Name: تاریخ ایران اسلامی - جلد چهارم: صفویه از ظهور تا زوال
Rating: 4.4 (3 reviews)
ISBN: 9789642788347

241 reviews62 followers

July 17, 2024

جلد آخر از مجموعه "تاریخ ایران اسلامی" که تمرکزش بر ظهور و سقوط دولت صفوی است.
با توجه به مرورهایم روی جلدهای قبلی این مجموعه و شالوده ی اندیشه ی نویسنده و خاستگاه عقیدتی و فکری او، بیشترین تمرکز و شرح و تفصیل جزییات در این جلد دیده میشود.
اما به همین دلیل گفته شده در بالا، جانبداری یا کتمان حقیقت بیشتری هم در این جلد دیده می‌شود. مهمترینش مخفی کردن این واقعیت است که شیخ صفی که در اواخر دوره مغول در ایران با اکثریت مذهب سنی میزیسته شافعی بوده است. با این که نویسنده به شرح جزییات این خاندان میپردازد اما از بیان این حقیقت سر باز میزند و تنها به صوفی بودن این خاندان تاکید میکند. و یا این که این تعداد شیخ الاسلام در دربار پادشاهان شراب خوار چه میکرده اند و این حجم از مناسک مذهبی که از دیگر نقاط به عاریت گرفته شد در انتها چه نقشی در بالندگی فرهنگی مردم بازی کرد. بیشتر کتاب نویسنده در حال توجیه نقش روحانیون در دربار است و به نوعی برای آنها تقدس قائل است.

در خلال کتاب اطلاعات بسیار ذیقیمتی برای شکل گیری دولت شیعه صفوی ارائه میشود که خواندنی است .
یکی از نقاط قوت این جلد شرح دقیقی است از شکل گیری مناصب دینی جدید در عصر صفوی، عناوینی مثل ملاباشی‌ها و شیخ الاسلام‌ها که در آینده نقش پر رنگی در زوال دولت صفوی بازی میکنند.
بخشی از کتاب به شرح آثار تاریخی اصفهان پرداخته که به نظر به روحیه وطن دوستی نویسنده بر می‌گردد و چندان در سایر فصول کتابهای این مجموعه این مورد دیگر دیده نمی‌شود. مثلا در هیچ کجای مجموعه کتاب‌ها به محله‌های قزوین، تبریز، یا نیشابور اشاره نمی‌شود اما در مورد اصفهان حتا محله‌ها و کوچه ها با نام آورده شده‌اند.

در ادامه برخی از نکات جالب یا به قول معروف های‌لایت رو می‌آورم تا خواننده ی مرور با حس و حال کتاب کمی آشنا شود:

مصلحت اندیشی شاه‌طهماسب

در سال 969 فردی انگلیسی با نام جین کین سون به نمایندگی از یک شرکت تجاری و همراه با نامه ای از ملکه انگلیس از راه روسیه به ایران آمده با شاه طهماسب دیدار کرد. وی که به قصد آشنایی با ایران و فراهم کردن زمینه برای روابط تجاری آمده بود، با گفتن این که پیرو مسیح است، سخت مورد خشم طهماسب قرار گرفت. شاه در پاسخ وی گفت: ما نیاز به برقراری رابطه با کافران نداریم. پس از آن، با خروج وی از دربار، شخصی با سینی پر از خاک، جای پای این کافر را به قصد تطهیر، خاک می‌ریخت! برخی این رفتار طهماسب را از روی مصلحت اندیسی سیاسی دانسته و اظهار کرده اند او به یقین از شخصیت و مذهب سفیر آگاهی داشته است.

درگیری پس از مرگ شاه طهماسب
پس از مرگ شاه طهماسب نزاع بین طرفداران چند شاهزاده در بین قزلباشان طرفدار هر یک شروع می‌شود.

شگفت آن که در زمان این درگیری، هنوز جسد شاه طهماسب روی زمین بوده و طی درگیری دو تیر به سید حسین کرکی (یکی از عالمان بزرگ عصر سفوی و بنیان گذار بسیاری از مبانی عملی شیعه) که بالای سر جسد بود، اطابت کرد. حتی تیرهایی نیز به کفن شاه خورد! با کشته شدن حیدر میرزا (یکی از شاهزادگان) پایتخت در انتظار قدوم اسماعیل میرزا بود.

سفیر بی آبروی ایران در دربار لوئی چهاردهم
در زمان شاه سلطان حسین صفوی نماینده ای برای مذاکره به دربار لوئی چهاردهم در فرانسه می‌رود. شرح این سفیر در کتاب محمدرضا بیک سفیر ایران در دربار لویی چهاردهم آمده است که علاقه‌مند شدم به مطالعه‌اش. این نماینده من را یاد یکی از روسای تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران انداخت:

لوئی چهاردهم با توجه به اهمیتی که برای ایران قائل بود، و در واقع شهرتی که ایران در اروپا داشت، از محمدرضا بیک (سفیر ایران) استقبال زیادی کرد. زمانی که نماینده شخص لوئی چهاردهم به وی نزدیک می‌شد، از او خواستند تا در برابر وی بایستد؛ اما وی از این کار خودداری کرده و گفت که در برابر یک مسیحی نخواهد ایستاد.
...
مدتی را که سفیر در فرانسه بود، شهرتی فراگیر پیدا کرد. هر روز صبح، موذن او با صدای بلند اذان می‌گفت و در رفت و شدها از انواع و اقسام تشریفات ایرانی استفاده می‌کرد؛ چیزهایی که برای فرانسویان دیدنی داشته و شگفت آور بود. از همه شگفت‌تر آن که، یک دختر فرانسوی عاشق سفیر ایران شده و در حالی که تنها هفده سال داشت، با سفیر پنجاه و چند ساله ایران ازدواج کرد.
...
در نهایت قراردادی میان دو طرف امضا شده و محمدرضا بیک بار دیگر به دیدار لوئی پیر رفته و این بار هم شاه فرانسه در برابر سفیر از جای برخاست. اکنون نوبت برگشت بود؛ اما سفیر به پاریس علاقه مند شده، مدت بیشتری مانده و مجبور شده بود مقدار زیادی پول برای مخارج بازگشت خود قرض کند. شگفت آن که معشوقه هفده ساله خود را نیز که آبستن شده بود، به رغم خواست مادر دختر و ماموران فرانسوی، به صورت مخفیانه همراه خود به ایران آورد.

شاه سلطان حسین - عجالتاً آشی بپزند
این ماجرا در خلال حمله ی افاغنه به ایارن رخ میدهد.

شاه که به کلی از اوضاع خسته شده بود، به هیچ روی قادر به تصمیم گیری نبوده و حتی وقتی شماری از مردم به سرای شاهی آمدند و اعلام کردند که خان هویزه قصد جنگ نداشته و آنان حاضرند خود به جنگ افغان ها بروند، شاه خود را نشان نداد و حاضر به گفتگوی با آنان نشد. یکبار نیز یکی از علما، پیامی برای او فرستاد تا درباره دفاع از شهر با وی گفتگو کند؛ شاه گفت که عجالتاً گفته ایم آشی بپزند؛ امیدواریم که خطر رفع شود!

حس پایان کتاب مثل حس پایان یک رمان طولانی یا حس پایان شاهنامه بود. پر از دریغ و افسوس و حسرت و غم.

خلاص

history

تاریخ ایران اسلامی #4

تاریخ ایران اسلامی - جلد چهارم: صفویه از ظهور تا زوال

رسول جعفریان

About the author

رسول جعفریان

Ratings & Reviews

Friends & Following

Community Reviews

Join the discussion

Can't find what you're looking for?