Μαύρες διαθήκες: Δοκίμιο για τα όρια της ημερολογιακής γραφής

by Νικήτας Σινιόσογλου, Niketas Siniossoglou

Στα "Μαύρα τετράδια" του Μάρτιν Χάιντεγκερ και στο "Glossarium" του Καρλ Σμιτ -τα πιο σκοτεινά ημερολόγια στην ιστορία της φιλοσοφίας-, οι δύο κορυφαίοι στοχαστές του Τρίτου Ράιχ καταδύονται στον ένδον εαυτό δίχως δίχτυ ασφαλείας. Καθώς καταφεύγουν στην εξομολογητική γραφή, οι ηττημένες φασιστικές ιδέες διαθλώνται με τρόπους προσωπικούς και γίνονται φιλοσοφική προφητεία για το επικείμενο τέλος της Δύσης. Ως άλλες κιβωτοί, τα δύο ημερολόγια μεταφέρουν το πιο δυσοίωνο μήνυμα: ο Χάιντεγκερ και ο Σμιτ θεωρούν πως θα δικαιωθούν στο απώτερο μέλλον· τότε που θα αποκαλυφθεί πως η κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο αγγλοσαξονικής κοπής "κοινός νους" και η φιλελεύθερη οικονομία είναι ό,τι εκείνοι εξαρχής προφήτευαν: η εξαθλίωση της Δύσης.
Στο τρίτο μέρος του βιβλίου, μια flanerie στη μεγαλούπολη της Σιγκαπούρης γίνεται η αφορμή ώστε ο δοκιμιακός λόγος να πάρει τη μορφή ημερολογίου, καθώς ο συγγραφέας αναπάντεχα έρχεται πιο κοντά στην κριτική που ασκούν οι δύο στοχαστές στη νεωτερικότητα. Εδώ η γραφή διαγράφει μια τροχιά από έξω προς τα μέσα, από την παρατήρηση στην εμπειρία και από την κριτική στο βίωμα.
Οι "Μαύρες διαθήκες" συνεχίζουν την περιπλάνηση -η οποία ξεκίνησε με τον "Αλλόκοτο Ελληνισμό"- σε οριακές μορφές έκφρασης των ιδεών και προχωρούν περαιτέρω στην εξερεύνηση των παρυφών του δοκιμιακού λόγου. Συνάμα αναδεικνύουν μια σειρά από άβολα ερωτήματα: τι συμβαίνει στις ιδέες μετά τη φαινομενική τους συντριβή; Οφείλει ο στοχαστής να αναγνωρίζει προδιαγεγραμμένα όρια ή έχει την ελευθερία να κινείται ως τυχοδιώκτης της σκέψης; Είναι θεμιτό η πόλη και η ηθική να ορίζουν τις διαδρομές του στοχασμού και της φιλοσοφίας;
"Κάποτε το κακό δεν είναι διόλου κοινότοπο αλλά πολύ προσωπικό. Και μάλιστα τόσο, ώστε παρασιτεί σε ό,τι πιο ειλικρινές μπορεί να δώσει ένας άνθρωπος: την εξομολόγησή του. Κι έτσι επιβιώνει". (Ν.Σ., από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Genres: Philosophy, Nonfiction

240 pages, Paperback

First published December 1, 2018

About the author

Ο Νικήτας Σινιόσογλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλοσοφία στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Μονάχου και Κέμπριτζ (PhD). Διετέλεσε British Academy Postdoctoral Fellow στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ (2008-2011) και Leverhulme Trust Early Career Fellow στο King's College London (2011-2013), ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών, 2015-2025) και έχει διδάξει σε ελληνικά και βρετανικά πανεπιστήμια.
Έχει εκδώσει τα βιβλία: "Plato and Theodoret: The Christian Appropriation of Platonic Philosophy and the Hellenic Intellectual Resistance" (Cambridge University Press 2008), "Radical Platonism in Byzantium: Illumination and Utopia in Gemistos Plethon" (Cambridge University Press 2011) και "Αλλόκοτος Ελληνισμός. Δοκίμιο για την οριακή εμπειρία των ιδεών" (Κίχλη 2016, Βραβείο Δοκιμίου του περιοδικού Ο Αναγνώστης 2017). Δοκίμια και αφηγηματικά κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα περιοδικά: Athens Review of Books, Ποιητική, Νέα Εστία, Δευκαλίων, Μανδραγόρας, Οδός Πανός και (δέ)κατα.
Γράφει για την αστική περιπλάνηση και για τα όρια δοκιμιακού και λογοτεχνικού λόγου.

Reviews

[Σωτήρης Αδαμαρέτσος · Rating 4 out of 5]

Καρλ Σμιτ - Μάρτιν Χαιντεγκερ, δύο κορυφαίοι Γερμανοί διανοητές - συνοδοιπόροι της ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία.
Ο Νομικός (και αγαπημένος μου, όσον αφορά την διάσταση Εχθρού - Φίλου στο Πολιτικό) Καρλ Σμιτ, που "λιθοβολησε" θεωρητικά μέχρι θανάτου το Σύνταγμα της Βαϊμάρης και οδήγησε στην κατάρριψη του συνταγματικού νόμου από την Κυριαρχία του Αρχηγού, του Ενός.
Απ την άλλη ο Φιλόσοφος Χαιντεγκερ που μίλησε για την Κατανόηση του Είναι μέσα στο Χρόνο (Ιστορία του Εδώ - μεταφυσική του Επεκεινα) και πίστεψε ότι ο εθνικοσοσιαλισμος είναι η απαρχή του επαναπροσδιορισμου του Είναι στην Ιστορία (οι λέξεις, με την φιλοσοφική τους έννοια εδώ).

Ο Σινιοσογλου και σε αυτό το έργο ψηλαφιζει την πολιτική και φιλοσοφική σκέψη που έφτασε στα άκρα· εδώ όμως στην προσπάθειά της να αντιπαρατεθεί με την νεωτερικη σκέψη του Διαφωτισμού, μια παράδοση που εκφράζεται στα κείμενα του Ντε Μαιστρ και στην παρακμή της Δύσης του Οσβαλντ Σπενγκλερ.
Αναγιγνωσκει και μας κατευθύνει εννοιολογικά μέσα από τα ημερολόγια - εξομολογησεις αυτών των ηττημένων και περιθωριοποιημενων πια, μετά το πόλεμο, διανοητων, το Glossarium του Καρλ Σμιτ και τα Μαύρα Τετράδια του Χαιντεγκερ.

Κεντρικό επιστέγασμα της ανάγνωσης η διαπίστωση ότι ορισμένες φορές ο στοχασμός καθίσταται αυτοσκοπός και τολμά να επεκταθεί σε σχήματα πέραν της ηθικής, χάριν της ίδιας της αυτό-εκπλήρωσης του στοχαστή. Και στα δύο εξομολογητικα ημερολόγια - γραμμένα μετά την Πτώση του Γ' Ράιχ - είναι εμφανής η προσπάθεια των ηττημένων διανοητων να υπερασπιστουν την προπολεμικη στάση τους, πασχιζοντας να διαχωρίσουν τώρα την φιλοσοφία από την πράξη. Δυστυχώς η εμμονική μονοδιαστατη οπτική τους και η εμφανής μνησικακία τους απέναντι στην φιλελεύθερη νεωτερική σκέψη που επικράτησε μετά τον πόλεμο, τους εμποδίζουν να αποδεχτούν - ακόμα και μετά την ακαδημαϊκή περιθωριοποιηση τους (αμφότεροι αποπεμφθηκαν και δεν δίδαξαν έκτοτε) - την ήττα των ιδεών τους που οι ίδιοι πρόθυμα έδεσαν πάνω στο άρμα του εθνικοσοσιαλισμού. Η Άρνηση της Αποτυχίας και της Διάψευσης του στοχασμού τους είναι το τελευταίο τους νοητικό καταφύγιο, η πρόβλεψη της Πτώσης της Δύσης παραμένει η αέναη προσδοκία τους. Γι αυτούς η καταστροφή του Ανθρώπου είναι πλέον μονόδρομος.

[foteini_dl · Rating 5 out of 5]

Η εγγύτητα είναι παράξενο πράγμα. Να βρίσκομαι κοντά σε κάτι σημαίνει πως είμαι ήδη ξεκομμένος και μακριά του. Η εγγύτητα είναι μια απόσταση ειδικού τύπου.

Μέσω αυτού του δοκιμίου, ο Σινιόσογλου μας φέρνει σε επαφή με δυο ανθρώπους που προσπάθησαν σε κάποια-όχι τυχαία-χρονική περίοδο να αποκοπούν από τον κόσμο γύρω τους. Και τι ανθρώπους. Δύο από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που έχουν περάσει: το φιλόσοφο Martin Heidegger και το νομικό Carl Schmitt, οι οποίοι-για τους δικούς του λόγους ο καθένας-στήριξε (ο δεύτερος ουσιαστικά έστρωσε το έδαφος) το ναζισμό. Ο μεν πρώτος είδε στο φασισμό την έκφραση του ανολοκλήρωτου ευρωπαϊκού μηδενισμού, ο δε δεύτερος, κατά διαστήματα, είδε την έξοδο από την παρακμή της Δύσης .

Βέβαια, και οι δύο είχαν ένα κοινό: ένιωθαν αποστροφή, ή πιο σωστά μίσος, για τον ξένο και την περιπλάνηση, καθώς γι’ αυτούς ο σταθερός τόπος (Raum) ήταν ο συνδετικός τρόπος των ανθρώπων και ο τρόπος που λειτουργεί ο κόσμος. Αυτός και ο διαχωρισμός σε φίλους και εχθρούς.

Πραγματικά, αν εγώ ένιωσα να με κυριεύει το σκοτάδι όταν διάβασα τις 200 κάτι σελίδες του βιβλίου, ο Σινιόσογλου πρέπει να ένιωσε να τον ζώνει το απόλυτο έρεβος και ο ζόφος, μελετώντας τα Μαύρα Τετράδια του Heidegger και το Glossarium του Schmitt.

Όσον αφορά, το τρίτο μέρος, το ημερολόγιο του συγγραφέα που στρέφεται γύρω από ένα ταξίδι και μια ομιλία στη Σιγκαπούρη, ήταν εκπληκτικό.

Όσο κοντά κι αν βρεθώ σε έναν άνθρωπο, βρίσκομαι πάντα μακριά του. Άλλοτε, πάλι, είμαι τόσο μα τόσο μακριά, κι ωστόσο αυτός σκιρτά εντός μου, όπως συμβαίνει με τους τεθνεώτες. Είναι αρκετή η εγγύτητα; Ίσως ποθούμε κάτι ακόμη εγγύτερο από την εγγύτητα και πιο εγκάρδιο από τα παιχνίδια με τη γλώσσα.

Υ.Γ 1. Ίσως οι Μαύρες Διαθήκες να είναι μια καλή αφορμή για να διαβάσω με άλλο μάτι μία έκδοση του ΜΙΕΤ που περιλαμβάνει δύο δοκίμια του Richard Sennett (Ο ξένος, Δοκίμια για την εξορία).

Υ.Γ. 2. Η ψυχή των ανθρώπων δεν είναι πάντα άβυσσος. Ενίοτε είναι πυκνό σκοτάδι και προκαλεί απερίγραπτο τρόμο.

[Ζαν · Rating 5 out of 5]

Ο Νικήτας Σινιόσογλου έγραψε ένα γοητευτικό βιβλίο.Τόσο γοητευτικό, που καταφέρνει να κάνει λιγότερο απωθητική την επαφή με τα ημερολόγια των Καρλ Σμιτ και Μάρτιν Χάιντεγκερ και τις ιδέες που εκφράζονται σ' αυτά.
Εξαιρετικό και το δεύτερο μέρος του βιβλίου, στο οποίο ο Σινιόσογλου υιοθετεί κι ο ίδιος την ημερολογιακή-εξομολογητική γραφή, στη διάρκεια μιας ομιλίας του στη Σιγκαπούρη. Η ομιλία αφορά τα ημερολόγια των δύο στοχαστών, τα οποία συνεχίζουν να τον στοιχειώνουν καθ' όλο το διάστημα του επαγγελματικού ταξιδιού του. Το κομμάτι αυτό το βρήκα πραγματικά ευρηματικό, καθώς ο συγγραφέας μοιράζεται προσωπικά συναισθήματα και σκέψεις, κάτι που όπως τόνισε στο πρώτο μέρος του βιβλίου, φρόντισαν τεχνηέντως ν' αποφύγουν οι Σμιτ και Χάιντεγκερ.

[Maria · Rating 5 out of 5]

Καθηλωτική γραφή ! Απίστευτο πώς μπόρεσε να προσεγγίσει τόσο γοητευτικά ένα τόσο δύσβατο πεδίο .

[George · Rating 4 out of 5]

Εξαιρετική γραφή! Πάντα σύγχρονο το θέμα του! Μια επιστημονική προσέγγιση δύο στοχαστων του φασισμου, των βιβλίων τους, την επιρροή τους στην επαρχη του εθνικοσοσιαλισμου αλλά και τις σκέψεις τους μετα την πτώση του. Το τρίτο μέρος είναι λιγάκι δυσνοητο ως προς το μήνυμα του. Φυσικά και ο συγγραφέας δεν τασσεται υπέρ του φασισμου αλλά πιστεύω επηρεάζεται από την φιλοσοφικη τους προσέγγιση ως προς το Είναι και την εγγυτητα του ως προς το περιβάλλον του. Ίσως! Γνώμες;

[Γιώργος Γεωργόπουλος · Rating 5 out of 5]

Ο Σινιόσογλου (εμφανώς πιο πρώιμος- εικάζω λόγω της ηλικιακής συναρπαργής) για μία ακόμη φορά με έκανε να αγαπήσω τη γραφή του. Αυτό το δοκίμιο για τα όρια της ημερολογιακής γραφής έρχεται να ταράξει το μέσα μου με έναν ξεχωριστό τρόπο. Μας παραδίδει ένα "επικίνδυνο" βιβλίο. Ένα βιβλίο με ικανότητα διάβρωσης των πιο θεμελιακών σταθερών που μπορεί να κομίσει μια υπαρξιακή flânerie. Μας μεταφέρει στα άδυτα του στοχασμού δύο εκ των πιο επιδραστικών θεωρητικών του ναζισμού. Του Μάρτιν Χάιντεγκερ και του Καρλ Σμιτ. Αν και διαφαίνεται μια προσπάθεια για κριτική στο λόγο των δύο φιλοσόφων, μάλλον καταφέρνει το αντίθετο. Να μας γοητεύσει δηλαδή με τη σκέψη τους. Διαμεσολαβόντας τον στοχασμό τους μέσω της δικής του ανάγνωσης με έκανε να νιώσω ότι έρχονται αρκετά "λίγοι" σε εμένα, οπότε αναγνώρισα μια τάση να θέλω να επανακτήσω το υποτιθέμενο αρχικό τους μέγεθος διαβάζοντας τους αδιαμεσολάβητα, σκοπός που μπορεί να μην είναι ενάντιος στις προθέσεις του συγγραφέα, προ(σ)καλώντας μας σε προσωπικές αναγνώσεις του έργου τους.
Δεν ένιωσα πάντως ότι ο αντίλογος του Σινιόσογλου εξάντλησε τα όριά του και τις ικανότητές του. Από αποσπάσματα όπως αυτό δεν βγαίνεις εύκολα αλώβητος: "Ένας κόσμος όπου καταργείται ο εχθρός είναι ανατριχιαστικός, κόσμος που δεν υπάρχει πια «εξωτερικό», παρά μόνον ένα διογκούμενο «μέσα»". Θα επιθυμούσα ίσως να σχολιάσει με τί όρους και τί ποιότητες μπορείς να συσχετιστείς με αυτό που ονομάζει ο Σμιτ εχθρό, όπως και ότι το αξίωμα αυτό παύει να υπάρχει αν καταργήσεις τον εχθρό, κι επίσης ότι μπορεί εν δυνάμει εχθροί και φίλοι να ανταλλάσουν τις θέσεις τους καιροσκοπικά. Με την επαναφορά-επανανάγνωση του λογου των δύο φιλοσόφων στο ελληνικό κοινό ο Σινιόσογλου απαντά με έναν άλλο τρόπο (ίσως και με τον ίδιο) από αυτόν που οι δύο φιλόσοφοι επιθυμούσαν να παραμένουν επίκαιροι. Στα ερωτήματα που θέτει, η επιλογή του να εκδόσει αυτό το δοκίμιο απαντά καταφατικά στον λόγο τους. Αναρωτιέται: "Τί συμβαίνει στις ιδέες μετά την ήττα; Τι μένει πίσω, όταν οι ιδέες οπισθοχωρουν, απαξιώνονται ή συντρίβονται; Υπάρχει ένας χώρος σκοτεινός ν' αναδιπλωθούν, τρόποι να συντηρηθούν λάθρα;" Αν αποφύγω την απάντηση ότι πάντα θα βρίσκονται άνθρωποι που θα γοητεύονται από την ανήθικη ελευθερία του στοχασμού, τότε καταλήγω ό��ι αξίζει η επαναφορά του λόγου τους μόνο και μόνο ως αφορμή ενός δημιουργικού αντίλογου, πάντα μα πάντα όμως με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επίγνωση του πλαισίου που παράγει αυτόν τον αντίλογο. Μας λέει κάπου αλλού ο Σινιόσογλου: "Κάποτε το κακό δεν είναι διόλου κοινότοπο αλλά πολύ προσωπικό. Και μάλιστα τόσο, ώστε να παραστεί σε ό,τι πιο ειλικρινές μπορει να δώσει ένας άνθρωπος: την εξομολόγησή του. Κι έτσι επιβιώνει". Δεν ξέρω κατά πόσο είχε επίγνωση αυτής της δήλωσης του όταν στο τρίτο μέρος του δοκιμίου δοκιμάζει τα δικά του όρια ημερολογιακής γραφής αφηγούμενος την περιπλάνησή του στη Σιγκαπούρη. Δεν ένιωσα πάντως πως πρόκειται για μια εκ βαθέων εξομολόγηση-ξεγύμνωμα όπως συμβαίνει στο μετέπειτα αριστουργηματικό "Ο καρπος της ασθενείας μου". Δεν φαίνεται να προσπαθεί να μιμηθεί τον τρόπο που κοιτούν μέσα τους και έξω τους οι δύο φιλόσοφοι. Κι αυτή η αποφυγή-επιλογή δεν είναι επ' ουδενί λόγω απαξίωσης του "τρόπου" τους. Μπορεί στο βάθος κάτι να τον φοβίζει και να επιλέγει τον κατά τα άλλα γοητευτικό, αήθη και πιο ανώδυνο δρόμο του flâneur. Και ίσως αυτός ο φόβος είναι που τον ρέπει σε μια "αμφίδρομη σχέση" με τον λόγο των δύο φιλοσόφων - σε μια προσπάθεια να περιορίσει το "κακό" μέσα του περιορίζοντάς το στις γλωσσικές περιπλανήσεις του. Κι αυτό για μια ανάγκη "κατάρρευσης της διάκρισης του «κοντινού» και του «μακρινού», για να απαλλαγεί επιτέλους από την προσμονή της εγγύτητας κι από τον τρόμο της απόστασης".

Παρ' όλ' αυτά ο Σινιόσογλου έχει κερδίσει επάξια έναν φανατικό αναγνώστη που λατρεύει τη γραφή του και τον τρόπο που προκαλεί το πνεύμα του στις παρυφές των μετωνυμικών παραγώγων του.

[Φερειπείν · Rating 4 out of 5]

Μαύρες διαθήκες. Νικήτας Σινιόσογλου
“Οι μαύρες διαθήκες του Καρλ Σμιτ και του Μάρτιν Χάιντεγκερ υπήρξαν επώδυνη αναγνωστική εμπειρία. Σ’αυτές μέσα είδα την ευρωπαϊκή φιλοσοφία σε στιγμές οριακού αδιέξοδου, τότε που καταντά τόσο αδύναμη, ώστε μοιάζει να αναγγέλλει την αυτοχειρία της. Όλος ο εσωτερικός πόλεμος (belum internum) των ημερολογίων δεν είναι παρά ο ψίθυρος πριν από το τέλος.”
📖📖📖
Αν με κέρδισε κάτι στο συγκεκριμένο κείμενο είναι τα ελληνικά του Σινιόσογλου. Έτοιμα να αναμετρηθούν με κάθε πνευματική αναζήτηση και ακόμα πιο έτοιμα να ξεπεράσουν οποιοδήποτε σκόπελο γιατί δεν είναι αρτηριοσκληρωτικά, καθήμενα στις δάφνες μιας παρωχημένης, ανεξελικτικής γλώσσας. Η γλώσσα του πλούσια, πορώδης, ανιδιοτελής υποδέχεται το παρελθόν, προκαλώντας δημιουργικές προσχώσεις σε ένα ήδη καλλιεργημένο έδαφος, έτοιμη να εκπληρώσει τον σκοπό της και τις πιθανές προσδοκίες, ξεπερνώντας το αναμενόμενο.
📖📖📖
Παρά το γεγονός πως θεματολογικά μοιάζει περιχαρακωμένο σε ένα στενό πλαίσιο αναζήτησης επιτυγχάνει μια επέκταση, μια διαστολή του περιεχομένου του σε ένα πιο διευρυμένο περίγραμμα προβληματισμού.
📖📖📖
Σε ένα θέμα πάντα ζωντανό και αλησμόνητο και, δυστυχώς, παρόν ακόμα, το κείμενο του Σινιόσογλου γίνεται μια επίκαιρη φιλοσοφική προσέγγιση του φασισμού μέσα από δυο σημαντικά πρόσωπα της φιλοσοφίας που συνέδεσαν μαζί του το όνομά τους, τον Χάιντεγκερ και τον Σμιτ.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που στο μυαλό μου ήρθε ο Τόμας Μαν (τον αναφέρει, άλλωστε, και ίδιος ο συγγραφέας ως σχόλιο του Σμιτ για την οικογένεια Μαν) και κάποιοι δικοί του προβληματισμοί-ενίοτε καημοί για μια εικόνα της Γερμανίας που παρέδωσε τη σκυτάλη σε μια άλλη, βουτηγμένη στη ντροπή της ήττας του Β΄Παγκόσμιου Πολέμου. Ο συγγραφέας αυτού του φιλοσοφικού δοκιμίου αναδεικνύει την ανθρώπινη πλευρά των δύο φιλοσόφων με όλο το εύρος αυτής της διάστασής τους, εκείνη την ευάλωτη διείσδυσή τους στο φασισμό εξαιτίας προσωπικών τους απόψεων, πλανημένοι ή επί σκοπού διφορούμενοι, και τελικά την τραγική εντύπωση που άφησαν σε όλους, όσοι τους (επ)έκριναν.
Η ιδιοσυγκρασία τους, παρακινημένη ίσως από μία τάση προς την υπερβολή, τους απέκοψε από τη συλλογική τάξη πραγμάτων και τελικά τους οδήγησε σε μία αναπόφευκτη μίζερη απομάκρυνση από την ίδια της ζωή. Άλλωστε κανένα πεπρωμένο δεν είναι ξεκομμένο από την εκάστοτε προσωπικότητα, οπότε ο καθένας με τις πράξεις και τις επιλογές που η διαθέσεις του τον προστάζουν να ακολουθήσει, διεκδικεί ένα κομμάτι της αθωότητας ή το αντίθετό της, και αυτό το δοκίμιο ήταν για μένα διευκρινιστική αποσαφήνιση της παραπάνω εξίσωσης όσον αφορά τις δύο υπό εξέταση προσωπικότητες. Συχνά ένιωσα πως η πορεία τους υπήρξε αποτέλεσμα ενός αλλοτριωτικού και απροσδιόριστου καταναγκασμού που άλλοτε με έκανε να τους φαντάζομαι άλογους ως προς τις πράξεις τους και άλλοτε δικαίως υπόλοιπους γι'αυτές.
Η μαύρες διαθήκες είναι μία φιλοσοφική περιπέτεια για τη γνώση και τη δύναμή της ή τη δύναμη και τη γνώση της, και όλα αυτά υπό την προσηλωμένη -στην αισθητική απόδοση της γλώσσας- καθοδήγηση του δημιουργού τους, ο οποίος με ματιά διεισδυτική και αντικειμενική εξετάζει, χωρίς να παρεμβαίνει, τα παθιασμένα ξεσπάσματα των δύο φιλοσόφων και επιτρέπει στον αναγνώστη να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα, κάνοντας πολύ ενδιαφέρουσες και πρόσφορες για περαιτέρω προβληματισμό παρατηρήσεις. Δεν είναι πως απουσιάζει η προσωπική του άποψη, πως μένει απλώς παρατηρητής. Ασκεί όμως την κριτική του όχι επεμβατικά, αλλά προλειαίνοντας το διανοητικό έδαφος προς αποφυγή ανώφελων διαπραγματεύσεων με την ιστορική πραγματικότητα. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου, εκεί που συγγραφέας μας επιτρέπει μία πιο προσωπική γνωριμία, εκεί που στην έκφρασή του διακρίνονται σπέρματα λογοτεχνικότητας, η στάση του απέναντι στους δύο γερμανούς στοχαστές γίνεται πιο ξεκάθαρη χωρίς τους προηγούμενους φιλοσοφικούς ελιγμούς. Ο λόγος του είναι επιστημονικός χωρίς επιτήδευση και κεκαλυμμένη τεχνικότητα, ρέει αβίαστα, αυθόρμητα, στοχαστικά, θέτει ερωτήματα στα οποία στέκεται με κατανόηση για τη στάση των φιλοσόφων χωρίς να τους "καλοπιάνει", υπονομεύοντας τη σφαλερή αλήθεια τους και έτσι παρέχει στον αναγνώστη τα κατάλληλα εργαλεία, ώστε μόνος του να ξεχωρίσει το αληθινό από το απατηλό.

[Ρένα Λούνα · Rating 5 out of 5]

«Κι αν ακόμα νομίζετε πως όλοι οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν αδέλφια, δεν έχετε παρά να δείτε την ιστορία του Κάιν και του Άβελ»

Ο Σινιόσογλου βουτάει στα άδυτα, στα "Μαύρα τετράδια" του Χάιντεγκερ, και στο "Glossarium" του Σμιτ, τα πνευματικά ζοφερά καταφύγια δύο διανοητών του πολυκέφαλου φασιστικού λόγου.

Πρόκειται για τις εβένινες σκέψεις των ηττημένων στοχαστών του Τρίτου Ράιχ μέσα από το προσωπικό και ανθρώπινο (τι αμήχανη επιλογή λέξης..) εργαλείο της αφήγησης. Μάλιστα, μετά την πτώση του ναζισμού, ο λόγος τους προδίδει τη διάθεση εξομολόγησης και απογύμνωσης, όχι με ανάγκη απολογία, αλλά με στόχο την εσωστρέφεια ως χώρο και χρόνο, εκεί που επιχειρούν να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους μέσα στον εαυτό τους, ενώ αποτυγχάνουν να κρυφτούν στους στροβίλους της γλώσσας τους.

Ο Σινιόσογλου παραθέτει με ευχάριστη διαφάνεια τους συλλογισμούς των αντιδιαφωτιστών, σε σημείο που είναι υποφερτοί, μιας και χρησιμοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό ως ασπίδα προς τον αναγνώστη. Αναλύει τι φαίνεται ο φασισμός να αντιπροσώπευε στα μάτια τους, ο Χάιντεγκερ παθιασμένος με τη γλώσσα και το κράτος και ο Σμιτ πιο πνευματικός και νομοκεντικός, ανήσυχος με την εξαθλίωση της Δύσης.
Τους ακολούθησε και στα φιλοσοφικά μονοπάτια, όπως το φυσικό δίκαιο, τον φυσικό τρόμο, το τι βρίσκεται πέρα από την ανθρώπινη ηθική, τη συνεχή δίψα για κυριαρχία, τον καφκικό νόμο που εξυπηρετώντας τον κυρίαρχο δεν αργεί να γίνει καφκικός εφιάλτης, σημειώνοντας πως χωρίς εχθρούς δεν υφίσται καμία παραμυθένια θέση, παρά μόνο ο ήχος του καταρράκτη να επιστρέφει στο βουνό, την πολυπόθητη αλλαγή των προνομίων.
Ευτυχώς όμως, το τρίτο μέρος του βιβλίου έρχεται σαν δροσερό νερό στον διψασμένο αναγνώστη. Ο Σινιόσογλου παίρνει την πένα του ημερολογιακού λόγου για να καταφέρει όσα απέτυχαν οι προηγούμενοι δύο: «Κατά καιρούς ξεμένω από ανθρώπους. Τότε μ’ αρέσει η μανία να εξαιρεθώ κι απ’ τον τόπο μου ακόμη, να μην τον βλέπω άλλο ούτε να γυρνώ εντός του.»

Κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας στη Σιγκαπούρη, ο συγγραφέας γίνεται φλανέρ με τους προηγούμενους στοχαστές σα σύννεφο από πάνω του: «Φαίνεται πως σύντροφο θα έχω στο ταξίδι τούτο τον Χάιντεγκερ. Πως μου έγινε έτσι άσχημη η εγγύτητα, δεν ξέρω». (οουφ)

Έχουμε την ευκαιρία να δούμε μέσα από τα μάτια του συγγραφέα τους προηγούμενος στοχαστές δίπλα δίπλα, με τον Νίτσε και άλλους εχθρούς του οργανωμένου κράτους απέναντί τους, την κριτική στον νεωτερισμό, μακντόναλτς και άλλα ταχυφαγεία, θαυμασμό για τα συμπαθητικά μικρά αιλουροειδή της πόλης, το πως η Σιγκαπούρη βρέθηκε στη δίνη εθνικών συγκρούσεων δυτικού τύπου, το φρουτάκι durian και την αρχιτεκτονική που τον περιβάλει. Ο Σινιοσογλου στέκεται στο πως κάποια ογκώδη κτίρια μας τσαλαπατησαν τον ψυχισμό και ειρωνικά μας απομάκρυναν, πως η ομοιομορφία είναι γαλήνια εντός της φυσικής και όχι αυτή των ανθρωπίνων κατασκευασμάτων (κλείσιμο ματιού), ενώ καταλήγει να του ψιθυρίζει ο Χάιντεγκερ πως η εγγύτητα είναι η ιδανική απόσταση, ενώ ο ίδιος στέκεται σε άλλον ορισμό, με άλλες μετρήσεις:

«Τα πρόσωπα που με πλησιάζουν είναι τόσο ξένα, ώστε νιώθω ασφαλής, λες και μια εύπλαστη μεμβράνη μας χωρίζει και μ’ ασφαλίζει, κάποιου είδους νεοπλατωνικό όχημα του εαυτού, μια ενδιάμεση χώρα ανάμεσα στο σώμα των άλλων και την ψυχή μου».

[Myrto · Rating 5 out of 5]

Καθώς πήγαινα στη σχολή σήμερα στη Ναντέρ, διάβαζα τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου. Στην μετακίνηση/ δεν ξέρω κι εγώ πόσα μέτρα κάτω από τη γη/ στο σημείο εκείνο που κρατά 4 λεπτά μέχρι το ρερ να διασχίσει την απόσταση από το Σαρλ ντε Γκωλ Ετουάλ μέχρι την Ντεφάνς/ εκεί/ όπου αν το πολυσκεφτείς παθαίνεις ασφυξία.

Τι θα πει, είμαι εδώ τώρα; (224)

Πριν δύο μέρες ήμουν στο Τσάινα Τάουν του Παρισιού και ψωνίζοντας λαχανικά και φρούτα και άλλα ασιατικά νόστιμα πραγματάκια, πράγματι ένιωθα τόσο οικεία εκεί! Πιο οικεία κι από ό,τι νιώθω στην ελληνική εστία. Και βεβαίως μακριά από τα παριζιάνικα γαλλικά και το παίδεμα του κεφαλιού, ανάμεσα σε κάποιου άλλου είδους γαλλικών, μάνγκο πολλών ειδών, κινεζικών κεφτεδακίων και νουντλς. Στην λαϊκή κοντά στο σπίτι μου δεν θυμάμαι να νιώθω έτσι.

[Liana Chronea · Rating 4 out of 5]

Πολύ ωραία γραφή, πάνω σ’ ένα πολύ δύσκολο θέμα. Δύο μεγάλα μυαλά συμπορεύονται με το ναζισμό. Τα ημερολόγιά τους, είναι αποκαλυπτικά των απόψεών τους, κι απέχουν αρκετά από τη γενική ιδέα του ναζισμού που επικρατεί.
Ένα πραγματικά ενδιαφέρον τρίτο μέρος σαν κατακλείδα, από τον συγγραφέα που τόλμησε να "αποκρυπτογραφήσει" αυτά τα ημερολόγια.
Πολύ αξιόλογο.

[Nikos · Rating 4 out of 5]

Εξαιρετικο δοκιμιο απο τον Σινιοσογλου που περιγραφει τις αποψεις τον Χαϊντεγκερ και Σμιτ οσον αφορα τον ολοκληρωτισμο και το πως συμβαδιζαν οι δυο τους με το Γ' Ραιχ.

[John · Rating 5 out of 5]

Αν και η ημερολογιακή γραφή είναι νομίζω αγαπημένο είδος του ίδιου του συγγραφέα , δεν αρκεί για να δικαιολογίσει τις φασιστικές ιδέες του Heidegger και Σμιτ και στο βιβλίο υπάρχει ιδεολογική ανάλυση γι'αυτό όσο και για τον φιλοσοφικό δρόμο που τους οδήγησε εκεί και έγινε πλυντήριο για πολλούς άλλους.
Ο Σινιοσόγλου σκάβει αρκετά στον τρόπο σκέψης των δύο θετικά προσκήμενων στο φασισμό γερμανούς
( Martin Heidegger o θεωρητικός φιλόσοφος του γερμανικού ιδεαλισμού και Καρλ Σμιτ: ο «Kronjurist» του Τρίτου Ράιχ ) και επισημαίνει την προβληματική (αντισημιτισμός / πατριδολαγνία / ιδεαλισμός κτλπ )
αλλά και καταβαραθρώνει τις δικαιολογίες τους όχι μόνο στο δικαστήριο αλλά και στα προσωπικά γραπτά τους (ημερολογιακή γραφή).
Το συστήνω 100%.
Επίσης το βιβλίο ( σαν έκδοση ) είναι πολύ καλοφτιαγμένο