آیین مهر: میترائیسم

by هاشم رضی

Genres: History

460 pages, Hardcover

First published January 1, 1980

About the author

هاشم رضی (۱۳۰۳در تهران) ایران‌شناس و مترجم ایرانی. رضی بیش از ۲۰ کتاب تالیفی دارد. هاشم رضی از پژوهشگران در حیطهٔ تاریخ زردشتیان است و کتاب‌ها و تحقیقات بسیاری در این زمینه دارد.

از جمله آثار او:
حکمت خسروانی
آیین مهر (۲ جلد)
دانشنامه ایران باستان ۱۳۸۰
تاریخ ادیان (۲۵ جلد). هاشم رضی. تهران. ۱۳۴۳ خورشیدی (تاکنون هفت جلد آن را منتشر کرده‌است.)
ادیان بزرگ جهان. هاشم رضی. فروهر. ۱۳۶۰
وندیداد (ترجمه، شرح، واژه نامه در ۲ جلد)
وندیداد (ترجمه، شرح، واژه نامه در ۴ جلد)
گنجینه اوستا: گاثاها، یسنا، یشت‌ها، ویسپرد و خرده اوستا
تاریخ مطالعات دین‌های ایرانی
مدعیات نبوت و مهدویت
خودآموز خط و زبان اوستایی
دستور زبان اوستایی
فارسی باستان
پیدایش روانکاوی (ترجمه - فروید)
آینده یک پندار (ترجمه - فروید)
اصول روانکاوی (ترجمه - فروید)
حکمت خسروانی: سیر تطبیقی فلسفه و حکمت و عرفان در ایران باستان از زرتشت تا سهروردی و استمرار آن
آیین مغان: آموزه‌ها و مراسم و باورهای بنیادی، پژوهشی درباره دین‌های ایران باستان (۱۳۸۲، نشر سخن)
دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت (۱۳۸۲، نشر سخن)
جشن‌های آب: نوروز، سوابق تاریخی تا امروز، جشن تیرگان و آب پاشان، آبریزگان همراه با گزارش‌هایی درباره آداب و رسوم ملی و دینی زرتشتیان
زرتشت پیامبر ایران باستان

Reviews

[Tanaz · Rating 5 out of 5]

مجموعه دو جلدی آیین مهر رو ترم اول دانشگاه بودم که خوندم سر کلاس ادبیات استادم معرفی کردن و من هم که سرم درد میکنه واسه کتابهایی از این دست به داداشم گفتم و این کتاب رو خرید با توجه به اینکه دانشجو بودم نسبتاً خوب و سریع خوندمش البته کتابی هست که نمیشه سرسری ازش رد شد و احتیاج به فکر داره یادمه وقتی این کتاب رو خونده بودم خیلی دوس داشتم برم درباره آیین زروانی ها هم اطلاعات کسب کنم
میتولوژی ها همیشه هیجان انگیز و مرموزن
با این کتاب عاشق هاشم رضی شدم بعد کتاب جشن های آب رو هم ازش خوندم اونم خیلی دوس داشتم کتاب زرتشت پیامبر ایران باستانش رو هم خوندم ولی فک میکنم کامل نخوندم واسه یه تحقیق روی اون کتاب وقت گذاشتم
ولی واقعاً هاشم رضی کتابی دوست داشتنی تر از آیین مهر داره؟ خیلی مطمئن نیستم

البته بعد که پیگیر کارهاش شدم (چند سال بعد) فهمیدم که کارهاش ممنوع شدن
-_-

[Ali · Rating 3 out of 5]

The worship of Mithra, the Iranian God of the sun, justice, contract, and war in pre-Zoroastrian Iran. Known as Mithras in the Roman Empire during the 2nd and 3rd centuries AD, this deity was honoured as the patron of loyalty to the emperor. After the acceptance of Christianity by the emperor Constantine in the early 4th century, Mithraism rapidly declined.
هاشم رضی سال های متمادی مذاهب و فرهنگ ایران قدیم را پژوهیده و بررسیده، و آثارش برای علاقمندان در این زمینه ها جاذب و خواندنی ست. آیین مهر، یک پژوهش عمیق در میترائیسم و سیر این آیین از ایران و بین النهرین تا بالکان و روم، و سپس بازگشت به ایران عهد ساسانی ست. در این گردش، آثار باقی مانده از مهردینان نشان می دهد که این آیین تا چه اندازه از زروانیسم (زمان گرایی) در ایران تاثیر پذیرفته، تا کجا بر روی کیش مزدایی، آیین مانی، و بالاخره مسیحیت اثر گذاشته و خود دچار چه تحولاتی شده و سپس در بازگشت به ایران عهد ساسانی، تا کجا بر دین زرتشت اثر گذاشته تا آنجا که در کنار اهورمزدا و آناهیتا، به بخشی از باور معقتدان زمان های متاخر به مذهب زرتشت، تبدیل شده. از شگفتی های این پژوهش هاشم رضی، یافتن سند و شاهد بر مشابهت های بسیار میترائیسم با مسیحیت است، تا آنجا که پژوهشگر با تاسی به برخی از ایران شناسان دیگر، آیین مسیحیت را تغییر یافته ی میترائیسم می داند و دلایلی دارد که چگونه در قرون سوم و چهارم میلادی، کشیشان و مقدسین پیرو مسیحیت، برای مبارزه با مهردینی که در سراسر رم و اروپا گسترش یافته بود، آیین ها، اوراد و مراسم مهردینی را به آیین مسیحیت نسبت می دادند تا به این وسیله، و بنا به مصلحت سیاست روز، میترائیسم را در مقابل مسیحیت منزوی کنند. به زعم هاشم رضی، اگرچه میترائیسم خود به خود به ضعف و نابودی گرایید، اما در آیین مسیحیت زنده ماند چرا که مسیحیت چیزی نیست جز ادامه ی میترائیسم.
از سوی دیگر تاثیر مهردینی در گنوستی سیسم قرون وسطا در اروپا آشکارا به چشم می خورد. در ایران و بخش وسیعی از آسیای صغیر و خاورمیانه، پس از سقوط ساسانیان، به گونه ای ویژه در عرفان و حکمت شرق به حیات خود ادامه داد. هاشم رضی خود در دو مطلب جدا گانه؛ "حکمت اشراق" و "حکمت خسروانی" به این تاثیرگذاری بصورتی مفصل پرداخته است و سوای بررسی تاثیرات مهردینی در عقاید و باورهای سهروردی، نشانه هایی از باور به مهردینی را در اشعار شاعرانی چون حافظ و جلال الدین بلخی بررسیده است.
"مهرپرستی"(میترائیسم) یکی از پیچیده ترین آیین های ایران باستان است که ریشه هایی در تمدن های دره ی سند در شرق نجد ایران، و تمدن های بین النهرین نظیر بابل در غرب ایران داشته است. اگرچه در کتیبه های داریوش دوم و سوم از هخامنشی از مهر و میترا به عنوان یاری دهنده یاد شده و نشان از وجود اعتقاد به این الهه در آن دوران است، در دوران تسلط پارت ها (اشکانیان) با وجودی که ستایش و نیایش مهر در گوشه و کنار ایران به صورت هایی متفاوت وجود داشته، میترائیسم در سایه ی مزدائیسم قرار می گیرد و آیین های قبیله ای دیگر فرصت تجلی به مهر نداده اند. با این همه بازگشت پر جلال مهر و میترا به فرهنگ ایران دوران ساسانی، به گونه ای که مهر و ناهید (میترا و آناهیت) در کنار اورمزد، ستایش و نیایش شده اند، دوباره جلوه گری می کند. این دوره مصادف است با گسترش میترائیسم در نقاط دیگر دنیا، به ویژه میان لژیونرها و جنگجویان رمی که میترا را یاری دهنده ی خود در جنگ ها می دانسته اند. بازمانده ی متروکه ی معابد میترا در اروپای جنوبی و مجسمه ها و سنگ نگاره های متعددی که میترا را در پیروزی بر گاو نشان می دهد، نشانه ی حضور پر رنگ این آیین در قرون اولیه ی مسیحت است. کنستانتین امپراطور روم شرقی در اواخر قرن چهارم میلادی، پیش از آن که به آیین مسیحیت گرایش پیدا کند و دین مسیح را دین رسمی روم به حساب آورد، پیرو مهر و آیین میترا بوده. دشمنی با مهرپرستان، از اواخر قرن چهارم میلادی چنان قوت گرفت که در فاصله ی کوتاهی بسیاری از آنان کشته شدند و معابدشان ویران شد.

[Mehrdad Noorani]

man ketabe zartosht payambar irane bastan ra khandam va shifteh ketab shodam..174 ax por rumuz ast