Other Selves: Philosophers on Friendship

Hackett Readings in Philosophy

by Michael Pakaluk (Editor)

"Friendship, that pervasive, everyday, and subtle matter of our most intimate personal life, has rarely been accorded its due. Michael Pakaluk has retrieved the thoughts of our greatest thinkers on the subject and collected them into a handsome and handy volume. . . . A splendid book!" --M. M. Wartofsky, Distinguished Professor of Philosophy, Baruch College, City University of New York

Genres: Philosophy, Nonfiction, Friendship, Anthologies, Politics

288 pages, Paperback

First published January 1, 1991

About the author

MICHAEL PAKALUK is a professor of ethics and social philosophy in the Busch School of Business at the Catholic University of America in Washington, D.C., and a member of the Pontifical Academy of St. Thomas Aquinas. He earned his undergraduate and doctoral degrees at Harvard and studied as a Marshall Scholar at the University of Edinburgh. An expert in ancient philosophy, he has published widely on Aristotelian ethics and the philosophy of friendship and done groundbreaking work in business ethics.

Reviews

[Giorgos · Rating 4 out of 5]

Από την πλατωνική διερώτηση για το «τι είναι φιλία» και τις αριστοτελικές διακρίσεις των ειδών της φιλίας, η φιλοσοφική παράδοση για τη φιλία προχώρησε αφενός με την έντονη αναζήτηση του αληθινού φίλου και αφετέρου με την εγγενή αμφιβολία για την ύπαρξή του –δραματικά διατυπωμένες στα αριστοτελικής καταγωγής λόγια του σοφού του Νίτσε: «Ω φίλοι, δεν υπάρχουν φίλοι!». Έθεσε το αίνιγμα της φιλίας ως πρόβλημα της ηθικής και της πολιτικής και έδειξε ότι αυτό που μοιάζει να ζητά η φιλία ίσως να μην είναι (όπως πιθανώς στον έρωτα) η πλήρης υπέρβαση κάθε διάκρισης, αλλά η άσκηση στην κοινό¬τητα της διαφοράς και της ετερότητας, στον σεβασμό της αυτοτέλειας του άλλου και στην ταυτόχρονη ένωση με τον “άλλο εαυτό μας”.

Η συλλογή του Pakaluk έχει τα χρονάκια της (μετρώντας με το μέτρο της δικής μας ζωής), αλλά το θέμα της και τα κείμενα που επιλέγει έχουν την (ανθρώπινη) αιωνιότητα με το μέρος τους. Η επιλογή από ολόκληρη την ιστορία της φιλοσοφίας είναι άριστη –ίσως να ήθελε κανείς περισσότερα, αλλά χωρίς τα κείμενα που επέλεξε η εικόνα που θα σχηματίζαμε για τη φιλοσοφική πραγμάτευση της φιλίας θα ήταν ελλιπής. (Μακάρι να είχαμε και στα ελληνικά τέτοιες θεματικές έγκυρες συλλογές!)

Από τον πρώιμο πλατωνικό Λύσι (που παρατίθεται ακέραιος κι έτσι ο αναγνώστης όχι μόνο γνωρίζει τις ‘απόψεις’ του Πλάτωνα για τη φιλία αλλά εξοικειώνεται με μια ολοκληρωμένη δραματουργική αναζήτηση μιας μέγιστης αρετής), τις αναλύσεις των αριστοτελικών Ηθικών Νικομαχείων (ίσως, φαινομενικά όμως, λιγότερο εμπνευσμένες αλλά ψυχολογικά και πολιτικά οξυδερκείς), τις εν πολλοίς στωικές θέσεις του Κικέρωνα και του Σενέκα, τη χριστιανική αλλαγή παραδείγματος (με το σημαντικότατο Περί πνευματικής φιλίας του Αελάρδου και τα ερωτήματα περί αγάπης και φιλανθρωπίας του Θωμά Ακινάτη), στη μεταιχμιακά νεωτερική επανεπεξεργασία της αρχαίας φιλίας από τον Μονταίν και την πρώιμη συνεπειοκρατική αντίληψη από τον Φραγκίσκο Βάκωνα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η πραγμάτευση της φιλίας, από τα πιο αγαπητά θέματα στην αρχαία φιλοσοφία και, υπό άλλους όρους, στον Μεσαίωνα, σταδιακά εκλείπει στους νεότερους χρόνους! Ακόμη και ποσοτικά. Οι λίγες σελίδες από τον Καντ (κι όμως, τον κατεξοχήν ηθικό φιλόσοφο), από τα Έργα της Αγάπης του Κίρκεγκωρ κι ένα λαμπρό δοκίμιο του Έμερσον είναι μικρός αμητός για τόσους αιώνες πυκνής και εντατικής σκέψης. Αξίζει να σκεφτούμε, επομένως, τις αιτίες που η φιλία, ενώ μάλλον δεν σταμάτησε ως πρακτική, δεν τράβηξε το θεωρητικό ενδιαφέρον. Πρέπει να φτάσουμε μόλις στο 1970, όταν ένα άρθρο της Ελίζαμπεθ Τέλφερ (το τελευταίο αυτής της συλλογής) μας ‘επανέφερε στην τάξη’ κι έδειξε ότι έχει «φιλοσοφικό ενδιαφέρον και νόημα» η συζήτηση περί φιλίας. Γιατί, όντως, η φιλία ήταν πολύσημη έννοια, δεν σήμαινε κατ’ ανάγκην μια συναισθηματική σχέση με τον άλλον, αλλά και μια πολιτική ή κοσμοθεωρητική σχέση.

Σε κάθε περίπτωση διαβάζοντας τέτοια κείμενα, τα περισσότερα όμορφα γραμμένα από αληθινούς συγγραφείς-φιλοσόφους (όχι από ανθρώπους που απλώς συντάσσουν επιστημονικά άρθρα ή σκαρώνουν θολωμένες λεξιλάγνες ακατανόητες κατασκευές) καταλαβαίνουμε πώς ένα καθημερινό πρόβλημα, πώς ζωτικά μας ερωτήματα (αξίζει για φίλος μου; πώς θέλω τον φίλο μου; τι περιμένω από έναν φίλο μου; μπορεί να είναι ακόμη φίλος μου) η φιλοσοφία τα αναβιβάζει σε θεωρητικά προβλήματα, δηλαδή σε ζητήματα που αξίζει και πρέπει να θεμελιωθούν όχι μόνο στην ακατέργαστη εμπειρία: έτσι το αν ο Σωκράτης είναι φίλος μου ανάγεται στο αρχικό φιλοσοφικό ερώτημα «τι είναι η φιλία». Όμως πάντα με έναν τελικο σκοπό: όχι μόνο να μάθω τι είναι φιλία, αλλά –αδιάσπαστα με τη γνώση που αποκτώ– να γίνω φίλος.

Κι όλη η συζήτηση αρχίζει από το καταστατικό κείμενο του πλατωνικού Λύσι, με μια απλή καθημερινή σκηνοθεσία: «Βάδιζα τον δρόμο έξω από το τείχος με κατεύθυνση από την Ακαδημεία κατ’ ευθείαν προς το Λύκειο. Και φτάνοντας στη μικρή πύλη, εκεί στην κρήνη του Πάνοπος, συνάντησα τον Ιπποθάλη και άλλους πολλούς νεανίσκους». Κι εκεί, μέσα στις νεανικές συντροφιές, αναδεύεται η σκέψη και το σώμα, τα επείγοντα και ενίοτε αγχώδη ερωτήματα για τον έρωτα και τη φιλία. Αλλά – πόσο αληθινό! και πόσο έντιμο από τη μεριά του Πλάτωνα– τόσες φορές αυτές οι έντονες και διεγερτικές συζητήσεις δεν καταλήγουν πουθενά. Όμως αυτή είναι η ανθρώπινη συνθήκη, κι έτσι κλείνει ο Λύσις: “αξιώνουμε να είμαστε φίλοι μεταξύ μας, αλλά δεν μπορέσαμε να βρούμε τι είναι ο φίλος”, oἰόμεθα ἡμεῖς ἀλλήλων φίλοι εἶναι, οὔπω δἐ ὅ τι ἔστιν ὁ φίλος οἷοί τε ἐγενόμεθα ἐξευρεῖν. Αλλά είμαστε φίλοι! Έτσι;

[Michael Vidrine · Rating 5 out of 5]

Here is a really cool, chronological anthology of various philosophical works on friendship throughout history, from Plato to Tefler. Particularly interesting is the interplay between Emerson, Kierkegaard, and Tefler. The beautifully written, idealized, and highly Romanticized view of friendship in Emerson is strikingly contrasted in Kierkegaard’s more sober and austere (but not hopeless) arguments that friendship, like erotic love (and excluding God as the object), has no place in Christian life. The first reads like a sweet opiate, and the latter like harsh medicine. Both certainly containing truth. And surprisingly, Kierkegaard’s ideas find some implicit support in Elizabeth Tefler’s essay, where she argues that there is always something unjust about friendship. But the whole thing was a pleasure to read; I loved seeing the different takes of so many great minds on the same topic: the obviously brilliant and lofty view of friendship in Aristotle, next to the the intense stoic view in Seneca, next to the shrewd and pragmatic view in Bacon, etc., etc.

[Katie · Rating 4 out of 5]

A very intelligent, beautiful, and unique book. Does exactly what it says on the tin - Pakaluk writes a beautiful concise introduction and summary of each thinker's concept of friendship, and allows them to speak for themselves.

[Belle Meade School]

177.6

[Phyllis · Rating 3 out of 5]

I'm still not sure whether textbooks should be rated on a scale of how well it was liked. The book included extracts of writings from Plato, Aristotle, Cicero, Seneca, Aelred, Aquinas, Montaigne, Bacon, Kant, Emerson, Kierkegaard and Telfer. Some were inpenetrable, a few clarity itself. Sometimes I wanted to locate the translator and demand explanations. Not recommended as a casual read. But when the writing can be read and comprehended, it can make you think.