يمثل ابن خلدون مرحلة تأسيسية فارقة في بناء علم الاجتماع الإسلامي، وذلك بوصفه نسقًا معرفيًا متميزًا عن غيره في الخصائص والمنظورات. إذ مثلت مقدمته الشهيرة أحد أهم مراجع علم الاجتماع الإسلامي قديمًا وحديثًا.
تقدم هذه الدراسة، الصادرة ضمن سلسلة "صناع الحضارة الإسلامية" التي يصدرها مركز أكسفورد للدراسات الإسلامية، وتصدر في نسختها العربية عن مركز نماء،عرضًا مختصرًا عن حياة ابن خلدون وإسهاماته العلمية، وتركز على شرح نظريته عن قيام وسقوط الحضارات، ثم تعرض ابن خلدون كمصدر واعد للمفاهيم والاقترابات النظرية التي يمكن من خلالها دراسة العديد من الظواهر الاجتماعية التي تتماس معها إسهاماته بشكل مباشر.
تعد الدراسة جزءًا من إسهامات الكاتب في إنتاج خطاب بديل في العلوم الإنسانية ليقاوم تمركزها حول التجربة الأوروبية والتراث العلمي الذي أنتجه المفكرون الغربيون، حيث يحاول فيها تطبيق ما تحدث عنه قبل ذلك من "توطين" للعلوم الاجتماعية في البلدان غير الغربية.
Syed Farid Alatas (Arabic: سيد فريد العطاس Sayyid Farīd al-ʿAṭṭās) is a Malaysian author and educator, serving as a professor in the Department of Sociology at the National University of Singapore. He also headed the Department of Malay Studies at NUS from 2007 to 2013. He lectured at the University of Malaya in the Department of Southeast Asian Studies prior to joining NUS. His areas of interest are the sociology of Islam, social theory, religion and reform, and intra- and inter-religious dialogue. He is currently researching on Salafism in the Malay world.
كتاب جميل جدًا، ويشكل مدخل هام لمن يريد أن يتعرف علي ابن خلدون، الكتاب يستعرض حياه ابن خلدون ونظرياته في علم الاجتماع الانساني والتعليم والمعرفة، كما يعرض الكتاب بعض الانتقادات التي وجهت لابن خلدون، الكتاب أفادني كثيرًا في التعرف علي ابن خلدون، والجميل أن المؤلف اعطي بعض الوسائل لمن يريد دراسة ابن خلدون، أفضل ما في الكتاب هي الترجمة الرائعة، حقيقة لم تواجنهي آي مشكلة في الترجمة، في المجمل الكتاب رائع ويمثل مدخل اساسي لمن يريد التعرف علي العلامة ابن خلدون رحمه الله.
يبدأ الكتاب بمدخل تعريف بالمقدمة ولأهم ما تناوله ابن خلدون فيها، مع عرض بعض الفصول الخاصة بإسهاب مثل ضرورة الاجتماع البشري التي عرضها ابن خلدون وعدها من دعائم علمه الذي وضعه في المقدمة وقال أنه ابتدعه، ثم يأتي ما أعتبره أهم فصول الكتاب وهي التي خرج فيها المؤلف من المقدمة وبدأ بتطبيق بعض الحالات النظرية الخلدونية على التاريخ الحديث وصدى النص الخلدوني في الدراسات المعاصرة وهو على قلته كما قال المؤلف إلا أن له أهمية خاصة في نظره، وهو في نظري مهمل ولم يهتم به أحد غير إخراجه من حيز الوجود وإثبات علمه تاريخيا فقط! وهنا يأتي الإشكال والإهمال اللذان صاحبا ابن خلدون، فلم يقم به العرب إلا مؤخرًا وكانوا صدى لما جاء من الغرب، وحتى كان الجدال في إثبات أحقية وعلوية إثنية فقط! فلم يتم تطوير النظرية الخلدونية ولا تطبيقها ولا وضعها في أطر تفسيرية قابلة للأخذ والرد المعاصر، حتى عندما استخدمها بعض علماء الدولة العثمانية كانوا يأخذون منها أشياء فقط، ومما أثبته المؤلف وبالطبع يحتاج لمراجعة النص الأصلي ليكون أكثر أصالة، مما أثبته هو دورات السقوط والقيام للدولة ودورات العدل وجمع المال فقط وكأن الدولة وعلمائها كانوا يتعجلون ذلك بدلا من معالجته! حتى وإن أثبت ابن خلدون أنه ما هرم فمآله الموت المحتم!
أخيرا أعجبني المؤلَّف كثيرا، والترجمة أيضا للصديق الجميل محمد صلاح علي. مدخل جيد جدا للمقدمة.
Pengiktirafan terkadang bermaksud pengabaian. Ini yang berlaku pada Ibn Khaldun—sering diuar-uarkan sebagai pengasas ilmu sains sosial di serata dunia, namun metode, bacaan kritis, serta pengaplikasian teori beliau dipinggirkan. Inilah yang cuba disoroti oleh penulis kepada pembaca awam agar ada usaha untuk memperkembangkan teori dan metode Ibn Khaldun secara kritis dan progresif, bukan pada biografi dan hal-hal yang bersifat pamphleteer yang romantis lagi apologis.
Kegampangan politik Malaysia hari ini bukan sahaja mendatangkan kecelakaan kepada rakyat yang mengalaminya tetapi dalam masa yang sama memunculkan persoalan bagaimanakah untuk memahami punca dan sejarahnya perkara ini boleh berlaku, setidaknya persoalan ini berlegar di kepala aku sendiri. Jadi buku ini memberi sedikit sebanyak gambaran keseluruhan tentang putaran negara kota itu seawal zaman pembinaannya, zaman kecemerlangannya dan zaman kejatuhannya. Ramai yang telah menulis, membahas dan mengkritik teori yang dimulai Ibn Khaldun, tetapi buku ini bukanlah ulangan dari apa yang telah tercatat. Tetapi penulis mengajak untuk kita sama-sama, terutamanya bagi mereka yang terlibat dalam bidang sains sosial, untuk mengambil kira teori Ibn Khaldun sebagai rujukan dalam menulis dan mengkaji sejarah. Banyak perkara yang penting ditekankan oleh Ibn Khaldun seperti mengambil pendekatan yang kritikal dalam menilai sesuatu hal lebih-lebih lagi berkaitan dengan sejarah kerana ianya cenderung kepada kesalahan disebabkan beberapa faktor. Pendekatan yang kritikal ini memerlukan beberapa disiplin yang lain untuk mewujudkan bukti emperikal selaras dengan penerimaan akal. Kaedah ini tidak asing dalam dunia keilmuwan Islam kerana pendekatan yang kritikal juga digunakan dalam disiplin ilmu hadith.
Penulis juga ada menulis dalam satu bab yang khas mengenai penerimaan kaedah Ibn Khaldun dalam pengembangan ilmu sosiologi baik dari dunia Islam mahupun Barat. Asas ilmu yang diperkenalkan Ibn Khaldun ini mendapat penerimaan yang memberansangkan dari Barat, terdapat juga dari dunia Islam dan ada juga yang mengkritik teori-teori yang diperkenalkan oleh Ibn Khaldun. Namun apa yang ingin dikatakan penulis menurut pemahaman aku ialah, teori Ibn Khaldun, kaedah dan cara pelaksaanaannya memberi kesan yang penting dalam dunia sains sosial moden. Syed Farid juga menyatakan Ibn Khaldun wajar untuk dijadikan panduan dalam mengembangkan lagi ilmu sains sosial di dalam dunia moden ini. Terdapat tiga pekara penting yang perlu ditekankan seperti :
1) Memperkenalkan semula teori perspektif Ibn Khaldun dalam disiplin sains sosial. 2) Mengembangkan konsep dan teori yang diperkenalkan oleh Ibn Khaldun 3) Mebaca semula topik dan teks-teks asal Ibn Khaldun.
Sepekara yang menarik minat aku ialah mengenai bagaimanakah keadaan keadaan 'negara Islam' atau empayar Islam pada suatu masa dahulu. Seperti yang dibincangkan di dalam buku ini, realitinya 'negara Islam' atau empayar Islam suatu masa dahulu tidaklah begitu indah seperti yang dikhabarkan atau diberitakan lebih-lebih lagi dalam arena politik. Realitinya, seperti negara atau empayar yang wujud di dunia ini semuanya melalui fasa-fasa tertentu, bermula dari permulaan, kecemerlangan dan kejatuhan. Satu topik yang perlu dititikberatkan dalam mengembangkan ilmu sains sosial dan dianggap masih relevan kini ialah mengenai Penyelewengan/Korupsi. Di dalam Muqaddima, beliau menerangkan bagaimana korupsi/penyelewengan berlaku dan punca utamanya disebabkan gaya hidup yang bermewahan baik daripada pemimpin mahupun rakyatnya. Hal ini sangat penting dan perlu ditekankan namun ianya tidak diambil peduli oleh kita semua. Tidak hairanlah mengapa korupsi merupakan berhala yang paling banyak disembah masyarakat (pemimpin dan rakyat)
Di penghujung buku ini, penulis menyenaraikan beberapa kerja yang telah dilakukan oleh sarjana terdahulu sebagai rujukan untuk memahami sendiri secara mendalam mengenai Ibn Khaldun. Bagi aku buku ini wajar dijadikan buku yang wajib dibaca lebih-lebih lagi untuk mereka yang mahu mendalami lagi mengenai sains sosial dan mahu mengembangkan lagi ilmu ini mengikut teori dan kaedah yang diperkenalkan Ibn Khaldun.
#قراءة_2024 (4) ابن خلدون، سيد فريد العطاس، نماء 2017م، 256ص. .......................... هناك كثير من الدراسات حول ابن خلدون ومقدمته ومنهجه وفلسفته التاريخية، وجميع هذه الدراسات رغم أهميتها لا تغني الباحث ولا تروي ظمأه عن قراءة المقدمة والإفادة منها، هذا الكتاب لطيف وخفيف الظل، تناول سيرة ابن خلدون من حيث مولده ونشأته وتعليمه وشخصيته، ورحلته إلى مصر والظروف التي كانت محيطة به، وموقف الحساد منه... الخ. اعتمد مؤلف الكتاب على مقدمة ابن خلدون وحلل ما جاء بها من معلومات من وجهة نظره كما اعتمد على دراسات حديثة حول ابن خلدون ومنهجه التاريخي، وكان المؤلف يعرض هذه الآراء المختلفة ويعلق أحيانًا عليها وأحيانا أخرى لا يعلق بل يعرضها فقط ويترك القارئ في حيرة من أمره، مثل وصولية ابن خلدون وحبه للسلطة، ودخوله في مؤامرات شخصية وموقفه من التصوف في عصره. تحدث المؤلف عن تأثير ابن خلدون في التاريخ العثماني بشكل مقتضب جدًا وكنت أود الحديث باستفاضة عن هذا الأمر حيث إن العثمانيين من أول من اكتشف ابن خلدون وفلسفته في التاريخ مثل كاتب جلبي ونعيما وجودت باشا وغيرهم وأفادوا من نظرية قيام الدولة وسقوطها من ابن خلدون ثم اكتشفه علماء أوربا وترجموا مقدمته وتحدثوا عن منهجه. يتبين من الكتاب أن حتى هذه اللحظة هناك مؤيدين لابن خلدون ومعارضين له ولفلسفته نفسها، لكن لابد من وضع كل نقد في سياقه وعصره الذي قيل فيه، فعندما نقد ابن خلدون التصوف في عصره كان هناك سبب في ذلك وهو قوة المتصوفة وموقفه السلبي منهم، كما أن نقد ابن حجر العسقلاني الشديد لابن خلدون لمعاصرته له ومجيئه إلى مصر وهذا يدل على موقف المجتمع المصري آنذاك من الغريب الذي نال شهرة كبيرة وأصبح له تلاميذ كثر في الجامع الأزهر. أما الترجمة فكانت لطيفة وسلسلة في الحقيقة، لكن مقدمة المترجم عن الكتاب والترجمة ضعيفة، ولم يوضح لنا منهجه في الترجمة والتدخل الذي قام به فكان يضع قوسين معقوفين بعد القوسين الذي وضعهم المؤلف والأصح وضعهم في الهامش حتى لا يختلط على القارئ، والإضافة التي وضعها في الهامش من تعريف الشخصيات ليست جيدة لأنه لم يراع فيها المنهج حيث رجع في كثير منها إلى الأعلام للزركلي وكان الأولى أن يرجع لمصادر معاصرة سابقة عنه فليس من المناسب أن نترجم لابن حجر والسخاوي وابن عربي من الزركلي، يجب مراعاة الأولوية واستخدام المصادر الأصلية. ولو اكتفى بالترجمة لكان أفضل ولا عليه لوم؛ لأن الترجمة في حد ذاتها من دون إضافة هي عمل مميز وجهد مشكور ولا يعاب على ترك تعليقات من عنده. هذا والله أعلم. د. محمد عبد العاطي محمد 15/ 2/ 2024م
This book is composed of two parts, the first, which is the majority of the book, is a biography of Ibn Khaldun and an explanation of his theories and views on the rise and decline of states primarily based upon the differences between sedentary and nomadic societies, while the second discusses the reception of his work in ancient and modern times and the applications of his theory to modern sociology.
The first was well written considering that I knew nothing about Ibn Khaldun before starting this book, and I felt that his theories were condensed well enough while capturing the essence of his thoughts, but note that I know nothing of sociology so I might be completely wrong.
The second part could not convince me of the modern theoretical applications of Ibn Khaldun's theories. The author claims that sociologists are mistaken in only viewing Ibn Khaldun's work as a precursor to their own and should consider studying his theories for their own sake. I was not convinced of this, but as I said above, I know nothing of sociology.
I recommend this book , even if only to read about someone more machiavellian than the real Niccolo Machiavelli.
"تنظر الانتقادات الأكثر علمية في مدى نجاح ابن خلدون في تطبيق إطاره النظري الذي طوره في المقدمة على تاريخه في كتاب العبر؛ كان ستيفانو سولوزيو أول من أثار هذه المسألة؛ حيث رأى أنه من غير المنطقي التفكير في أن يُنجز رجل واحد عملا تاريخيا طبقا لمتطلبات المقدمة، ويقول روزنتال ف�� مقدمة ترجمته: إن ابن خلدون لا يستحق هذا النقد؛ حيث إن مناقشته التاريخ الشمال الأفريقي في كتاب العبر كان مسترشدًا فيها بالإطار الذي أسسه في المقدمة.
ويمكنني أن أضيف أن كتاب العبر وخاصة الأجزاء التي تتعامل مع المغرب مرتب بشكل يتسق مع منظور المقدمة، ويجب أن نتذكر أن ابن خلدون في المقدمة يشير إلى أن أحد مستويات التاريخ هو مجرد جمع الأحداث ووقائع التاريخ، وهي تلك المجموعة في كتاب العبر، وعلى الجانب الآخر يتعامل علم العمران البشري مع حقيقة التاريخ والذي تم تفصيله في المقدمة، وبهذا المنطق طبق ابن خلدون بالفعل إطاره النظري على منتجه التاريخي."
baik dibaca sebagai pembuka untuk mempelajari pemikiran-pemikiran ibnu khaldun lebih lanjut. terutama sebelum membaca muqaddimah.
sayang teori ibnu khaldun belum banyak diaplikasikan terutama dalam mengkritisi penulisan sejarah islam lama. meski semakin kesini konsep konsep khaldunian sudah semakin banyak diperhatikan, tapi tetap belum memadai.
btw, sejarah islam tradisional ternyata masih menyisakan amat banyak ruang untuk "dikritisi". setidaknya seperti itu jika ditinjau dari kerangka pendekatan khaldunian di sini. tapi rasanya bener sih.
dalam wacana ilmu ilmu sosial sendiri, konsep konsep khaldunian masih dalam posisi "termarginalkan" dalam pengertian kurangnya aplikasi teoritis.
بالنسبة لي اي كتاب يتعلق بابن خلدون اجد فيه فائدة جديدة ربما لان المواضيع التي تناولها في المقدمة لم يسبق لاحد من علماء المسلمين ان تناولها الكتاب مختصر ولا يقارن بالدراسات المتخصصة عن ابن خلدون مثل كتب الدكتور علي الوردي او الدكتور عنان لكن هناك بعض الالماعات التي تستفاد من هذا الكتاب مثل اسلوب ابن خلدون في نقد الروايات التاريخية حتى ولو كانت في السيرة النبوية مثل غزوة بني قريظة يؤكد الكاتب على اهمية ابن خلدون عند الغرب والدراسات الكثيرة التي تناولته لكنه يذكر ان ابن خلدون لا يذكر مع المؤسسين لعلم الاجتماع