Zeynep Hanım 19. yüzyıl sonunda "kadın hakları" konusunda büyük bir uyanışa yol açan Batı feminist hareketi karşısında kıpırtısız görünen Doğu'dan sesini yükselten öncü bir kadın. Bu bakımdan o evrensel bir isyancı, dili iyi kullanan bir entelektüel, aynı zamanda uyumsuz ve dik kafalı bir romantik, bir "cesur yürek."
O belki de bizim yalnız başına seyahat eden 'İlk Türk Kadın Gezginimiz!' -Buket Uzuner-
Zeynep Hanım, 1906-1912 yılları arasında bazen tek başına, bazen kız kardeşiyle birlikte Avrupa'yı neredeyse karış karış gezip, izlenimlerini yazan, Rodin'den Britanya milletvekillerine kadar farklı çevrelerin davetlerine katılıp onlarla, anadillerinde derin fikir tartışmalarına girmekten hiç çekinmeyen, altı dilde yazan ve okuyan, piyano ve ud çalan sıradışı bir kadın.
Pierre Loti'nin Les désenchantées (Bezgin Kadınlar) romanının gizli kahramanı da olan Zeynep Hanım'ın Loti ile gizlice buluşmalarından, 1906 yılında kız kardeşiyle peşlerine takılmış gizli polisten (hafiyeler) nefes nefese kaçışlarına kadar tüm yaşadıkları, yüksek bütçeli bir ajan filminin fantastik kurgusuna taş çıkartacak kadar gerilimli ve sürprizlerle dolu bir macera!
Bir Türk Kadınının Avrupa izlenimleri, Zeynep Hanım'ın, İskoç feminist gazeteci Grace Ellison'a yazdı¤ı mektuplardan oluşuyor.
اليشمق والعباءة --- حصل في عام 1906 أن هربت زينب هانم مع أختها ملك هانم من الدولة العثمانية إلى أوروبا. كان قد بلغ تململها من عالم الحريم المغلق أوجه بعد ازدياد التضييق على الناس بعد محاولة اغتيال السلطان عبد الحميد... كانت تريد أن تعيش الحلم الأوربي بالحرية والحضارة والفن والثقافة! وفي أثناء جولتها في أوروبا وإقامتها فيها أخذت تراسل صديقتها الانكليزية مخبرة إياها بانطباعاتها... ومن خلال الرسائل نبحر في روحها المتوحدة، فهذا الانتقال جعلها تقارن بين الشرق والغرب، بين عالم الحريم العثماني المغلق وعالم النساء الأوربي المفتوح، بين عالم المثال وما قرأته في الكتب وبين الواقع... لم تكن رسائل امرأة مبهورة بالغرب أو حاقدة على الشرق وإنما فيلسوفة تحلل وتتساءل وتقارن، وترى المزايا والمعايب في كلا العالمين، مع روح مثالية تبحث عن عالم يشبهها وما كانت لتجده... اختبارها لهذا التباين بين العالمين قد فتح عينيها على مزايا الشرق والأتراك الذين خلفتهم وراءها... وسنة إثر سنة بتنا نرى كيف بدأ الحلم الأوربي يبهت والغشاوة تزاح عن عينيها فالواقع الأوربي غير مثاليات النظريات ورومانسيات الروايات التي اعتادت قراءتها حين كانت في بلادها، والمثقفون من الأوربيين لايكاد يعدون على أصابع اليد، بل اكتشفت أنها أكثر ثقافة واطلاعا على ثقافتهم منهم... وانقلب في عينيها عالم الحريم فصار هادئا وعميقا وعالم النساء الأوربي تافها وضحلا، أوقاسيا وذلك بعد مشاهدتها حركة السيفرجيت النسوية البريطانية في تلك الفترة... ه (والآن وقد شاهدت النساء في معظم البلدان، فربما تريدين أن تعرفي من أكثر اللواتي أعجبت بهن حسنا، سأخبرك بصراحة، إنها المرأة التركية. سيجيبني شخص عادي "بالطبع [سأقول هذا]"، ولكنك لست شخصا عاديا ولذلك سأخبرك بأسبابي. لا أقول هذا لأني امرأة تركية، ولكن لأنه على الرغم من وضعهن المستعبَد، فقد استطعن الابقاء على عقلهن حرا من الأحكام المسبقة، فهن لا يفكرن كما يعتقد الناس أن عليهن أن يفكرن وإنما كما يفكرنه بأنفسهن. وفي كل أوربا لم أجد نساء يملكن مثل هذه الجرأة في التفكير. في كل بلد هناك نساء _حتى لو كن حفنة فقط_ هن فوق الطبقات وفوق الجنسيات ويملكن الجرأة ليكن أنفسهن. هؤلاء الناس هم أكثر من أقدرهم، هؤلاء الناس الذين دائما أرغب بالتعرف عليهم، فبالنسبة لهم العالم برمته أهل.) ص216
وأخذ سؤال يعلو صوته داخلها هل كانت أوروبا تستحق هذا العناء؟ وازداد الواقع واقعية بزواج أختها، فصارت وحيدة تواجه الحياة بمفردها ومن دون معيل فتحول الحلم لكابوس. وفي إحدى الليالي في فرنسا اشتد عليها مرض ألم بها، ورفض بواب العمارة إحضار الطبيب لها في منتصف الليل، فأقسمت إن خرجت من مرضها حية لتعودن للدولة العثمانية...ه
وآخر رسالة كانت وهي تشاهد اسطنبول تلوح بالأفق من على السفينة، سعيدة بعودتها لبلدها وغير آسفة على تلك البلاد التي خلفتها وراءها... ست سنوات وهي مقدار رحلتها هذه، جعلتها تكتشف كم هي محظوظة لكونها امرأة تركية...ه (معك حق، قد كان الغرب هو الذي تعلمت فيه كيف أقدر بلدي. هنا درست أصله وتاريخه الذي ما زلت لا أعلم منه إلا قليلا.) واكتشفت كم هي محظوظة لخوضها هذه التجربة، إذ لو كانت أتت على سبيل السياحة لأوربا ولم تعش فيها كامرأة منهم لما كانت انتبهت لحقيقة واقع هذه البلدان، مشفقة على من قابلت من معارفها الأتراك السائحين _وذلك بعد تخفيف السلطان لتشديده إثر هروبها_، فهم لن يروا بعيني السائح المستمتع المبهور ما رأته بعيني من عايش الواقع.ه (ولا تعتقدي لوهلة أني الوحيدة التي ستقع بمثل هذا الخطأ، فتسعة من أصل عشرة من بني جلدتي _رجالا ونساء_ يملكون نفس التوقعات عنهم [أي عن الغربيين]. وما لم يأتوا للغرب فيروا بأنفسهم ويعيشوا شيئا من التجارب التي عشناها، فلن يقدروا الناس الساكنة المتأنية في بلدنا. كم خطير هو حث هؤلاء الشرقيين على التقدم، فيتقهقرون خلال بضع سنوات فقط إلى نفس الدرجة من الغباء التي للناس البائسين المنحطين في الغرب؛ معلوفين بالأدب السقيم ومسممين بالكحول.) ص 238
زينب كانت امرأة مثقفة تتحدث أكثر من لغة، فالرسائل مكتوبة بالانكليزية ابتداء، وكانت على اطلاع على آداب الغرب وشعرائه وفنونه ولذلك اهتمت في البحث عن هذه الأمور في زوايا أوربا واهتمت بزيارة الأوبرا التي كانت حلما لها، وتحدثت عن مقارنات ممتعة بين فنون وآداب كل من العالمين، حتى زارت قبور شعرائهم، وحينها لم تسلم حتى المقابر من مقارناتها، فتحدثت عن الأنس في مقابر تركيا في مقابل الوحشة المقبضة في مقابر أوروبا... في تأملاتها الكثير من العمق وبعد النظر وشجن المتوحد والشاعرية الشفيفة، وفيها نقد لاذع لإشكالات وأخطاء في كل من الشرق والغرب وخاصة فيما يتعلق بالأنظمة في كليهما، مع ترجيحها لكفة فضائل الناس في الشرق، فهم الأكثر لهفة وكرما والغريب فيهم لا يضيع، ولا يتوانون عن قضاء حاجة أيا كان... وهكذا اكتشفت أنه لم يكن ينقص الشرق إلا بعض الإصلاح وليس التحول لغرب آخر... بل وصل بها الأمر إلى أن دعت على الشرق بالفناء إن فكر أن يتحول لغرب آخر...ه (هذه الحادثة التي تبدو تافهة بحد ذاتها، لكنها ستكون ذكرى مؤلمة جدا عن أهم صفة لأناس هذا البلد [فرنسا] ألا وهي انعدام حسن الضيافة. وإن كانت بلادنا الشرقية لا بد يوما صائرة كهذه البلاد الغربية، إن كانت ولابد وارثة كل هذه النقائص التي تتشابك في هذه الحضارة أكثر فأكثر، فليت الهلاك يحل بها الآن! ه إذا لم تهذب الحضارة كل فرد بخصلة التراحم العظيمة والسامية، فما فائدتها؟ أرجوك أخبريني ما الفرق بين المواطنين في باريس وبين السكان الضوار في غياهيب إفريقيا؟ نحن الشرقيون نتخيل كلمة الحضارة مرادفة لعديد من المزايا، وكنت _كشأن الكثيرين_ أعتقد هذا. فهل من الممكن أن تكون بدائية هكذا؟ ولكن لماذا علي الشعور بالخجل من إيماني بالخير في الجنس البشري، لماذا علي لوم نفسي إن كان هؤلاء البشر لم يرقوا لتوقعاتي؟) ص227
صديقتها الانكليزية جريس إليسون هي صحفية نسوية ومؤلفة كتاب (انكليزية في حريم تركي )، وهي من نشرت رسائلها هذه عام 1913، بعد عودة زينب، مع مقدمة كتبتها عنها وبعض الهوامش التي توضح فيها بعض المعلومات عن زينب وظروفها أو عن الشرق عموما، أو تعتذر فيها من القارئ الغربي حين تعلو نبرة نقد زينب...ه
أما الأخت ملك هانم فلم تظهر كثيرا في الرسائل، وجدير بالذكر أن ملك أختها هذه، غير ملك هانم التي هربت من الدولة العثمانية في فترة سابقة قبلها بعدة عقود وكتبت مذكراتها (ثلاثون عاما في الحريم) والتي سبق وتحدثت عنها، فملك صاحبة المذكرات تلك كانت زوجة متنفذ قبل أن يجور عليها الزمان ولم تكن من أصول تركية، وكانت حاقدة على العثمانيين والمسلمين عموما، وشتان بين مذكراتها الحاقدة وبين رسائل زينب الصادقة...ه
الرسائل أيضا فيها تفاصيل كثيرة عن عالم الحريم وكيف كن يزجين أوقاتهن، وعن نشاطاتهن الخاصة والمجتمعية، وفيها تفنيد لكثير من الأفكار المتخيلة الاستشراقية، فقد عبرت عن تفاجؤها أن الأوربيين يخبرونها عن حريم لا تعرفه... ومن أكثر ما سُئلته هو عن تعدد الزوجات والتي ذكرت أنه لم يعد أمرا منتشرا وليس إلا بعض حالات تعرفها تعد على أصابع اليد... كما يظهر للمرء أن عالم الحريم بصرامته وانغلاقه هو منتشر في الطبقات العليا في المجتمع، وليس في سائر المجتمع التركي، وكلما ازدادت الأسرة قربا من السلطان ازداد انغلاق عالم الحريم وصرامة تقاليده ومراقبته... ه (كم أتمنى لو أن تسعة من كل عشرة كتب كتبت عن تركيا أن تحرق، كم مجحف هو نقدهم للأتراك! ثم ما هذا الهراء الذي كتب عن النساء، لا أستطيع تخيل من أين استقى الكتاب هذه المعلومات، أو ما هي طبقة النساء اللواتي زاروها. فكل كتاب قرأته كان مجحفا بطريقة ما تجاه المرأة التركية. لم تفهمنا ولا أية امرأة [كاتبة] حقيقة، لم تقدر أيا منهن أننا نمتلك قلبا أو عقلا أو روحا.) ص178
كما قد ذكرت ملاحظات هامة عن فرق التربية بينها وبين جدتها، ولماذا لا تستطيع أن تكون راضية مثل جدتها، وهو ما أدى لكل هذا الصراع والتمزق فيها ولجيل كامل بدأ يظهر على ما يبدو، إذ أن أولاد الذوات كانوا يتابعون التقاليع والثقافة الغربية، وكانت في صغرها تحضر الحفلات الأوربية مع والدها، حتى فرض عليها الحجاب _الذي يعني البقاء في الحريم_ حين وصلت لسنه مما حز في نفسها، فضلا عن مربيتها الانكليزية التي حدثتها عن الحرية في بلادها، وكانت المربيات اللواتي يحضرها الأهل لأولادهم عموما من الانكليزيات والفرنسيات، طبعا مع الشيخ الذي كان يأتي لتعليمهم القرآن... وهذا ما خلق شرخا في هويتها، فأتت تجربة السفر هذه بمثابة كي عنيف لهذا الشرخ، فالتأم على ندبة في روحها...ه (هل تذكرين كمية السعادة التي أتيت بها فرنسا، بلد الحرية والمساواة والأخوة؟ ولكن بعد أن شاهدت ممارسة هذه الكلمات السحرية الثلاث، كم تغيرت طريقة تفكيري برمتها. ليس فقط نظرياتي عن طبيعة الحكومات لم تعد كما هي، بل ثقتي بأن السعادة التي من الممكن أن يتحصل عليها الفرد من هذه الحكومات قد تهشمت تماما.) ص237
من اللفتات الجميلة التي ذكرتها أيضا هو حديثها عن الإسلام بحب، فلم تكن ناقمة على دينها، وحديثها عن شهر رمضان في تركيا وعن النشاطات الجميلة التي كانوا يقومون بها مفعم بالحنين، وتحدثت عن حب المسلمين أيضا لسيدنا عيسى، وانتقادها للمسيحية كما رأتها في الغرب، مما دعا صديقتها للتعليق بأنه رغم النقد غير اللائق إلا أنها آثرت ترك رأي امرأة تركية كما هو... ه تقول تعليقا على امرأة انكليزية بدأت تبشرها بالمسيحية مشفقة حين علمت أنها "وثنية!" أي غير مسيحية: ه (ولكن ما الذي بإمكانها تعليمي عن المسيح لا أعلمه لتوي؟ للأسف أنها لا تعلم شيئا عن دين محمد ولا كم كان متفتح العقل، ولا عن الإعجاب الذي تحدث به عن عيسى المصلوب، ولا عن كيف أحببنا كلنا المسيح من تفسيرات محمد لسيرته وأعماله) ص206 – 207
أكثر من قرن مضى على رسائلها وكل شيء يكرر ذاته... من يصدق أنها تبصرت بكل هذا قبل أكثر من مئة عام! وتحليلاتها العميقة تعين على فهم جزء من مزاج الناس في تلك الفترة من الدولة العثمانية والعوامل المشكلة له، وظهور فكرة الشرقي في مقابل الغربي بوضوح مع صراع الهوية... والجميل في كل هذا أنه صوت امرأة عميقة الفكر من الداخل...ه كتاب نادر يستحق القراءة والترجمة، ويبدو خامل الذكر، فإنما ظهرت ترجمة تركية له عام 2001. ه
ليست هناك معلومات كثيرة عنها في الكتاب، أما النت فيخبرنا أن زينب هانم هو الاسم الأدبي المستعار الذي تكتب به، أما اسمها الحقيقي فهو Hatice Zennur (خديجة ذا النور؟) ، ولدت عام 1883، أي أنها ��انت في الثالثة والعشرين حين ابتدأت رحلتها، ووالدها كان نوري بيك موظفا مهما في وزارة الخارجية زمن السلطان عبد الحميد الثاني، وجدها كان ماركيزا فرنسيا، كان قد قدم إلى الدولة العثمانية وأحب امرأة عثمان��ة فاعتنق الإسلام وتزوجها... تلقت في نشأتها ثقافة غربية وشرقية، فكانت تتقن خمس لغات، وكانت وصديقاتها تحاول تحسين وضع الحريم، ولكن والديها كانا يتوقعان منها أن تكون زوجة تركية تقليدية، فقد زوجها والدها من دون رضاها من سكرتيره! مما اضطرها لتقوم بفعل ما، فقامت هي وأختها بكتابة رواية (Les Desenchanées) بشكل سري بمساعدة صديقة أوربية، ونشرها في باريس، لتسلط الضوء على اضطهاد المرأة الشرقية، فحققت شهرة واسعة، وخوفا من فضيحة الرواية وهربا من العادات والتقاليد التي خنقتها، هربت مع أختها ليلا في القطار بمساعدة صديقة أوربية، ومع أنها لم تتحدث في رسائلها عن سبب هربها الحقيقي، لكنها لمحت إلى كيف يتم التزويج في عالم الحريم من دون حتى أن ترى زوج المستقبل أو تتعرف عليه!!! أما أختها فتزوجت بعد عامين من نبيل بولندي واستقرت في أوربا، وأما هي فلم تجد الحرية التي تبحث عنه وعادت كما نعلم، وتوفيت بعمر الأربعين عام 1923 بمرض السل. ه
تقول في نهاية رسائلها: ه (أحب بلدي اليوم كما لم أحبه من قبل، ولو أني فقط أستطيع إثبات هذا فلن أرجو من الحياة أكثر.) ص244
رحمة الله عليها كم كانت امرأة ذكية
وأخيرا، فالنسخة التي قرأتها في العام الماضي هي نسخة عتيقة من موقع أرشيف، وجزء من المراجعة من الذاكرة، والمقاطع هذه من ترجمتي، وفي الكتاب مجموعة صور، هذه منها
زينب هانم ---
الصديقة الإنكليزية جريس إليسون في ثياب تركية (الصورة من كتابها) ه ---
زينب وملك وصديقة ثالثة تجلس بينهما، ويذكر الكتاب أن ما علق على الحائط هو لوحة لآية قرآنية، ولكن لا يوجد آية كذلك (والله يعلمكم في كل الأمور)!؟ ---
İmkanım olsa da keşke bu kitabı herkese dağıtabilsem. 1906 yılında Osmanlı Devleti'nden hayatını riske atıp kaçan iki kızkardeş Avrupa'ya Batı'nın özgürlüğü ile tanışmaya giderler. O dönemde yaşamları değer görmezken aldıkları bu kararın riskli olup olmadığını sorar Zeynep Hanım. 6 yıllık süre boyunca Zeynep Hanım, Avrupa izlenimlerini arkadaşı Grace Ellison'a mektuplarla aktarır. Batı ve Doğu'nun kültür karşılaştırmasında o kadar güzel tespitleri var ki her sayfasında büyülendim.
Güzel ve akıcı bir dili var. Söz konusu dönemi bir kadının gözünden görme fırsatımız sınırlı olduğundan her halükarda okunmaya değer olduğunu düşünüyorum. Bu kitap sayesinde 1906-1908 yılları arasında bir Türk kadını gözünden yalnızca Avrupa değil dönemin Osmanlı İmparatorluğu ve sosyal hayatı hakkında da bilgi edinmiş oldum.
"Tanıdığım "hoşnutsuzlar" gerçek inançlılardı, çünkü hiç değilse inançla, hiçbir yararı olmayan tevekkül arasındaki ayrımı biliyorlardı. Çok şükür ki onların sayısı her geçen gün artıyor. Akıllıca planlanmış, bireyin özgürlüğünü ve ırkın yücelmesini amaç edinen bir ihtilali giderek artan bir sabırsızlıkla bekliyorum." yazmış Zeynep Hanım. O günleri göremediği için üzüldüm ancak cumhuriyet devrimlerimizin de özellikle dönemin kadınları için ne denli büyük bir ihtiyaç olduğunu bir kez daha fark etmiş oldum.
"Zeynep Hanım, zamanın seçkin Osmanlı ailelerinin kızları gibi iyi eğitim almış, Batı klasiklerini okuyacak kadar iyi Fransızca ve İngilizce, Kur'an okuyup anlayacak kadar iyi Arapça, paha biçilmez Acem şairlerini okuyacak kadar iyi Farsça, konuçacak kadar Rusça, Yunanca bilmekte, piyano ve ud çalmaktaydı."
Ben Lady Montagu’nun Türkiye Mektupları eserinden sonra okudum. İyi ki de öyle yapmışım. Çünkü kitapta çok ufak da olsa aynı eserin bahsi geçiyor. Bu kitapta gerçekten düşünce dünyası geniş, iyi eğitimli Osmanlı’daki bir Türk bir kadının deneyim ve düşünce dünyasına şahit oluyorsunuz. Çok kolay okunan ve gerçekten dönem yaşantısındaki kadının yerine bir fikir veriyor. Şunu belirtmem lazım Zeynep Hanım gerçekten çok cesur bir kadın. Ayrıca yaptığı Avrupa-Doğu(Osmanlı) karşılaştırmalarını da zevkle okudum. Maalesef cumhuriyeti göremeyen Zeynep Hanım’ın peçe için kitapta şöyle bir cümlesi geçiyor; acaba torunlarımın torunlarının bu iğrenç esaretten kurtulabilecek mi diye soruyorum kendime. Torunlarınız değil sizin nesliniz kurtuldu Zeynep Hanım. Huzurla uyuyunuz.
This entire review has been hidden because of spoilers.
Bu kitaba gerçekten büyük umutlarla başladım fakat büyük hayal kırıklığına uğradım. Kitaba 4 yıldız vermemin sebebi Melek Hanım'ın yazdığı bir mektubun ve ilk birkaç mektupta Zeynep Hanım'ın yeni kazandığı özgürlüğe karşı olan tepkisinin beni çok etkilemesi. Eğer tüm mektuplar bu şekilde devam etseydi bu kitap benden şüphesiz 5 yıldız alırdı fakat maalesef Zeynep Hanımın mektupları zaman ilerledikçe can sıkıcı boyuta gelmeye başladı.
Öncelikle beni bu kadar çok etkileyen bölümlerden bahsetmek istiyorum, sırf bu kısımlar için büle birisine bu kitabı okumasını tavsiye edebilirim. Zeynep Hanım ve Melek Hanım'ın Osmanlı rejiminde kız çocuğu olarak büyümenin ve özgürlüğe sahip olmamanın ne kadar zor olduğunu anlattıkları kısımlar beni gerçekten çok etkiledi. Zeynep Hanım'ın Grace'e çocukluğundan sonra ilk kez güneşe çıplak gözle ve kafesli camların arkasından bahmadığını söylediği bölüm beni gerçekten çok duygulandırdı. Bunun ne kadar zor olduğunu hayal bile edemem ama maalesef bugün bile bazı Arap ülkelerinde olup aynı durumda olan kadınlarımız var. Grace Elliot'un dipnotlarından bırınde zaman Türk kadınlarında intiharın çok yaygın olduğundan bahsediyor, bunu daha önce hiç duymamıştım. Gerçekten üzüldüm. Aynı zamanda Melek Hanım'ın çarşafa ilk girişini annlattığı kısım beni çok etkiledi. Sadece bu kısımları okumak kadınların neden kendi vücutları ile ilgili özgürlüğü hak ettiklerini anlamak için yeterli.
Melek Hanım'ın ilk çarşafa girişini anlatması "Bazen babam beni yabancı arkadaşlarını ziyarete götürürdü; orada kız ve erkek çocuklar birlikte oynardı. Ben de onlarla birlikte güler oynardım. Ama onların yaşamının ancak sınırında olduğumu bilirdim, her geçen gün benim var olma hakkımın bir parçası elimden alıncağını, çok yakında yüzümü bir peçenin örteceğini ve her umudu, her duygusu ayaklar altında ezilen bür Müslüman kadından başka birşey olmayacağımı bilirdim."
Her ne kadar bu anlattığım kısımlar beni çok duygulandırıp etkilemiş olsa da Zeynep Hanım'ın genel tavrı maalesef bu kitabı okurken aldığım zevki bir hayli azalttı.
Öncelikle Zeynep Hanım'ın kitabın en başından itibaren 'En büyük dert ve acı benim, benim dışımda herkes haksız yere üzgün' diye aldığı bir tavır var. Avrupalı olup da üzgün ya da herhangü birşeyden şikayetçi olan her kadına karşı tepkisi 'Süz bizim gibi tutsaklığın ne olduğunu bilemezsiniz' oldu. Bu düşünce yapısı çok kusurlu çünkü buna göre durumu Zeynep Hanım'dan çok daha kötü olan insanlar var ve Zeynep Hanım'ında hiç şikayet etmeden Osmanlı yönetimine baş eğmesi gerekirdi. Aynı zamanda Zeynep Hanım sürekli Avrupalıları ve Grace Elliot'ı küçük şeylere söylenip hiç şükretmedikleri için suçlarken kendisi de aynı şeyi yapıyor. Örneğin Grace Elliot ona otelini yemek saatlerinden dolayı beğenmeyip değiştiğini söylediğinde cevap olarak kızgın bir mektup gönderirken kendisi de Avrupa'yı hiç beğenmeyip hayal kırıklığına uğradığını ve sebep olarakta İngilizlerin yemeklerini hiç beğenmediğini ve Fransızların yemeğe misafir davet edince karşılık beklemelerini sunuyor. Zeynep Hanım kendisinin Osmanlı Rejmi altında yaşadıklarını böyle ufak şeylerle bir tutması can sıkıcı. Bu bir ve iki kez olsa tolere edilir ama Zeynep Hanım sürekli bir şeyden şikayet etmekte. Sanki Avrupa'nın kadınların özgür olduğu Türkiye olmasını ister gibi davranıyor.
Buna ilaveten Zeynep Hanım bize önsözde zeki bir kadın olarak tanıtılıyor ki buna hiç şüphem yok ama kitapta bazı yerlerde gerçekten böyle zeki bir kadının nasıl böyle düşünebildiğine şaşıp kaldım. Zeynep Hanım Osmanlı'da yaşayan herkesi sanırım kendisiyle eşit seviyede sanıyor. Zeynep Hanım bayağı varlıklı bir kadın, Osmanlı dönemi yaşamış çoğu insanın aksine. Aynı zamanda Osmanlı'dan bahsederken sadece İstanbul'u içeren bir peri masalından bahsediyor. Sanırsam Osmanlı'ya karşı bu bakış açısı zamanla memleket hasretinden dolayı bu dereceye gelmiş olabilir ama yine de böyle zeki bir kadının "Osmanlı'da yoksuz bile mutlu, kıskançlık yok." demesi beni çok şaşırttı.
Son olarak Zeynep Hanım'ın başka kadınlara, özellikle o dönemler İngiliz kadınının seçme ve seçilme hakkı için olan savaşına karşı olan tutumu beni çok rahatsız etti. Kadınların ezildiği rejimden kaçan ve özgürlük arayan bir kadının en basit kadın haklarını destekleyeceğinü düşünmüştüm ama Zeynep Hanım kadın hakları savaşını kadınları hanımlıktan uzaklaştırdığını, kendisi o şekilde hanımlıktan uzaklaşmak yerine Osmanlı rejimindeki gibi tutsak hayatı yaşamayı tercih ettiğini söylüyor.
Sonuç olarak bu kitapta gerçekten alınması gereken güzel mesajlar olduğuna katılıyorum fakat benim için o mesaj yaklaşık sayfa 100e kadar vardı ve sonraki 120 sayfa sadece can sıkıcıydı.
İki eğitimli Osmanlı kadınının gözünden İstanbul'da Sultan II. Abdülhamit dönemi, Avrupa'ya kaçışları, Avrupa ile ilgili gözlemleri ve içlerinden birinin Türkiye'ye dönüşü. Hali hazırda günümüz Türkiye'si için de geçerli olan birçok doğru tespit ve değerlendirmeyle dolu.
The Book consists of letters written by one of the main characters of Pierre Loti's "Les Désenchantées" book, Zeynep Hanim, to Grace Ellison. The letters begin with the two sisters' fear of being arrested and their escape from Istanbul to France, before extending over a period of 6 years to six different countries: England, Germany, Switzerland, France, Italy, and Spain. The bittersweetness of leaving their loved ones and country and the excitement of gaining their freedom turn into disappointment and melancholy over the years. We can attribute the disillusionment of this woman, who is searching for freedom, to the prejudices she encounters in the countries she visits as an Eastern woman who is fluent in 7 languages, plays the piano, reads both Eastern and Western classical literature, and is culturally sophisticated: - The prejudices against her in the countries where she is received as a circus animal, as an Eastern woman (“How extraordinary an intellect it showed to think that the history of the evolution of Turkish women could be summed up in a few words - or to expect the psychology behind the thoughts that led to this or that decision to be explained. How could we have possibly given all the special reasons for our escape! To people we hoped never to see again - to people who treated us as if we were something strange, as if we were a strange rarity that would make a lady's "five o'clock tea" less boring, how could we have explained all of this?" she writes) - The disappointment of not finding the ideal culture and scientific knowledge she had hoped to find among European women - The shock of learning about the torture of the pioneers of the women's rights movement in the prison in England, the country she had idealized as a land of freedom ("In a parliamentary session, women seeking to speak in the government are locked in a cage like a harem and not even allowed to make a sound. They have to wait for the approval of men to smoke in any meeting" the letters, which began with this, turn into complete disappointment with the torture news in the final letters) - The absurdity of the woman seeking her old comfort and ladylike dignity, like a bird out of a golden cage, after her father, who financed her travels, had provided her with comfortable opportunities throughout her life and so on. The letters end with the return to Turkey in 1912.
Zeynep Hanım’ın arkadaşı Grace’e yazdığı mektuplardan derlenmiş bir çalışma. Buket Uzuner’in önsözdeki takdimi Zeynep hanım hakkında çok büyük bir beklenti yaratarak başlatıyor kitaba... gezgin denilebilir mi kendisine, sanmıyorum! Ama yine de Türk kadınını Avrupalı kadına anlatan, Avrupa’yı ve Avrupa kadınını da Türk kadınının gözünden resmeden çok güzel mektuplar yazmış Zeynep hanım. Okunası...
Çok güzel bir cesaret hikayesi olarak başlayıp buruk bir geri dönüşle bitti. Zeynep Hanım’ın suffragette kadınlarına karşı tutumu, Fransız gazetelerinin iktidar eleştirilerini yorumlayışı vs çarşaf ve zoraki evlilik baskısından bıkıp özgürlük arayışıyla kaçan doğulu bir kadının batı değerlerine ayak uydurmakta nasıl zorlandığını çok net gösteriyor. Okuması güzeldi ama zaman zaman anakronik hataya düşüp Zeynep Hanım’ı yargılamadım desem yalan olur.
This entire review has been hidden because of spoilers.