Middeleeuwse medemensen. De clichés over de donkere eeuwen voorbij

by Jonas Roelens, Nathan van Kleij

‘Middeleeuws’. Zelden wordt een term zo misbruikt. Iedereen begrijpt meteen wat je bedoelt wanneer je een fenomeen als middeleeuws omschrijft: achterhaald, primitief, barbaars, mensonterend. Want dat zijn de middeleeuwen in de populaire verbeelding. Een periode waarin iedereen stinkt, angst en bijgeloof heerst, vrouwen niks te zeggen hebben, en je voor een akkefietje aan de galg hangt.

Maar waar komen die clichés vandaan? Waarom zijn ze zo hardnekkig? En hoe zat het dan écht met die middeleeuwse toestanden? Tien jonge experten uit Vlaanderen en Nederland laten je via de verrassende resultaten van recent wetenschappelijk onderzoek kennismaken met echte middeleeuwse mensen voorbij de clichés. Middeleeuwers die veel meer met ons gemeen hebben dan je zou denken. Want de Lage Landen werden in de middeleeuwen net zoals vandaag bevolkt door mondige burgers, kritische geesten, vrijgevochten vrouwen en wereldse reizigers, mensen die hun wereld zo logisch en goed mogelijk organiseerden.

Wie voorbij de stereotype denkbeelden kijkt, ontdekt dan ook een leefwereld waarin middeleeuws eigenlijk vrij herkenbaar in de oren klinkt.

Genres: History, Nonfiction

338 pages, Paperback

First published November 1, 2023

About the author

Jonas Roelens (1990) is historicus aan de Universiteit Gent, waar hij gendergeschiedenis doceert. Zijn onderzoek focust op laatmiddeleeuwse deviante seksualiteit.

Reviews

[Marco · Rating 4 out of 5]

De middeleeuwen zijn niet zo onverlicht als we soms denken: in dit boek worden clichés over deze periode besproken en deels weerlegt. De samenvatting zegt het mooi: “Het zijn geen dolende mensen die eeuwenlang per ongeluk de kennis van de oudheid in de weg zaten, in de prullenbak gooiden en zelf niets konden bedenken. Van stilstand was geen sprake: de middeleeuwse medemens zette de wereld op een geheel eigen manier naar de hand. Zo heeft deze veel bijgedragen aan de manieren waarop wij nog steeds onze samenleving inrichten, of helpt deze ons daarop te reflecteren” (pg 320). Heksenvervolging en tirannieke overheersing komen pas na de 16e eeuw op gang. En als het cliché dan wel klopt, dan geven de schrijvers aan waarom onze middeleeuwse medemensen zo dachten. Leuk boek. En zeker geen zware leeskost.

[Gerard Hulsebos · Rating 4 out of 5]

Zeer leesbaar , verhalend boek met een genuanceerde kijk op de middeleeuwen . Zeer de moeite waard!

[Hester]

Genuanceerd boek over de vooroordelen die over de middeleeuwen bestaan met concrete voorbeelden om die vooroordelen te ontkrachten. Erg interessant!

[Ann Hendrickx · Rating 3 out of 5]

De clichés over de middeleeuwse mens doorprikt! De donkere middeleeuwen zijn minder donker en barbaars dan je denkt, vrouwen hebben wel degelijk een zegje te doen! Heel interessant voor wie van geschiedenis houdt en interesse heeft in het alledaagse leven van de middeleeuwse mens!

[Tim · Rating 5 out of 5]

Als je dit boek oppakt, doe dan één ding: vergeet vrijwel alles dat je over de middeleeuwen hebt geleerd en denkt te weten.

De opzet van Middeleeuwse Medemensen is heel eenvoudig: aan de hand van tien thema's doen de wetenschappers uit de doeken hoe het leven er in de Lage Landen tijdens 'de middeleeuwen' (zie onder) echt aan toeging. Dat betekent over het algemeen dat ze het simplistische beeld dat iedereen ervan heeft, danig gaan uitdiepen en nuanceren, op politiek, sociaal, economisch en cultureel vlak.

In tegenstelling tot wat de titel doet vermoeden, gaat het niet over de middeleeuwen als geheel, maar wordt er toegespitst op de laatste eeuwen, ruwweg de 13e-15e eeuw. 'Laatmiddeleeuwse medemensen' klinkt als titel natuurlijk heel wat minder aanstekelijk, maar zou wel beter de lading dekken. Natuurlijk hebben de auteurs en de redacteurs gelijk als ze zeggen dat de middeleeuwen tien eeuwen - duizend jaar, en dus de helft van onze jaartelling - beslaan, dat er dus wel heel wat veranderd is in die periode en dat het onmogelijk is een beeld van die hele periode te schetsen, maar ja, de titel blijft wel misleidend. Gelukkig: eens je beseft waar dit boek werkelijk om draait, is er geen probleem meer.

Het hoofdstuk De Middeleeuwen Zijn Goedgelovig was eigenlijk het enige waar ik min of meer over struikelde doordat de materie aan de complexe kant was. De andere negen thema's (economische gelijkheid, vrouwvriendelijkheid, wetenschappelijke kennis en veel meer) waren allemaal duidelijk en helder opgesteld. Er worden tientallen historische personages, teksten, schilderijen en meer benoemd en betrokken. Een heel levendig en begrijpelijk verhaal, daar komt het op neer.

Het gaat ook specifiek over de Lage Landen, dus Nederland (voornamelijk Holland), het huidige Vlaanderen en Frans-Vlaanderen, wat het nog eens een pak interessanter maakt. Als Vlaming viel het mij op dat er heel veel aandacht naar Vlaanderen uitgaat. Natuurlijk wordt Nederland ook vaak genoemd, maar als je de optelsom gaat maken, denk ik dat Vlaanderen duidelijk de overhand heeft - zelfs al zijn de auteurs zowel Vlaams als Nederlands. Het lijkt erop dat Vlaanderen in die tijd gewoon politiek-administratief, economisch-administratief en cultureel ontwikkelder was dan Nederland, waardoor er meer gegevens over het zuiden beschikbaar zijn.

Hier en daar stond er eens een typfoutje in (een letter verkeerd, een woord te veel), maar in totaal waren dat er vijf of zo. Alles was dus bij de redactie dik in orde, het is een tekst van zeer goede kwaliteit.

Na een goede driehonderd bladzijdes zal je beeld van de (late) middeleeuwen danig veranderd zijn, en hoop je waarschijnlijk, net als ik, dat er ook nog een boek verschijnt over hetzelfde onderwerp met de nadruk op de vroege(re) middeleeuwen. De vraag die je je allicht zult stellen, eens je Middeleeuwse Medemensen sluit, is deze: 'Hoe middeleeuws zijn wij moderne mensen eigenlijk?' - of zelfs eerder, 'Hoe modern waren de middeleeuwers eigenlijk?'

9/10

[Pieter Serrien · Rating 4 out of 5]

Tof, interessant boek, voor elke leerkracht geschiedenis ideaal om wat meer nuance in de lessen te steken, zeker ook omdat het vooral over onze streken gaat. Niet elk hoofdstuk is van even hoge kwaliteit, maar het totaal kreeg wel een goede redactie van de twee hoofdauteurs. Benieuwd naar het nieuwe werk van Roelens dat bijna verschijnt.

[Charlotte · Rating 3 out of 5]

Ik voel me zo gemeen met mijn drie sterren... Maar helaas, ik ken al te veel over de middeleeuwen om verbaasd te zijn over de feiten in dit boek.

Voorkennis buiten beschouwing gelaten, had ik graag ook meer inzicht gekregen in de gebruikte bronnen. Bij feiten afgeleid uit literaire bronnen werd er meestal context gegeven, maar bij archeologische bronnen, kunst, etc, wil ik de man achter het gordijn nog meer kunnen zien. Zoals de auteurs zelf beslechten, wordt onze visie op de middeleeuwen immers gekleurd door wat we erin willen zien.

Verder was ik ook geen fan van de schoolse opbouw waarin het laatste deel van het hoofdstuk telkens een opsomming was van wat we hadden geleerd. 10/10 van deze juf bij het indienen van dit boek als scriptie, 6/10 van mij als lezer.

En als laatste klacht: de auteurs gaan soms ook te ver in het willen ontkrachten van de mythe. 'Middeleeuwers waren heus niet zo gewelddadig; de adel werd nooit onderworpen aan foltering', 'Defenestratie was enkel een laatste redmiddel in een onderhandeling', of 'Als je de humorenleer logisch doortrekt is het logisch binnen de eigen logica' zijn niet echt zo'n doorslaggevende argumenten.

Maar voor de modale mens een goed boek hoor :)

[Cathérine Smets · Rating 4 out of 5]

Voor iedereen die eens anders naar de middeleeuwse periode wil kijken. Heel toegankelijk geschreven en verhelderend genuanceerd.

[Kristof Lauwers · Rating 4 out of 5]

Middeleeuws, achterhaald, primitief, barbaars,... Waar komen alle clichés over de middeleeuwen vandaan? Middeleeuwers (Middeleeuwse mensen) hebben veel meer met ons gemeen dan je zou denken. De Lage Landen werden in de middeleeuwen, net zoals vandaag, bevolkt door mondige burgers, kritische geesten, vrijgevochten vrouwen en wereldse reizigers, mensen die hun leefwereld zo logisch en goed mogelijk organiseerden.

Een heel fijn boek om te lezen. Soms - vooral het laatste hoofdstuk - nog een beetje te 'academisch' geschreven. Maar een heel verdienstelijke publicatie over de middeleeuwen. Heel geslaagd, om de hardnekkige clichés over de middeleeuwen te weerleggen en te duiden. Het is eens iets anders: elk hoofdstuk heeft een andere (jonge) auteur. Leest anders dan een volledig boek van één auteur.

[Netty · Rating 4 out of 5]

In dit boek worden in steeds aparte hoofdstukken tien vastgeroeste clichés over de middeleeuwen behandeld en (meestal) weersproken aan de hand van talrijke voorbeelden uit de periode 1200 tot 1500, de late middeleeuwen.

Ik ben al een tijd van plan om dieper in de geschiedenis van de middeleeuwen te duiken en daarvoor is dit een prima boek.
Vlot leesbaar, vol interessante voorbeelden, bij vlagen zelfs humoristisch.

[Stijn Parmentier · Rating 4 out of 5]

Graag een vervolg, over de "vroege middeleeuwen"

[Scarlett Hamers · Rating 3 out of 5]

Interessante materie , hier en daar wat droog

[Dje van Dam · Rating 4 out of 5]

Super leuk en interessant boek. Laat op een goede en begrijpende manier zien dat onze aannames over de middeleeuwen niet helemaal kloppen. Met interessante voorbeelden die dicht bij huis zijn gebeurd die het tegendeel bewijzen over onze aannamen. Voor dit boek heb je geen enkele voorkennis nodig om te kunnen beginnen met lezen, elk hoofdstuk is door een andere auteur geschreven maar elk hoofdstuk heeft dezelfde opbouw wat het extra makkelijk maakt om te lezen.

[Jos Deroo · Rating 4 out of 5]

Een tiental stellingen (De middeleeuwen waren... vuil, vrouwonvriendelijk, feodaal etc.) worden op gegronde wijze weerlegd door experts ter zake, met een goede bibliografie en bronvermelding. Een heel andere kijk op de middeleeuwen, met de nadruk op Brugge 1400-1500. Net zoals we het graag lezen!

[Katrien · Rating 4 out of 5]

Ieder hoofdstuk van dit boek belicht een ander cliché over de middeleeuwen. Boeiende materie.
Beetje academisch van stijl, dat wel.

[Inge Liekens · Rating 5 out of 5]

Uitstekende ontkrachting van een aantal clichés over “onze” middeleeuwen.

[Harko Vande Loock · Rating 3 out of 5]

Interessante bundel essays over "de ander" in de middeleeuwse Lage Landen.