ქეთი ნიჟარაძის 1987 წელს გამოცემული სადებიუტო რომანი, „ავტოპორტრეტი“, ქართულ თანამედროვე ლიტერატურაში ქალის უნიკალურ ხმად, პერსპექტივად თუ მგრძნობელობად რჩება. „ავტოპორტრეტმა“ თავის დროზე მკითხველზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, თუმცა ამ მწერალმა, თავისი ხანმოკლე სიცოცხლის განმავლობაში, ვერ მოასწრო დამკვიდრება ქართულ ლიტერატურულ კანონში და თითქოს თაობებს შორისაც ჩაიკარგა.
„ავტოპორტრეტის“ გარდა, ჩვენი კრებული მოიცავს მის კიდევ ერთ, დაუმთავრებელ რომანს და რამდენიმე მოთხრობას - ქეთი ნიჟარაძის ტექსტებს, რომელთა სახითაც ქართული ლიტერატურის დამკვიდრებულ ტრადიციაში გაიელვა ქალის პიროვნულმა განცდამ, ინდივიდუალურმა ამბოხმა პატრიარქალური წესრიგის წინააღმდეგ, ქალის სხეულმა, ეროტიკულმა სურვილმა თუ სიამოვნებამ.
ცხოვრებაში რამდენიმე დაუსრულებელი წიგნი წამიკითხავს, უფრო მძაფრად კაფკას “ამერიკა” მახსენდება, რომელმაც ისე მომიშალა ნერვები, საპასუხოდ არც მე დავასრულე და ამ ქალის ამ წიგნში კი არის ისეთი რაღაცები, რასაც დროდადრო აუცილებლად მივუბრუნდები. ახლა გავიქეცი, აქციაზე მაგვიანდება.
მეგობარმა მკითხა ვინ არის ქეთი ნიჟარაძეო და დაუფიქრებლად მივწერე ქართველი ინგებორგ ბახმანი-მეთქი. ამ ორ ქალის ტექსტებში იმხელა ტკივილი და ვნება ტრიალებს, ერთდროულად შემზარავიც არის და შთამბეჭდავიც და რაც მთავარია, ძალიან ახლობელი.
იმედი მაქვს, ტრაგიკული გარდაცვალებიდან 21 წლის შემდეგ მაინც დაიკავებს მისი ტექსტები კუთვნილ ადგილს ქალთა ლიტერატურაში.
ქართველ მწერლებს და განსაკუთრებით ქალებს ნაკლებად ვიცნობთ. (არა თანამედროვეს) ამ წიგნის კითხვისას სიამოვნებისგან მეღიმებოდა, ასეთი სიზუსტით დაწერილი არათუ ჩემი, ბევრი ჩემი თანატოლის თინეიჯერობა არც კი წარმომედგინა. ისიც კი ვიფიქრე რაღაც ნაწილები ტექსტიდან აუცილებლად არის შესატანი სკოლის პროგრამაში, ვგულისხმობ დამამთავრებელ კლასებს. ძალიან კარგია, მდიდარი და არ გბეზრდება. სხვადასხვა ინტერტექსტებით კოდევ უფრო საინტერესო ხდება, პერიოდის გათვალისწინებით. გირჩევთ, იმიტომ რომ ამ წიგნის და ავტორის შესახებ უნდა ვიცოდეთ.
რა განძი გვყოლია ქართულ ლიტერატურაში. თან 80-იან წლებში. თან ქალი. ქ ა ლ ი. რაღაცა უდიდესი სიხარულის შეგრძნება მაქვს, ამაყიც ვარ, რომ ეს სრულიად ღია, დაუნდობლად პირდაპირი, გაბედული ტექსტი ქართულია, ქართულად ამეტყველებული.
ეს "საშიში ქალი" [მისივე ტექსტიდან] და მისი ტექსტები, როგორც სალომე ასათიანი იტყოდა, "წესით, ძალიან მნიშვნელოვანი უნდა გამხდარიყო ქართველი ქალი ავტორებისა და მკითხველისთვის, მაგრამ ასე არ მოხდაო".
"ყველაფერი იმით დაიწყო, რომ ორი კვირის წინ ნიკას ვუთხარი, შვილს არ გავაჩენ-მეთქი. ჩვენი სიახლოვის განმავლობაში ის პირველად აფეთქდა და ყვირილით მელაპრაკებოდა. ლოჯიის ფანჯრები ღია იყო და ნიკას ვუთხარი, ნუ ყვირი, ხალხი გაიგებს-მეთქი. მას ისტერიულად გაეცინა: - შენ ყოველთვის ფეხებზე გეკიდა ბრბოს აზრი და ახლა რატომ გაღელვებსო. ღმერთო, როგორ მიყვარდა... რამდენიმე დღით ადრე კი ძალიან მშვიდად მელაპარაკებოდა - თუმცა, ალბათ მის სიმშვიდეს ის განაპირობებდა, რომ სიცხისა და ალერსისგან მოთენთილები ვიწექით: - გააჩინე შვილი... იცი, რა კარგი ტიპი იქნება... ხომ გააჩენ? - ამას მეუბნებოდა და თან კისერში მკოცნიდა. ვუპასუხე, შენ გარდა არავინ მჭირდება - თუნდაც ჩვენი შვილი-მეთქი. და მაშინ ისე წამოვედი მისგან, რომ თითქმის არაფერი გაგვირკვევია. ხოლო რამდენიმე დღის მერე სცენა მომიწყო: მიყვიროდა, შენ ბუნებას ეწინააღმდეგები და ამისთვის ახლა თუ არა, მერე მაინც დაისჯებიო." ქეთი ნიჟარაძე, ავტოპორტრეტი, 1987
გული იმაზე მწყდება, რომ ამ "ნორმალურობიდან ამოვარდნილმა ქალმა" "მზიანი მხარე" სრული ვერსიით არ დაგვიტოვა, ყველაფერი ცეცხლს მისცა. თუმცა, როგორც გიორგი მაისურაძე იტყოდა, თავისი ამ აქტით, ქეთიმ საკუთარი ტექსტიც დაასრულა. იმდენად ფიქციური პერსონა ყოფილა, პრეზენტაციაზე, მასაც უჭირდა გაევლო ზღვარი ქეთის რეალურ ცხოვრებასა და ლიტერატურას შორის.
რთულია სახელდება მოუძებნო იმ სიმამაცესა და გამბედაობას, რომლის ძალითაცაა შექმნილი თითოეული შტრიხი, წიგნის გადაშლისას მკითხველს თვალს რომ სჭრის. გულწრფელობა? არა, მგონია, ფუჭად ვცდილობ სახელის დარქმევას. ერთ-ერთი მოთხრობის სათაურს დავესესხები და გეტყვით, ამ წიგნის ხელში ჩაგდება მოასწავლებს სევდიანზე სევდიანი ამბების გაცნობას. კითხვის შეწყვეტის შემდეგ, მანამ, სანამ წიგნს მივუბრუნდებოდი, სპონტანურად შემოჭრილი პერსონაჟები გამუდმებით მახსენებდნენ თავს. განსხვავებულად თავისებურ ენერგეტიკას ფლობს “ავტოპორტრეტი” და “მზიანი მხარე”. არ დაგვავიწყდეს, რომ ქეთი ნიჟარაძის შემოქმედება დიდ განცდებთან ერთად, უდიდესი ფემინისტური ხმაა. ბევრი უნდა ვისაუბროთ თავის დროზე დაუფასებელ, ტრაგიკული ბედის ქართველ ქალზე, შესანიშნავ ავტორზე!
ქეთი ნიჟარაძეს რაც შეიძლება მეტი მკითხველი უნდა იცნობდეს, რაც შეიძლება მეტი... მიუხედავად იმისა, რომ თვითონ იმისთვის არ წერდა, რომ ხალხს გაეცნო... საკუთარი ემოციები გადაჰქონდა ფურცლებზე, ცდილობდა მათგან გათავისუფლებას, მაგრამ, როგორც ჩანს, ბოლომდე ვერ შეძლო. ამიტომაც წავიდა ნაადრევად და დაგვიტოვა დაუსრულებელი, თუმცა შესანიშნავად დაწყებული "მზიანი მხარე", რამდენიმე ძალიან კარგი მოთხრობა და, რაც მთავარია, "ავტოპორტრეტი", რომელიც არც მოთხრობაა და არც რომანი. ახალგაზრდა ქალის სულის ამოძახილია, ტკივილით სავსე დღიურია და ამავე დროს იმედითაც...
საოცარი აღმოჩენა იყო ჩემთვის 80-იან წლებში დაწერილი/გამოქვეყნებული საკმაოდ თამამი ქართული რომანი, სადაც ძალიან ახლოდან, რამდენიმე ადამიანის პრიზმიდან არის გაშლილი მაშინდელი სოციალური რეალობა, ყოფა-ცხოვრება, ქალების /გოგოების განცდები, პირველ რიგში. ეს არის მკვეთრი დეტალებით შექმნილი დიდი სურათი, რომელიც კარგად იყო აქამდე შენახული და ამ ახალ ეპოქაში, ახალი მნიშვნელობა შეიძინა. სიამოვნებით წავიკითხე, თქვენც გირჩევთ.
📚"ჯერ ახალგაზრდა ვარ,მაგრამ მეჩვენება, რომ ძალიან ბევრი ვიცხოვრე. ამავე დროს, უჩვეულოდ დიდ სიხარულს მანიჭებს ფიქრი, რომ წინ გზაა_დიდი გზა სიცოცხლისკენ"
თანამედროვე ავტორებს და ლიტერატურას, ჩემი აზრით, ხშირად გულწრფელობა აკლია. კითხულობ, იცნობ პერსონაჟს, ისმენ მის ფიქრებს, იგებ მის გრძნობებს და ამავდროულად სადღაც გულის სიღრმეში ხვდები, რომ ავტორი გატყუებს და მის ყველა სიტყვას და ფრაზას მცირედი ყალბი განზრახვა უდგას უკან. განზრახვა, რომ რაღაც მძაფრი აუცილებლად გაგრძნობინოს, რომ რაღაც სათქმელი აუცილებლად მოიტანოს შენთან ან თავად ავტორი დაპოზიციონირდეს მკითხველის თვალში ისე, როგორც ეს წიგნის დაწერამდე განიზრახა. ქეთი ნიჟარაძის წიგნის “მზიანი მხარე” კითხვის დროს საერთოდ წაიშალა ყველანაირი ზღვარი ჩემსა და ავტორს, ჩემსა და მთავარ პერსონაჟებს შორის. თითქოს გაშიშვლებულ, შეულამაზებელ, მკითხველის გავლენებისგან თავისუფალ ნაწერებს ვკითხულობდი და თითქოს ისეთ პირად ჩანაწერებს ვეცნობოდი, რომელსაც მხოლოდ დღიურებში აზიარებენ ადამიანები. მადლობა ყველა იმ ადამიანს და გამომცემლობას, რომელიც წლების წინ პატრიარქატის მიერ შეუმჩნებლად დატოვებულ ქალ მწერლებს გვაცნობს. გული მწყდება, რომ სიცოცხლეში ბევრმა მათგანმა დამსახურებული აღიარება ვერ მიიღო. თუმცა, არც ახლაა გვიან.