Το διασημότερο βιβλίο του μεγάλου Πορτογάλου συγγραφέα στην πλέον πρόσφατη και ολοκληρωμένη εκδοχή του. Η μεγαλοφυΐα του Πεσσόα στο απόγειό της.
Αντι-μυθιστόρημα, βιογραφία του πιο κοντινού στον Πεσσόα ετερώνυμου του Μπερνάρντο Σοάρες, ημερολόγιο, χρονικό, ένα είδος λογοτεχνίας από μόνο του; Τι είναι το "Βιβλίο της ανησυχίας" που εκτόξευσε τον συγγραφέα του στο πάνθεον των μεγαλύτερων συγγραφέων όλων των εποχών και τον τοποθέτησε στον περίφημο Δυτικό Kανόνα του Χάρολντ Μπλουμ πλάι στον Δάντη και τον Σαίξπηρ;
Γεννήθηκε με τη δημοσίευση το 1913 ενός αποσπάσματος και συνέχισε να γράφεται μέχρι τον θάνατο του Πεσσόα το 1935. Εκδόθηκε 50 χρόνια αργότερα και καθώς ο δημιουργός του δεν είχε αφήσει παρά μόνο τον τίτλο του και ελάχιστες οδηγίες, συχνά αντικρουόμενες, από τότε μελετητές του μεγάλου Πορτογάλου συγγραφέα, επιμελητές και μεταφραστές συνθέτουν τα αποσπάσματά του καταθέτοντας τη δική τους εκδοχή του "Βιβλίου της Ανησυχίας".
Η παρούσα μετάφραση βασίζεται στην πιο πρόσφατη και πιο έγκυρη πορτογαλική εκδοχή του, εκείνη του άοκνου μελετητή του Πεσσόα Ρίτσαρντ Ζένιθ και περιλαμβάνει 481 αποσπάσματα, τα μεγάλα κείμενα που είχε επιλέξει για το βιβλίο ο συγγραφέας του, καθώς και κείμενα του Πεσσόα που αναφέρονται σε αυτό.
"Αυτό που έχουμε μπροστά μας", γράφει ο Ρ. Ζενίθ, "είναι το βιβλίο-όνειρο, το βιβλίο-απελπισία, το αντι-βιβλίο, πέρα από οποιαδήποτε λογοτεχνία. Αυτό που έχουμε σ’ αυτές τις σελίδες είναι η μεγαλοφυΐα του Πεσσόα στο απόγειό της". Σκέψεις, αποφθέγματα, όνειρα, ιστορίες, περιγραφές, ένα μαγικό βιβλίο που μαγνητίζει. Ο κάθε αναγνώστης, τονίζει η μεταφράστρια του Πεσσόα Μαρία Παπαδήμα, μπορεί να το διαβάσει "ακολουθώντας ευλαβικά την αρίθμηση ή ανοίγοντας τυχαία κάποια σελίδα, ανακατεύοντας τα αποσπάσματα ανάλογα με τη διάθεση της στιγμής, να συνθέσει το δικό του "Βιβλίο της Ανησυχίας" δημιουργώντας με τον συγγραφέα του μια σχέση καινοφανή και απολύτως μοντέρνα, γράφοντας εν τέλει το δικό του προσωπικό βιβλίο".
Περιεχόμενα Α΄ Τόμου
Εισαγωγή Το Βιβλίο της ανησυχίας ή Η κιβωτός της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα Οργάνωση της παρούσας έκδοσης Προλεγόμενα της μετάφρασης Οδηγίες προς τους αναγνώστες Βιβλίο της ανησυχίας Πρόλογος (Φερνάντο Πεσσόα) Αυτοβιογραφία χωρίς γεγονότα
Fernando António Nogueira Pessoa was a poet and writer.
It is sometimes said that the four greatest Portuguese poets of modern times are Fernando Pessoa. The statement is possible since Pessoa, whose name means ‘person’ in Portuguese, had three alter egos who wrote in styles completely different from his own. In fact Pessoa wrote under dozens of names, but Alberto Caeiro, Ricardo Reis and Álvaro de Campos were – their creator claimed – full-fledged individuals who wrote things that he himself would never or could never write. He dubbed them ‘heteronyms’ rather than pseudonyms, since they were not false names but “other names”, belonging to distinct literary personalities. Not only were their styles different; they thought differently, they had different religious and political views, different aesthetic sensibilities, different social temperaments. And each produced a large body of poetry. Álvaro de Campos and Ricardo Reis also signed dozens of pages of prose.
The critic Harold Bloom referred to him in the book The Western Canon as the most representative poet of the twentieth century, along with Pablo Neruda.
"Ποτέ δεν αγαπάμε κάποιον. Αγαπάμε απλώς την ιδέα που σχηματίζουμε για κάποιον. Τελικά αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας έννοια και ο εαυτός μας.
Αυτό είναι αλήθεια σε όλη την κλίμακα του έρωτα. Στο σεξουαλικό έρωτα αναζητάμε τη δική μας απόλαυση με τη μεσολάβηση ενός ξένου κορμιού. Στον έρωτα που διαφέρει από τον σεξουαλικό αναζητάμε τη δική μας απόλαυση με τη μεσολάβηση μιας δική μας ιδέας. Ο αυνανιστής είναι αποτρόπαιος, αλλά, στην απόλυτη αλήθεια, ο αυνανιστής είναι η απόλυτη λογική έκφραση του ερωτευμένου. Είναι ο μόνος που δεν προσποιείται μήτε κοροϊδεύει τον εαυτό του. Να λες. Να ξέρεις να λες. Να ξέρεις να υπάρχεις μεσ” από τη γραπτή φωνή και τη νοητική εικόνα! Η ζωή δεν αξίζει τίποτα παραπάνω: το παραπάνω είναι άντρες και γυναίκες, υποθετικοί έρωτες και ματαιοδοξίες ψεύτικες, προφάσεις της πέψης και της λήθης, άνθρωποι που κινούνται πάνω κάτω, σαν ζώα όταν ανασηκώνουμε μια πέτρα, κάτω από τον μεγάλο αφηρημένο βράχο του γαλάζιου χωρίς νόημα"
Το πρώτο μέρος του βιβλίου της ανησυχίας είναι ένα πάζλ απο περιπλεκόμενα όνειρα. Σημειώσεις ψυχικής εξομολόγησης,φωτεινής και κατασκότεινης ταυτόχρονα. Κομμάτια καρδιάς. Κομμάτια λογοτεχνικής θεωρίας. Αυτοβιογραφικά αποσπάσματα ονείρων και απομόνωσης.
Μια επιστολή που γράφτηκε για να μην εκδοθεί με τίτλο "η αισθητική της αδιαφορίας". Ένα εγχειρίδιο πεπρωμένου που διατηρεί πάντα ευπρόσδεκτη την ελπίδα της αποτυχίας.
"Ανασυνθέτοντας διαρκώς τον εαυτό μου, τον κατέστρεψα. Από την πολλή σκέψη του εαυτού μου είμαι πια οι σκέψεις μου και όχι εγώ. Με βυθομέτρησα και άφησα να πέσει ο βυθομετρητής. Ζω για να σκέφτομαι αν έχω βάθος ή όχι, χωρίς πια άλλο βυθομετρητή πέρα από το βλέμμα μου, που μου δείχνει, φωτεινό πάνω στο σκούρο φόντο του καθρέφτη του τεράστιου πηγαδιού, το πρόσωπό μου να με κοιτάζει ενώ το κοιτάζω".
Ένας παραπονιάρης ονειροπόλος. Ένας παρίας της ζωής και οπαδός της φαντασιακής νοημοσύνης. Ένας άνθρωπος τραγικά μοναχικός και μοναδικός.
Καθισμένος πίσω απο ένα παλιό γραφείο,σε ένα φτωχικό νοικιασμένο δωμάτιο μας καλεί να τον νιώσουμε. Να μπούμε στο σκοτεινό δωμάτιο και να διαβάσουμε τις σκόρπιες σημειώσεις που γράφει καθημερινά κάνοντας μια αδιάκριτη ενδοσκόπηση στο βυθό των αισθήσεων της ψυχής του.
"Από τη ζωή τίποτα άλλο δεν ζήτησα πέρα από το να περάσει από μέσα μου χωρίς να την αισθανθώ. Από την αγάπη το μόνο που ζήτησα ήταν να μείνει για πάντα ένα όνειρο μακρινό. Από τα εσωτερικά μου τοπία, όλα τους μη πραγματικά, αυτό που με είλκυε ήταν το μακρινό, και τα τοξωτά γεφύρια που έσβηναν, σχεδόν στην απόσταση των τοπίων των ονείρων μου, είχαν μια γλυκύτητα ονείρου σε σχέση με άλλα μέρη του τόπου -μια γλυκύτητα που μ' έκανε να τ' αγαπώ. Η μανία μου να δημιουργώ έναν κόσμο ψεύτικο με συνοδεύει ακόμα, και μόνο με τον θάνατό μου θα μ' εγκαταλείψει».
Ο Πεσσόα δημιουργεί ζωντανούς καθρέφτες μεταφυσικής απεικόνισης επινοημένων τοπίων και ειδώλων. Οι ερωτήσεις πέφτουν σαν τη βροχή που τον θλίβει και τον αναζοογωνεί με τη μυρωδιά που απλώνει στη φύση. "Ποιος είμαι εγώ;" "Τι με κάνει να γράφω;" "Σε ποιον πρέπει να γυρίσω;" "Ποιον έχω; ποιος με περιμένει;"
Λατρεύει τη μοναξιά που τον καταστρέφει. Διατυπώνει ευκρινέστατα εναν μεταφυσικό πλούτο αυτοσεβασμού, καταπίεσης και εκτροχιασμού στο προσωπικό μητρώο του που ποτέ δεν καταφέρνει να αναλύσει.
" Για να καταλάβω κατέστρεψα τον εαυτό μου. Η κατανόηση είναι να ξεχάσουμε την αγάπη".
Η δημιουργία του γραπτού απολογισμού καταστρέφει τον ίδιο. Συγκρίνει την ψυχή του με μια μυστική ορχήστρα της οποίας τα μουσικά όργανα σταδιακά χαμηλώνουν ένταση και αργοσβήνουν. Χτυπούν πάλι δυνατά σε στιγμές απόγνωσης,αυτοκτονικής δειλίας.
Ο εαυτός του άδεια σκηνή θεάτρου. Διάφοροι ηθοποιοί-καθημερινοί άνθρωποι,παίζουν έργα ρουτίνας και υποταγμένης πρόζας.
Έτσι πληρώνει την ετερονομία του και απομακρύνεται απο την κοινωνική ζωή. Δεν του ταιριάζει. Του προκαλεί σωματική ναυτία. Η παρουσία άλλων προσώπων τον κάνει να ονειρεύεται μια περίεργη απουσία που δεν κατανοεί ούτε καθορίζει. Θεωρεί μόνο πως κινδυνεύει και εκτροχιάζεται απο το ονειροπόλο του είναι.
Όλα τα παραπάνω αναφέρονται στο ημερολόγιο του ετερώνυμου του Πεσσόα Μπερνάντο Σοάρες.
Ένας ασήμαντος βοηθός λογιστή που καταγράφει ενδοσκοπικά τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Στη Λισσαβώνα,αρχές 20ου αιώνα.
Επωδός του: "αναζητώ δεν βρίσκω". "Θέλω και δεν μπορώ". Θυμίζει πολύ το "Δεν μπορώ να συνεχίσω. Θα συνεχίσω". Του Μπέκετ. Αναφέρονται στη μάχη απέναντι στην αδυναμία. Μια μάχη χαμένη εκ προοιμίου.
Αυτό το βιβλίο γεννάει μια αίσθηση βαθιά συντριπτική με μοιραίες επιδράσεις στον ψυχισμό. Με αλλόκοτα τοπία θανάτου και σκοτεινή έξαρση,πάθος και απελπισία θλιβερή.
"Με πονάει το κεφάλι μου και το Σύμπαν".
***** Τι να γράψεις γι'αυτό το βιβλιο; Τι να πρωτοπείς; Κάθε σχολιασμός ή κριτική άποψη θα φανεί τουλάχιστον ανεπαρκής και επιεικώς ανούσια. Εδώ δεν μιλάς με λέξεις, αισθάνεσαι τις λέξεις ολοκληρωμένες σαν ζωντανές υπάρξεις. Εδώ η τέχνη φόρεσε αληθινό ελληνορωμαϊκο μανδύα και έγινε βασίλισσα.*****
Είναι μια βιβλική μορφή τέχνης που απευθύνεται στην επιμελή ψυχή μας και προσπαθεί να μας δώσει την αλήθεια μέσα απο μια πραγματικότητα που όλοι ξέρουμε πως ποτέ δεν υπήρξε. Όπως αναφέρει και ο δημιουργός "κατάλαβα σε μια αστραπή της ψυχής οτι δεν είμαι κανένας. Κανένας, απολύτως κανένας".
[Λατρεμένο Απόσπασμα]
"ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΠΟΛΥ ΕΚΛΕΠΤΥΣΜΕΝΑ ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ. ΧΟΡΤΑ ΠΟΥ ΤΑ ΜΑΖΕΨΑΜΕ ΣΤΙΣ ΓΩΝΙΕΣ ΤΩΝ ΕΡΕΙΠΙΩΝ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ ΜΑΣ. ΜΑΥΡΕΣ ΠΑΠΑΡΟΥΝΕΣ ΠΟΥ ΒΡΗΚΑΜΕ ΣΤΑ ΜΝΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΡΟΘΕΣΕΩΝ ΜΑΣ. ΕΠΙΜΗΚΗ ΦΥΛΛΑ ΑΠΟ ΔΕΝΤΡΑ ΑΝΑΙΣΧΥΝΤΑ ΠΟΥ ΚΟΥΝΟΥΝ ΤΑ ΚΛΑΔΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ ΟΧΘΕΣ ΤΩΝ ΚΟΛΑΣΜΕΝΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ".
Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα έργα όλων των εποχών. Ο Fernando Pessoa είναι ένας χαρισματικός άνθρωπος.
Μου πήρε πολύ χρόνο για να τελειώσω το βιβλίο, σχεδόν 6 μήνες. Σε κάθε του φράση έχει κάτι σπουδαίο να πει, σε σημείο που ανά μερικές σελίδες σταματούσα για να συνειδητοποιήσω το βαθύ νόημα των λεγόμενων του.
Πιο πολύ με εντυπωσίασε ο πολύ διαφορετικός τρόπος της σκέψης του. Αντιλήψεις στις οποίες ποτέ έως τώρα δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα να καταλήξω με τον δικό μου τρόπο σκέψης. Κέρδισα πολλά από αυτό το βιβλίο, όχι τόσο από τις ιδέες του συγγραφέα, αλλά το ότι άνοιξε καινούργιους ορίζοντες στο μυαλό μου, κάτι το οποίο σπάνια έχω συναντήσει.
Διάβασα την δίτομη έκδοση, από Gutenberg. Βιβλία που μπορούν να διαβαστούν παράλληλα με άλλα. Σε βάζουν οι σκέψεις του Πεσσόα να σκάψεις βαθιά μέσα σου. Θα τα έχω στο κομοδίνο μου για να τα ξεφυλλίζω ξανά και ξανά.
«Μια μέρα ίσως καταλάβουν πως εκπλήρωσα, όπως κανένας άλλος, το εγγενές μου καθήκον να ερμηνεύσω ένα κομμάτι του αιώνα μας· κι όταν το καταλάβουν, θα γράψουν πως στον καιρό μου κανείς δεν με κατάλαβε, πως έζησα δυστυχισμένος μέσα στη γενική αδιαφορία και κρυάδα, και πως είναι μεγάλο κρίμα που μου συνέβη αυτό»
Ποιητικος… διαβάζεις τις σκέψεις του και ταξιδεύεις . Νομίζω είναι εκρηκτική εγκεφαλική εμπειρια η επαφή με τις σκέψεις του συγκεκριμένου ετερώνυμου ..
Ο Πεσσόα είναι για μένα ο πιο γοητευτικός συγγραφέας. Οι ετερώνυμοι που έχει πλάσει και μέσα από αυτούς μιλάει και αναπτύσσει τις ιδέες του,είναι μία σχολή από μόνοι τους για το πως ενας συγγραφέας μπορεί να παίξει με το ύφος και τον τόνο και πάνω απ'όλα με την ίδια του την προσωπικότητα. Η φράση του "να είσαι πολλαπλός σαν το σύμπαν" νομίζω περιέχει όλη την φιλοσοφία της γραφής του. Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι σαν ημερολόγιο των σκεψεών του.Κάποιες είναι καταθληπτικές,άλλες συνταρρακτικά ρεαλιστικές κι επίκαιρες,ένω κάποιες άλλες εμμονικά επαναλαμβανόμενες. Η ειρωνεία του είναι επίσης χαρακτηριστική κι αγαπημενή ειδικά στο τελευταίο κομμάτι του Ά τόμου. Δεν βάζω 5 αστεράκια μόνο λόγω της επανάληψης κάποιων σημείων που εν μέρει δικαιολογούνται, απ'την άλλη όμως κουράζουν λίγο τον αναγνώστη. Σε κλαθε περίπτωση είναι απο τα βιβλία που θα σύστηνα ανεπιφύλακτα.
¬Ειχα μεγάλες φιλοδοξίες και υπέρμετρα όνειρα - αλλά τα ίδια είχαν και το παιδί για τα θελήματα και η μοδίστρα, γιατί όνειρα έχει όλος ο κόσμος. Αυτό που μας διαφοροποιεί είναι η δύναμη να τα υλοποιούμε ή η τύχη να τα βλέπουμε να υλοποιούνται για μας.
¬Γιαυτό το χωριό είναι μεγαλύτερο από την πόλη. Από εκεί μπορεί κανείς να δει περισσότερο σύμπαν απ' ότι στην πόλη, «γιατί εγώ έχω το μέγεθος αυτού που βλέπω κι όχι το μέγεθος του ύψους μου».
¬Την ομορφιά ενός γυμνού σώματος την αισθάνονται μόνο οι φυλές που φορούν ενδύματα. Η αιδώς είναι για την αισθησιακότητα ό,τι και το εμπόδιο για την ενέργεια. Το τεχνητό είναι ο τρόπος να απολαμβάνουμε το φυσικό. Αν απόλαυσα αυτή την απέραντη εξοχή, είναι γιατί δεν ζω εκεί. Δεν νιώθει την ελευθερία όποιος δεν γνώρισε ποτέ την καταπίεση.
Θα επρόκειτο πράγματι για ιεροσυλία να αποπειραθεί (έστω) κανείς να περιγράψει με ακρίβεια, με λόγια, την εμπειρία που βιώνει όταν έρχεται σε επαφή με αυτήν τη δημιουργία. Συνεπώς, δεν έχω λόγια.
"Πρεπει να διαλεξω τι απεχθανομαι – ή το ονειρο που η ευφυια μου μισει, ή τη δραση, που η ευαισθησια μου αποστρεφεται, ή τη δραση, για την οποια δεν γεννηθηκα, ή το ονειρο, για το οποιο κανεις δεν γεννηθηκε. Το αποτελεσμα είναι ότι επειδη απεχθανομαι κ τα δυο, δεν διαλεγω κανενα, αλλα επειδη πρεπει καποια στιγμη ή να ονειρευτω ή να δρασω, μπερδευω το ένα με το άλλο".
Ό,τι και να πει κανείς γι αυτό το βιβλίο είναι λίγο.Ιδιαίτερος ο Πεσσόα του οποίου το μεγαλείο αναγνωρίζω με θέρμη."Κάθε αληθινή συγκίνηση συνιστά ένα ψέμα για τη νόηση,δεδομένου ότι της διαφεύγει".Διαβάστε το αργά,προσηλωμένα και δε θα χάσετε(ή μάλλον θα χάσετε το μυαλό σας!!)
Αγαπημένο!! μπορείς να διαβάσεις όποια ιστορία θέλεις, με όποια σειρά θέλεις. Κάθε ιστορία είναι ένα ταξίδι στην ανθρώπινη ύπαρξη μέσα από την μοναδική ματιά του ανθρώπου με τις πολλαπλές ταυτότητες.
Ο Πεσσόα δεν ήταν τρελός. Ίσως ήταν σοφός. Σίγουρα όμως ήταν πολύ διαφορετικός από τους συγκαιρινούς του. Κάποιοι θα μπορούσαν να τόν χαρακτηρίσουν ‘απροσάρμοστο’, ενώ κάποιοι άλλοι ‘ιδιοφυή’. Χωρίς αμφιβολία όμως δεν προσποιείται. Είναι ο εαυτός του. Είναι ό,τι γράφει.
Σ´αυτήν την ‘αυτοβιογραφία χωρίς γεγονότα’, όπως υποτιτλοφορεί το ‘Βιβλίο της Ανησυχίας’ ο ‘ετερώνυμος’ συγγραφέας του Μπερνάντο Σοάρες, ο Πεσσόα μάς λέει ποιός είναι και τί πιστεύει. Μάς λέει ότι ο κόσμος δεν είναι παρά η εντύπωση μας για τον κόσμο. Αυτό που διαφοροποιεί τον ‘ανώτερο’ από τον ‘κατώτερο’ άνθρωπο είναι η ολοκληρωτική απώλεια της ασυνειδησίας. Να αποκτήσει δηλ. ο άνθρωπος συνείδηση πρώτα του εαυτού του και μετά του κόσμου γύρω του. Με αλλά λόγια να αποκτήσει αυτογνωσία. Ο Σοάρες/Πεσσόα βρίσκει αβάστακτη τη ζωή και τη δράση. ‘Κηρύττει’ την ‘μη δράση’. Μόνη καταφυγή το όνειρο, που αποτελεί μια άλλη διάσταση της πραγματικότητας. Ο Σοάρες/Πεσσόα δεν έχει ελπίδες για το μέλλον ούτε νοσταλγίες για το παρελθόν. Το ηθικό του mantra είναι: ´δεν επιθυμώ να κάνω ούτε κακό ούτε καλό σε κανέναν’. Δεν πιστεύει στην αγάπη, αφού άλλωστε ποτέ δεν αγαπάμε τον άλλο γι’ αυτό που είναι, αλλά μάλλον την ιδέα που έχουμε σχηματίσει στο μυαλό μας γι’αυτόν. Τόν απασχολεί το ζήτημα του Θεού, δεν αποκλείει την ύπαρξη του, τόν αναζητεί αλλά αδυνατεί να τόν βρει. Δεν είναι πεσιμιστής αλλά θλιμμένος. Όμως η θλίψη του δεν τόν οδηγεί σε αυτοκτονικό ιδεασμό· θεωρεί την αυτοκτονία δειλία. Ο Σοάρες/Πεσσόα μάς θυμίζει τον παραφρασμένο Αριστοτέλη δια στόματος Nietzsche: ‘ο άνθρωπος για να ζεί μόνος του θα πρέπει να είναι ή Θεός ή θηρίο ή φιλόσοφος’. Μάς θυμίζει ακόμη τον Wittgenstein όταν λέει ότι υπάρχει πραγματικά στον κόσμο μόνο ότι μπορεί να ειπωθεί με τον λόγο. Κι ο μόνος ‘ακριβής’ λόγος είναι η λογοτεχνία. Και μάς τονίζει ότι πατρίδα του είναι η Πορτογαλική γλώσσα και μόνο αυτή. Μάς θυμίζει τέλος τον Καβαφη όταν μάς λέει ότι απεχθάνεται τα ταξίδια κι αγαπά τη ρουτίνα της καθημερινότητας· αν δεν ‘κουβανείς‘ μες στην ψυχή σου τον πλούτο, μην περιμένεις να τόν βρεις ταξιδεύοντας στην άλλη άκρη της γης. Ο Σοάρες/Πεσσόα είναι αμφιλεγόμενος, όπως κάθε ανθρώπινη ύπαρξη· η μοναξιά τόν απελπίζει, η συντροφιά τόν καταπιέζει. Ο Σοάρες/Πεσσόα είναι ένας προφήτης των καιρών του.
Το Βιβλίο της Ανησυχίας δεν είναι πάντα εύκολο να διαβαστεί. Απαιτεί την κατάλληλη ψυχική διάθεση από τον αναγνώστη, για να μπορέσει να ‘συντονιστεί’ με τον συγγραφέα. Κάποιες φορές κουράζει η συνεχής ενδοσκόπηση, τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα, η μελαγχολία, η νωχέλεια στο ύφος και στην στάση απέναντι στη ζωή. Κάποιες φορές νιώθεις ότι δεν αντέχεις να διαβάσεις άλλο και θες να παραιτηθείς. Κάποιες άλλες φορές όμως έρχεται να σε παρασύρει η ‘τετράγωνη’ λογική, η ακραιφνής αναλυτική σκέψη, ο βαθύς στοχασμός, η ποίηση. Το Βιβλίο της Ανησυχίας δεν είναι μόνο άρνηση αλλά και κατάφαση. Άρνηση της ζωής όπως τήν γνωρίζουμε και τήν ζούμε οι περισσότεροι από εμάς και η κατάφαση μιας άλλης ‘ποιητικότερης’ ζωής.
Όταν το Εγώ στρέφεται στον εαυτό του, τι αντικρίζει; Εάν απομονώσεις τον εξωτερικό κόσμο, κλείσεις πόρτες και παράθυρα σε αυτό που σε περιβάλει, τότε θα βυθιστείς στα γαλήνια νερά της εσωτερικής σου λίμνης. Δεν χρειάζεσαι πολλές αισθήσεις για αυτό. Ο οφθαλμός της φαντασίας, του ονείρου που γίνεται για εσένα η μοναδική πραγματικότητα, είναι α��κετός. Το «Βιβλίο της ανησυχίας» του Πεσσόα είναι αυτό και τίποτα λιγότερο. Η αναζήτηση της ησυχίας εντός ενός κόσμου που παραμένει ανησυχητικά ανήσυχος, καθότι βιώνεται περιπαθώς. Η τρικυμία της ζωής υποχρεώνει εκείνον που βιώνει λάθρα να αποσυρθεί ολοένα και πιο μέσα, όλο και πιο κάτω, εκεί που κατοικούν σκιές και είδωλα και ονειροφαντασίες. Ο ετερώνυμος Μπερνάρντο Σοάρες ζει πολλαπλές ζωές, καμία εκ των οποίων δεν είναι αληθινή. Όχι γιατί δεν μπορεί, αλλά γιατί αρνείται την «αλήθεια» ή έστω αυτό που οι άλλοι θεωρούν ως τέτοια. Η ύπαρξή του δεν είναι φασματική, αφού έχει επάγγελμα, κάποιες επαφές, τόπο διαμονής, χρόνο ζωής. Πλην όμως είναι η σκιά του που κινείται σε αυτά και όχι η ουσία του. Η τελευταία διαφεύγει μόνιμα από τις χαραμάδες της πραγματικότητας, εισέρχεται και εξέρχεται ανεμπόδιστα στα πέρατα της σκέψης (και άρα του κόσμου), της αποκλειστικά δικής του νόησης, που είναι το σύμπαν το οποίο περικλείεται σε αυτήν κι όχι το αντίθετο. Εκεί που βρέθηκε ανέλπιδος ναυαγός ο Σοάρες γεννήθηκε ο κόσμος, και τίποτα δεν προϋπήρχε ή δύναται να υπάρξει εάν ο ίδιος δεν το έχει φανταστεί και δεν το έχει καταγράψει. Οι σκέψεις που απαρτίζουν το βιβλίο είναι αυθεντικά δικές του, αφού πλάστηκαν σε ένα κενό, σε μία γυάλα που μόνο ένα έμβιο είδος κατοικεί και μέσα από το τζάμι του θεάται. Ο αναγνώστης είναι ο παράνομα εισερχόμενος, ο δόλιος που παραβιάζει θύρες για να απολαύσει αισθητικά ένα κείμενο που ξεκινά και καταλήγει στο Εγώ, άρα θεωρητικά παραμένει απροσπέλαστο και μη ταυτίσιμο. Εντούτοις, θα ανακαλύψει με κάποια μικρή, εκδικητική ικανοποίηση ότι το Εγώ του Δημιουργού συχνά -σπάνια ή λιγότερο- ταυτίζεται με το δικό του και οι σκέψεις συνυφαίνονται. Όσο τελικά και αν προσπάθησε ο Πεσσόα μέσω του Σοάρες να μονώσει το σύμπαν του, να κρατήσει απέξω από τον κήπο με τα αιθέρια πλάσματα τους αδιάκριτους συνανθρώπους του, η πύλη ανοίγει τακτικά στα βλέμματα των τρίτων. Το Εγώ απλώνεται τότε στα πέρατα του κόσμου. Καδμεία νίκη. Τα χειρόγραφα που αποτελούν τον κορμό του Βιβλίου της ανησυχίας βρέθηκαν αδημοσίευτα σε ένα μπαούλο. Οι άνθρωποι παραβίασαν τον Παράδεισο του Πεσσόα. Ευτυχώς εκείνος δεν ήταν εκεί να το δει. Οι τιμές τους και οι έπαινοί τους δεν θα τον συγκινούσαν. Ο θαυμασμός των πολλών τού ήταν αδιάφορος. Το ταξίδι του είχε ολοκληρωθεί. Τα άλλα, τα πεζά της ζωής, ας τα ονειρευτούν οι θνητοί.
Δεν έχω ξανασυναντήσει (ακόμα) άλλον συγραφέα που τα βιβλία του δεν διαβάζονται μέσω της συνείδησης αλλά μέσω τι αίσθησης. Τον Πεσσόα τον << βιώνεις>> δεν τον διαβάζεις. Κάθε ετερόνομος και ένας γαλαξίας που ενυπάρχει στον ίδιο σύμπαν, το Πεσσοικό. Η πρώτη ανάγνωση κάθε έργου του είναι μια απλή επαφή, η δεύτερη, προετοιμασία να μπεις στο τσαρδί του, από την τρίτη και πέρα αρχίζεις να νιώθεις τι παίζει...
Ως φάν του Φερνάντο και ως αναγνώστες γενικότερα οφείλουμε ένα μεγάλο Ευχαριστώ στην μεταφράστρια, την κυρία Μαρία Παπαδήμα η οποία μεταφράζοντας από τα Πορτογαλικά μας δίνει το έργο ενός τεράστιου συγγραφέα στην γλώσσα μας.
Τι να πει κανείς για τον Πεσσοα? Λατρεμένο βιβλίο. Φιλική συμβουλή: αυτό δεν είναι ένα βιβλίο να το διαβάσεις απνευστι και να το βάλεις στη βιβλιοθήκη σου. Είναι ένα βιβλίο για να το έχεις πάντα δίπλα σου σαν το κουτί πρώτης βοήθειας ένα πράγμα κ κάθε φορά που νιώθεις την ανάγκη να το ανοίγεις.