Cõi âm nơi quán Cây Dương

by Bình Nguyên Lộc

Nhà văn Bình Nguyên Lộc có một mảng sáng tác lớn về đề tài tâm linh. Các truyện ngắn của ông thường bắt đầu bằng những chi tiết kỳ lạ mang yếu tố phi phàm, nhưng rồi rốt lại ông sẽ lý giải các hiện tượng có vẻ ma quái đó bằng cái nhìn khoa học. Cho nên đọc những truyện mang màu sắc liêu trai của ông, người đọc thường chỉ thấy hấp dẫn mà không sợ hãi. Đối với tiểu thuyết Cõi âm nơi quán Cây Dương, ông lại đi theo một hướng khác - liêu trai đến tận cùng, với nhân vật là chàng thanh niên trẻ yêu một hồn ma, mà anh ta tưởng đó là cô gái thật. Đêm đêm khi cô gái bí mật xuất hiện với tư cách là một nữ thám tử đã biết rõ tung tích của chàng (chàng trốn gia đình từ Sài Gòn lên Thủ Đức làm việc nơi quán Cây Dương) thì giữa họ đã nảy nở tình yêu. Cho đến một ngày chàng vỡ lẽ ra nàng chỉ là một hồn ma, thì tình cảm đã trở nên sâu đậm. Nhưng vì hai thế giới âm dương có nhiều cách trở, cuối cùng cô gái kia đành phải xa lìa, và cậu chàng đã trở lại cuộc sống bình thường.

Đây là tiểu thuyết tâm lý tình cảm có những tình tiết kỳ dị, lôi cuốn; người đọc khó rời trang sách, và nếu vì bận việc mà phải tạm gác lại việc đọc thì nỗi hiếu kỳ về số phận mối tình kỳ lạ ấy sẽ khiến họ sớm quay lại... đọc tiếp. Cõi âm nơi quán Cây Dương còn là cuộc khảo sát tâm lý của một người đang yêu - người ta có thể mù quáng, quên hết mọi thứ, kể cả không ý thức được rằng tính mạng mình đang bị đe doạ, điều đó nhiều khi không phải là tốt, như trường hợp của nhân vật N. trong tác phẩm này. Nó cũng cho thấy tình yêu, trong mọi cảnh ngộ, đều vô cùng mạnh mẽ, bất chấp mọi chướng ngại, lực trường của nó thậm chí xuyên qua các cõi âm dương, và điều này lại giúp củng cố thêm một niềm tin rằng: sự luyến ái vốn là đặc tính của con người, giúp họ tồn tại, nhưng cũng khiến họ khó bề được giải thoát.

Truyện dài Cõi âm nơi quán Cây Dương, xuất bản lần đầu vào năm 1972, Nhà xuất bản Mây Hồng.

216 pages, Paperback

First published January 1, 1972

About the author

Bình Nguyên Lộc (7 tháng 3 năm 1914 - 7 tháng 3 năm 1987), tên thật là Tô Văn Tuấn, là một nhà văn lớn, nhà văn hóa Nam Bộ trong giai đoạn 1945-1975. Ngoài bút danh Bình Nguyên Lộc, ông còn có các bút danh Phong Ngạn, Hồ Văn Huấn, Tôn Dzật Huân, Phóng Ngang, Phóng Dọc, Diên Quỳnh..

Tiểu thuyết:
Sáng tác trong thời kỳ có sự gắn bó mật thiết giữa văn chương và báo chí, tiểu thuyết của Bình Nguyên Lộc hầu hết là tiểu thuyết dài kỳ in báo. Lối viết của Bình Nguyên Lộc gần giống với tiểu thuyết tâm lý, tiểu thuyết luận đề của Tự lực văn đoàn, từ kết cấu, tâm lý nhân vật đến giọng điệu trần thuật, miêu tả và nhân vật. Đò dọc (1959), Hoa hậu Bồ Đào (1963), Ái ân thâu ngắn cho dài tiếc thương (1963)... là những tiểu thuyết tâm lý thành công của ông.

Với Đò dọc, ông đã được Giải thưởng văn chương toàn quốc (Việt Nam Cộng hòa) (1959-60) thời Đệ Nhất Cộng hòa Việt Nam in dấu một phong cách tiểu thuyết đặc sắc. Cuốn tiểu thuyết nói về cuộc sống di dân ngược xuôi như những chuyến đò dọc của gia đình ông bà Nam Thành cùng bốn cô con gái, từ Bạc Liêu thuộc miền Tây Nam Bộ lên Sài Gòn, rồi từ Sài Gòn trôi dạt về miệt Thủ Đức thuộc miền Đông Nam Bộ. Đó là lộ trình của người thị dân, người dân kẻ chợ về vườn, sống lạc lõng, cô đơn ở vùng nửa quê nửa tỉnh. Điều người đọc nhận ra qua bút pháp phân tích tâm lý của tác giả là nỗi cô đơn của phận người, những đố kỵ, ghen tỵ trong cuộc sống gia đình, cuộc sống lạc lõng của người dân ngụ cư. Cuốn tiểu thuyết ra đời sau thời điểm có cuộc di cư của một bộ phận người dân từ Bắc vào Nam sau năm 1954, phải đối mặt với không ít những kỳ thị và khác biệt trong đời sống cộng đồng.

Truyện ngắn đặc sắc:
sắc văn xuôi Bình Nguyên Lộc là ở truyện ngắn và tuỳ bút, cả những tác phẩm đã in thành sách và những tác phẩm chỉ mới in trên các báo. Con số có thể lên đến vài nghìn, nhưng trong đó chỉ có khoảng hơn năm mươi tác phẩm thật hay, nằm rải rác trong các tập như Nhốt gió (1950), Ký thác (1960), Những bước lang thang trên hè phố của gã Bình Nguyên Lộc (1966), Tình đất (1966), Thầm lặng (1967), Cuống rún chưa lìa (1969)...

Trong Nhốt gió, hình ảnh một thằng bé con có khát vọng "nhốt gió" lại, để gió đừng bay đi và cuối cùng đành phải thoả hiệp đùa chơi với gió là một hình tượng rất lạ, rất mới, hiện đại và đầy ẩn ý.

Ký thác, được nhà xuất bản Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh tái bản lần gần đây nhất năm 2001, gồm 16 truyện, tiêu biểu cho nghệ thuật truyện ngắn của Bình Nguyên Lộc. Các truyện ngắn miêu tả lại cuộc chiến đấu với thiên nhiên, lấn biển để giành đất sống của những con người mới ở vùng đất mới (Rừng mắm); hay phân biệt con người với bản năng động vật, kể lại cuộc tranh giành sự sống giữa người và vật, trong vật vã đói khát giữa một bãi tha ma, cuối cùng con người cũng chiến thắng vế vật chất, nhưng lại trĩu nặng những di chứng tinh thần: "Hồ ly rùng mình một cái, không phải vì lạnh, cũng không phải vì sợ ma, mà vì chị bỗng sợ hãi chính mình, sợ hãi con người đã vơi cạn hết chất người". (Ba con cáo).

Cuống rún chưa lìa là sự tiếp tục Ký thác, lần tái bản gần đây nhất tại California năm 1987, trước khi tác giả mất ít lâu, được gộp chung cả tập Tình đất vào thành 12 truyện và bài thơ Dâng má thương, thể hiện tấm lòng của ông hướng về thổ ngơi, về đất nước như cuống rún chưa lìa lòng mẹ. Cuống rún chưa lìa hướng về cõi âm, là lương tâm của người Việt hướng về hương hồn của những tộc người xa xưa đã phải "điêu tàn". Những truyện hay trong tập như Bà Mọi hú, Câu dầm, Bám níu, Phân nửa con người, Mấy vụ quật mồ bí mật... từ không khí liêu trai, thoát thai từ đất, đá, nước, cây thành sự sống con người. Một bà Mọi xuất thân từ miền sơn cước, quyết giữ đất, chống lại những người di dân. Một ông già câu cá đã từng xuống cõi âm trở về, không dám câu cá ở sông nữa, mà chỉ câu trộm cá ở ruộng trong mưa dầm gió bấc. Qua trang văn, đất như cỗi rẽ để con người bám vào, còn nước nuôi người sinh sản, lớn khôn.

Với Những bước chân lang thang trên hè phố của gã Bình Nguyên Lộc, ông truy tìm nguồn gốc, dĩ v

Reviews

[Nguyet Minh · Rating 4 out of 5]

“Cõi âm nơi quán Cây Dương” không bắt đầu bằng nỗi sợ mà bắt đầu bằng sự tò mò, rồi trượt dần sang một vùng cảm thức đầy mộng mị, ẩn chứa linh hồn, nghiệp quả, và cả tình người.

Cốt truyện của Bình Nguyên Lộc thật ra khá đơn giản: một chàng trai trẻ xuất thân khá giả bỏ phố về quán Cây Dương làm bồi không phải để kiếm sống, mà để kiếm tìm một điều gì đó ẩn sâu, một bí mật, một nỗi ám ảnh, hay có lẽ là để chạm vào cái lạnh của cõi âm. Ở đêm thứ hai làm việc, anh gặp Trường Lệ - cô gái không bao giờ hiện diện vào ban ngày. Một hồn ma đẹp, một tình cảm mờ mịt như sương, và một cuộc chạm trán giữa người sống và người đã mất, khiến không chỉ nhân vật mà chính người đọc cũng không thể dứt ra được.

Bình Nguyên Lộc không kể chuyện ma để làm ta rợn tóc gáy. Ông kể để nhắc nhớ ta về cõi khác - cõi của những linh hồn chưa siêu thoát, của nhân quả, của oan khuất chưa giải, và cả của những ước mơ dang dở không được thắp đèn soi đường. Ông lặng lẽ đưa người đọc bước vào quán Cây Dương, nơi những cái bóng thầm thì, nơi thực và ảo trộn vào nhau trong thứ ánh sáng nhập nhoà như buổi chiều muộn, nơi người bồi bàn nghe tiếng thì thầm của ma nhưng lòng không hề run rẩy. Không phải vì gan lì, mà vì lòng đã chạm tới một tầng sâu thẳm hơn của hiện hữu.

Cảnh ái ân trong truyện cũng vì vậy mà không hề dung tục. Nó nhuốm màu liêu trai, mang màu sắc của một tình yêu rất đỗi từ bi, một sự giao thoa mỏng manh giữa xác thịt và linh hồn, giữa nhân duyên và nghiệp duyên. Tình cảm luyến ái ràng buộc tâm trí con người khiến người ta dễ lạc lối và khó lòng thoát ra dẫu biết đó là mối lương duyên với một hồn ma. Họ tự ảo tưởng và yêu luôn những ảo tưởng đó. Nhưng cũng nhanh chóng nhàm chán khi đi hết sự khám phá chân tướng của đối tượng yêu đương:
“Trường Lệ của tôi đã hết là cô gái bí mật mà đời tư khiến tôi ham khám phá. Tôi đã biết rành mạch về ngọn nguồn của nàng rồi, nàng mà không phải là ma, là người đi nữa thì sức quyến rũ của đời nàng cũng đã tiêu tan đi rồi khi bức màn che cuộc đời ấy được vén lên. Chất thơ mộng của buổi đầu gặp gỡ, chỉ mới quen sơ, chưa biết rõ nhau lắm, chất ấy huyền ảo như cảnh đẹp trong giấc ngủ, như ráng trời trong sương chiều.”

Bình Nguyên Lộc còn khéo léo lồng tư duy hài hước vào giọng kể, làm dịu bớt chất ma mị:
“Thì ra, Trường Lệ đáng tuổi chị Hai của tôi rồi. Nếu nàng còn sống thì năm nay (tức năm ấy, năm 1958) nàng đã 32 tuổi. Tôi nghe kỳ kỳ trước tiết lộ này. Té ra ta mơ Tây Thi, ta mơ Dương Quí Phi, ta mơ Vương Thúy Kiều là mơ những bà già ba ngàn tuổi, hai ngàn tuổi, hai trăm tuổi đó.”
Sự dí dỏm ấy vừa khiến câu chuyện gần gũi, vừa gợi một nụ cười buồn. Từ ngữ trong truyện đôi khi khá cũ và đậm chất Nam Bộ, khiến không gian như còn phảng phất khói lam, giọng nói và cách sống của một Sài Gòn - Thủ Đức cũ.

Không chỉ là một truyện liêu trai, “Cõi âm nơi quán Cây Dương” còn là một thước phim cũ quay chậm những lát cắt của đời sống miền Nam xưa: bữa cơm, ly rượu, tiếng vọng rao, lối sống thị dân và mùi hương của những năm 50 còn đọng lại đâu đó trên tóc rối của ký ức. Trong ấy, những hồn ma cũng có quá khứ, cũng mang tâm sự, và đôi khi, còn nhân hậu hơn cả người sống.

Phía sau từng trang sách là tiếng vọng của niềm thương xót, của sự thấu cảm và những triết lý rất phương Đông: không ai thật sự chết, chỉ là rời khỏi cõi này để đi về một cõi khác; không có sự chia ly tuyệt đối, chỉ có những sợi dây vô hình còn níu. Nhân quả và luân hồi không phải là hình phạt, mà là cơ hội để hóa giải. Và có lẽ, như một lời vọng lại từ cõi sâu thẳm: “Bá niên vạn kiếp nan tao ngộ” - trăm năm ngàn kiếp, khó gặp một lần, cuộc tương phùng giữa người sống và linh hồn nơi quán Cây Dương, có thể là duyên lớn từ những kiếp rất xa.

Trong cái mờ ảo của quán Cây Dương, ta thấy lại chính mình, kẻ đi tìm ý nghĩa của đời sống qua những bóng hình tưởng chừng xa lạ. Khi khép lại truyện, ta không thấy sợ, mà thấy ngậm ngùi. Không thấy rùng mình, mà thấy nỗi lòng của tác giả thông qua một hồn ma:“Hồn người quá cố như lảng vảng đâu đây để nhìn lũ tục tử của trần gian…”

[Huyen Tran · Rating 4 out of 5]

Thực ra để đánh giá mình sẽ cho khoảng 3,5 sao.
Mình nghĩ rằng câu chuyện có những tình tiết thú vị và câu chuyện tình giữa người làm ai cũng rất là xúc động. Chỉ có điều là yêu sao nhanh thế, cả từ cả hai phía.
Có những đoạn thì cảm thấy kể lể nhiều quá và mãi thì đoạn cuối mình thực sự cảm thấy vô cùng thú vị 🤔

[Nguyen Hanh · Rating 4 out of 5]

Không phải là tiểu thuyết xuất sắc, cốt truyện chủ yếu xoay quanh 2 nhân vật chính, và diễn biến tình cảm của nam chính. Truyện ma nhưng không tạo cảm giác kinh dị. Hay ở phần cuối truyện: với suy nghĩ của Nam chính, "mọi người đều sống với ảo tưởng, tại sao tôi không thể sống với ma?" phần kết khiến chúng ta suy nghĩ nhiều 🤔