars

This is not a popular science book, but a book that serves as scientific argument for Bas van Bavels new view on the non-sustainability and lack of long-term beneficence of market economies.
I read this after author Paul Verhaeghe recommended this book in multiple interviews. It was refreshing to read something about economics that takes the long view (multiple centuries instead of decades), and that describes the cyclicality that I tend to find when I think or read about human behaviour in history. The book definitely changed my views on economics, politics, ethics, society and capitalism. Worth reading if you have the stamina for historian/economist prose and quite some repetition. I hope prof. Van Bavel (or maybe Stephen Fry or Bill Bryson?) writes a 150-page popular science version one day, so that more people will be able to read about his ideas.

[Herman De Wulf · Rating 4 out of 5]

Onzichtbare hand
De liberalen willen dat alle mensen gelijk aan de start staan om ze dan vrij te laten vliegen of in een vrije val te zien verongelukken. De socialisten willen dat alle mensen gelijk aankomen bij de aankomst en miskennen de competitiedrang of winnaarsmentaliteit in elk van ons. Maar als het tijdsverschil tussen beide te groot wordt vallen er klappen en verliezen we allemaal!

Waar ligt echter die start en is er wel een eindmeet? Het boek komt tot een fatalistische conclusie dat onze welvaart cyclisch is en onze markteconomie die we o zo graag ‘sociaal gecorrigeerd’ noemen gedoemd is ten onder te gaan. De auteur analyseert hiervoor enkele oude markteconomieën waarvan de Hollandse het sterkst tot mij is doorgedrongen. Over de gouden 17de eeuw zijn al heel wat boeken gepubliceerd waardoor de mechanismen van deze samenleving ook beter te begrijpen zijn.

Dit is een boek dat iedereen met enige maatschappelijke invloed zou moeten gelezen hebben want het is niet alleen het klimaat, het gebrek aan water of virussen die ons bedreigen. De wijze waarop onze economie en onze samenleving functioneert is even bedreigend voor ons welzijn en onze welvaart. De onbeantwoorde hamvraag na het lezen van het boek blijft: kunnen we er iets doen aan die onzichtbare hand?

[José Augusto Miranda · Rating 4 out of 5]

Bavel brings a very interesting perspective on growth and inequality in the long run. Departing from Polanyi's discussion on what is and what did market factors did for society, Bavel organizes his main argument through three case studies. His main argument is that societies that allocate production factors (land, labour and capital) through market mechanisms tend to reach accelerated economic growth but almost inevitably tends to reach an extreme scenario of inequality that leads to social polarization and consequently economic and social downfall. For that, Bavel identifies three places and periods that could be considered market economies (land labour and capital through market allocation): Iraq in 7-8BC, Northern Italy in 12-14th and the Low Countries 14-17th . He then slightly addresses England in the 19th and the US im the 20th.
He sees the procees in a cyclical way through three phases:
1- first phase of social mobilization, fight against the old hierarchies and the creation of a freer and open space for market factors to develop (land leasing, legal enforceable contracts for labour and loans, etc)
2- The economic organization around factor markets generates quick economic growth. Resources are untapped and better allocated, the State Grows and with him the elites, now pretty interwinted (state and economic elites)
3- These elites start to shape the state according to his own objectives. Society gets increasingly unequal and polarized. Financial markets accentuate this inequality (whealthy groups can colletarize land and capital goods, and thus access credit to invest. Workers can't collateralize labour and have a increasingly slower capital accumulation path. Whealthy groups have better access to information and legal support, crucial for good use of financial instruments, and so on). The Elites tend to pursue more power and status, shifting their focus from productive investments to rent-seeking and conspicuous consumption, usually diverting their investments abroad (where another factor market society is born). For the Iraq and Italian cases, absolute downfall in per capita income. For low countries and England, relative one in the long run.

The argument is very convincing. Full of references, specially the low countries case, his original research area. The book challenges some unilinear visions that market factors do not tend to generate inequality and power concentration if well administered by good institutions (Acemoglu, Robinson and McCloskey are poked here). He sees it as a bit naiive, given that a majority of the studies did not went to a long run observation it order to state that market factors are the true key to economic growth.

The book is very rich, (many many topics didn't covered in this short review) although very dry sometimes. It also can be repetitive which makes reading process a bit slower (and boring), but more consistent. The first chapter has a very nice discussion on the topics of inequality in history and is very recomendable for using in classes (I'm doing!)

[Diego · Rating 5 out of 5]

The invisible hand? es un libro que para ponerlo en términos Braudelianos describe el proceso por el cual las economías de mercado y las economías capitalistas entran en su otoño. Bas Van Bavel ofrece una reconstrucción que va desde el año 500 de nuestra era en Irak durante los imperios Omeya y Abasí , la Italia renacentista, la Holanda en su era dorada, el Reino Unido Victoriano y el Estados Unidos de los últimos 50 años para presentarnos como todas estas economías tienen algo en común en su auge y su decadencia.

Todas sociedades con una distribución inicial de riqueza y poder relativamente equitativa y con tasas aceleradas de crecimiento económico y poblacional conforme los mercados de factores (capital, trabajo, tierra) se profundizaban iniciando un periodo de rápida expansión y mejora de calidad de vida. Cuando esta expansión llego a su punto culminante y las nuevas elites toman el control del estado y modifican los arreglos existentes en esas sociedades en su favor la desigualdad crece, la inestabilidad política y después de forma casi inevitable el declive. Un declive que es producto del uso de la riqueza por parte de las elites para mantener el control político, que favorece el consumo conspicuo (el esplendor artístico en todas las sociedades es un resultado directo de la riqueza invertida en estatus).

Braudel famosamente decía que el crecimiento de la especulación y el consumo conspicuo, la captura del estado, los monopolios eran un sin toma del otoño de las economías de mercado. El libro de Van Bavel sigue esa misma lógica y muestra que las economías de mercado son mucho más antiguas de lo que normalmente se asume y que nunca en la historia han podido generar los mecanismos para contener las fuerzas del mercado que inevitablemente producen altos niveles de desigualdad y su eventual declive.

[Juan Lovera · Rating 4 out of 5]

Loved the hypothesis of the book and think it proves it quite well, although, as usual, more research is needed, especially in the modern period. But van Bavel shows quite conclusively that highly developed factor markets are more of a constraint on freedom than that they naturally go with them. He describes these markets as having a cycle where, in the initial stages, there seems to be more freedom and economic prosperity for the people than before. However, the causality that this is due to (factor) markets is incorrect; it would be more accurate to state that factor markets appeared in places where these things were already happening. Thus in all three of his examples (Iraq, early medieval, Medieval Italy, late medieval/early modern low countries), factor markets appear as economic growth is already taking off. Furthermore, old elites are already seeing their power erode due to social revolts, which restructure systems of allocation of land, labour, and capital towards the market, as in all his examples, output markets have already been established. While at the beginning there seems to be a general improvement in the lives of most people, after some time these factor markets lead to a concentration of land, labour, and capital in the hands of the few. These then transform this control over factors (means) of production into political power. At the same time, the dynamism of the economy slows down, leading to rentier behaviour by capital owners (my words) as productive investments give less returns. This reinforces their political power as they tend to invest in public debt, which gives them more control over the state. Besides that, the increased rentier behaviour leads to less productive investments, causing a downturn of the economy and eventual decline. This is the cycle described in the book.
While van Bavel seems to explicitly reject Marxist and political commentary, his argument is quite political. While in the introduction, he states that he does not want to use the word capitalism due to its connotations, in the conclusion, he gives a definition of capitalism. This can be sumarised as an economic system where those with power over the means of production can convert this into political power to reinforce their rentier behaviour. This has many echoes with Marxist thought, the government in capitalism being little more than the executive committee of the bourgeoisie. It is also an analysis that is highly relevant for the rentier capitalism that we live in. Finally, the progressive and beneficial effects of markets seem to be partially the result of revolts unraveling the power of old elites, which to me sounds like class struggle is the motor of history.
The book is not an easy read, which is why I gave it 4 stars. Sometimes it was hard to get through the very dense chapters and the far too long sentences. Finally, there are some factual errors in the book which while not affecting the hypothesis resolution, just come across as sloppy.

[Mick de Waart · Rating 5 out of 5]

Het is maar zelden dat ik non-fictie oppak die volledig de verwachting waarmaakt. Dit boek doet dat.

Van Bavel omschrijft kraakhelder hoe markteconomieën in essentie ten onder gaan aan hun eigen succes en weet daarbij zo goed als onweerlegbaar de rol van factormarkten als boosdoener aan te wijzen.

Gezien de hoeveelheid aandacht die markten gehad hebben is het enigszins verbazingwekkend dat pas nu iemand dit verband zo onomstotelijk vastlegt maar dat toont eigenlijk vooral aan hoe monumentaal de prestatie van Van Bavel is om dat nu wel te doen. Uiteraard komen zijn inzichten niet uit de lucht vallen. Hij leunt hierbij zwaar op onderzoek van de afgelopen decennia, niet in de laatste plaats zijn eigen onderzoek. Dit alles weet hij op heldere (en aantrekkelijke) wijze samen te brengen tot een coherent model voor de opkomst en ondergang van markteconomieën.

Dit boek verdient niets minder dan de status van klassieker en zou een keerpunt in ons collectief denken moeten markeren.

[Niek Stadhouders · Rating 1 out of 5]

Het boek beschrijft in veel detail de 'factormarkten' in drie historische bloeiperioden. Helaas zijn meerdere argumenten feitelijk onjuist en selectief geshopt om het vooringenomen beeld van de schrijver te ondersteunen. Het is weinig overtuigend om middeleeuws Italië te vergelijken met de huidige periode. De langdradigheid en de foute en kromme redeneringen maken het boek lastig te lezen.

[Herman Verhoeven · Rating 4 out of 5]

In de onzichtbare hand legt Bas van Bavel uit dat de markteconomieën, die ons welvaart hebben geschonken tweede helft 20 ste eeuw, deze welvaart niet gaan verlengen als de financiële wereld de politieke wereld gaat domineren. Spijtig genoeg zien we daar reeds tekenen van in onder andere V.S.. Het nodigt ons uit op een gepaste wijze te reageren tegen zij die blind weg de kracht van de markteconomieën nog steeds blijven prediken.