Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας

Μακεδονικός Αγώνας #2

by Θοδωρής Παπαθεοδώρου

«Μόι μάικα… Μάνα μου…» Της σκούπισε το ιδρωμένο μέτωπο η Αρετή, άνοιξε η μικρή τα βλέφαρά της και την κοίταξε με μάτια μουσκεμένα. «Τη μάνα σου έβλεπες, Βάσιλκα; Τη φώναζες στον ύπνο σου…» «Τη μάνα μου δεν τη θυμάμαι, δεν τη γνώρισα ποτέ, πώς να τη δω;» της αποκρίθηκε σιγαλόφωνα, ανάκατα, μισά ελληνικά, μισά βουλγάρικα. «Εσένα έβλεπα…» συνέχισε με χειλάκια τρεμάμενα. «Εσένα έβλεπα, κυρά δασκάλα…» Στη χαραυγή του εικοστού αιώνα, αδυσώπητος μαίνεται ο αγώνας στη σκλάβα Μακεδονία. Η γη ματώνει, ο ελληνισμός ψυχορραγεί. Τούρκοι, Βούλγαροι, κομιτάτα, πυρπολήσεις, εκτελέσεις, αμέτρητες θυσίες. Γυναίκες της μικρής πατρίδας. Δασκάλες, νοσοκόμες. Σαν την Αρετή, σαν τη Φωτεινή. Κι άγουρα βλαστάρια, με βάσανο μεγαλωμένα, με κίνδυνο αναστημένα. Σαν τη μικρούλα Βάσιλκα, που μάνα δε γνώρισε ποτέ, μια χούφτα μόνο τα χρόνια της, γιομάτα πείνα και κατατρεγμό, οχτώ χρονών παιδί και την έχουν σαρώσει τα δεινοπαθήματα όλου του κόσμου. Σαν τον Μήλιο και την Ανθή, κλωνιά απογυμνωμένα καταμεσής σε άγριο πόλεμο, με σπίτι πυρπολημένο και γονιούς χαμένους στις επιθέσεις των κομιτατζήδων. Λιανοκέρια της μικρής πατρίδας. Φλόγες που τρεμοσβήνουν στο ξεροβόρι. Φύλλα σκόρπια στο άγιο χώμα της.

624 pages, ebook

First published November 22, 2018

About the author

Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου γεννήθηκε στα Δίκαια του Έβρου και κατοικεί στην Αθήνα. Έχει δημοσιεύσει δεκαέξι μυθιστορήματα ενηλίκων, τέσσερα μυθιστορήματα για παιδιά και δύο βιβλία για παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας, ενώ έχει συμμετάσχει σε τρεις συλλογές διηγημάτων.

Ασχολείται επίσης με τη συγγραφή σεναρίων και θεατρικών έργων. Το μυθιστόρημά του Το αστρολούλουδο του Βοσπόρου τιμήθηκε με το Βραβείο Καλύτερου Έργου Μνήμης 2003-2004 στο πλαίσιο του 20ού Πανελλήνιου Συμποσίου Ποίησης και Πεζογραφίας. Επίσης, το μυθιστόρημα Οι κόρες της λησμονιάς ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Αναγνωστών – ΕΚΕΒΙ 2010, ενώ το Οι καιροί της μνήμης υποψήφιο για το ίδιο βραβείο το 2012, όπου και κατέλαβε τη δεύτερη θέση στις ψήφους των αναγνωστών και των Λεσχών Ανάγνωσης.

Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου έχει γράψει και τα πολιτικά θρίλερ Sφαγείο Sαλονίκης και Μαύρη αυγή με το ψευδώνυμο Θάνος Δραγούμης.

Reviews

[Γιάννης Ζαραμπούκας · Rating 5 out of 5]

Τα «Λιανοκέρια της μικρής πατρίδας» αποτελούν το 2ο και πολύ αναμενόμενο μέρος της ιστορικής τριλογίας του συγγραφέα Θοδωρή Παπαθεοδώρου, αναφορικά με τον Μακεδονικό Αγώνα. Το ιστορικό αυτό μυθιστόρημα κυκλοφόρησε στις 22 Νοεμβρίου του 2018, φυσικά πάντα μέσα απ’ τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Έχοντας διαβάσει τις Γυναίκες της μικρής Πατρίδας και έχοντας ειλικρινά μαγευτεί τόσο απ’ την ιστορία των δύο βασικών πρωταγωνιστριών του βιβλίου, της Αρετής και της Φωτεινής, όσο και απ’ την ενδελεχή ιστορική έρευνα του συγγραφέα, η οποία τον βοήθησε στο να συνθέσει μία απόλυτα αληθοφανή μυθοπλασία και να την εντάξει αρμονικά στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, στην οποία επιθυμούσε να αναφερθεί μέσα απ’ το βιβλίο του, περίμενα με τρομερή ανυπομονησία την κυκλοφορία του 2ου τόμου, κι αυτό γιατί το σημείο στο οποίο έριξε αυλαία το πρώτο μέρος της σειράς, ήταν πραγματικά πολύ κρίσιμο.

Η ζωή διαγραφεί συνεχώς κύκλους και πολλές φορές οι άνθρωποι θα κληθούν να επιστρέψουν σε μέρη, καταστάσεις, ανθρώπους και ρουτίνες, οι οποίες κουβαλούν επάνω τους κάτι γνώριμο, κάτι από το παρελθόν τους. Έτσι, στα Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας, οι δύο κεντρικές ηρωίδες του βιβλίου, έχοντας περάσει “δια πυρός και σιδήρου” επιστρέφουν θα λέγαμε σε μία πιο ήπια φαινομενικά τουλάχιστον καθημερινότητα, μιας και μέσα τους μαίνεται μία αναπόφευκτη ηθική μάχη, σχετικά με το χρέος υπεράσπισης που έχουν και οι δύο πρωταγωνίστριες του βιβλίου απέναντι στην πατρίδα τους, την πατρίδα της καρδιάς τους, την Μακεδονία.

Η Αρετή, επιστρέφει στην επιφανή αθηναϊκή οικογένεια για την εποχή εκείνη, που την είχε υιοθετήσει, δίνοντας με αυτόν τον τρόπο μία δεύτερη ευκαιρία για μία καλύτερη ζωή. Μία ζωή μακριά απ’ την μιζέρια και την φτώχεια, μία ζωή γεμάτη ευκαιρίες για προσωπική καλλιέργεια, για σπουδές και μόρφωση, για κοινωνική ανέλιξη. Ο οικογενειακός κλοιός ωστόσο την κάνει να ασφυκτιά. Η υπερπροστατευτική μητέρα της, η ροή της αθηναϊκής ζωής των σαλονιών, ζωής αποστασιοποιημένης από τα τεκταινόμενα της εποχής στο μακεδονικό έδαφος, συνδυαστικά με την υπόσχεση που είχε δώσει κάποτε σε μία από τις μαθήτριες της, μία υπόσχεση που δεν κατάφερε εν τέλει να κρατήσει, της δημιουργούν την άσβεστη επιθυμία να επιστρέψει πίσω. Να επιστρέψει στην Μακεδονία και να αγωνιστεί τόσο για την πατρίδα της, όσο και για την διατήρηση της υπόσχεσης εκείνης, η οποία σαν Ερινύα επιστρέφει στους δρόμους του μυαλού της τα βράδια και την κρατάει ξάγρυπνη. Η τυχαία ή μοιραία θα τολμούσα να πω, συνάντηση της με μία εμβληματική ιστορική φιγούρα της Ελλάδας, θα της δώσει την ευκαιρία που έψαχνε για να βρεθεί ξανά στα μακεδονικά εδάφη.

Η Φωτεινή παραμένει στην Θεσσαλονίκη και μέσα απ’ την νοσηλευτική της ιδιότητα προσπαθεί να συνδράμει όσο το δυνατόν περισσότερο στον Μακεδονικό Αγώνα, μέσα απ’ τον δικό της μοναδικό τρόπο, ως πληροφοριοδότρια. Ωστόσο, ο έρωτας που σαν αγριόχορτο ξεπρόβαλε αυθαίρετα, περικυκλώνοντας την καρδιά της και η σκέψη για την τύχη του αγαπημένου της, την κατατρύχουν διαρκώς. Παράλληλα, η επανεμφάνιση ενός προσώπου στην καθημερινότητα της, θα φέρει μία μικρή αναταραχή, την οποία όμως θα χρειαστεί να αξιοποιήσει δημιουργικά, ώστε να εισχωρήσει στον βουλγαρικό ιστό της πόλης και να προσφέρει με την εκμαίευση πληροφοριών στον αγώνα των Ελλήνων για την διατήρηση της Μακεδονίας. Το σκοινί στο οποίο περπατά λεπτό, θα τεντώσει σε σημείο έτοιμο να σπάσει. Ο κίνδυνος ελοχεύει στην στροφή του δρόμου, αλλά η ελπίδα παρά το άγονο έδαφος καταφέρνει να ανθίσει μέσα της…

Οι πορείες των δύο κεντρικών ηρωίδων ξεδιπλώνονται εναλλάξ κεφάλαιο, το κεφάλαιο, τα οποία ολοκληρώνονται πάντα σε ένα κρίσιμο σημείο, γεγονός, που αυξάνει διαρκώς σελίδα με την σελίδα το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Ταυτόχρονα ο συγγραφέας, ανάμεσα στα κεφάλαια που αναφέρονται στην Αρετή και την Φωτεινή παραθέτει και τις ιστορίες δευτερευόντων ηρώων, γεγονός που μας δίνει την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε τις βαρβαρότητες των Βουλγάρων, από τις οποίες πλήττονται τα χωριά της Μακεδονίας, τον ηρωισμό και τις αγωνιστικές πράξεις υπεράσπισης της Μακεδονίας καθημερινών ανθρώπων που αγαπούν την πατρίδα τους, καθώς και την σκληρότητα που κυριαρχεί στις τουρκικές φυλακές, όπου ζέχνουν φτώχεια, δυστυχία και θάνατο.

Από τα στοιχεία του βιβλίου που παρουσιάζουν τεράστιο ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως απ’ τις σελίδες του μυθιστορήματος παρελαύνουν σημαντικές ιστορικές προσωπικότητες που διαδραμάτισαν τον δικό τους σπουδαίο ρόλο κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα. Συγκεκριμένα, ο αναγνώστης συναντά τον επίσκοπο Γερμανό Καραβαγγελή, τον Πρόξενο Κορομηλά και φυσικά τον μακεδονομάχο Παύλο Μελά, η σκηνή με τον θάνατο του οποίου ειλικρινά με συγκίνησε!

Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου λοιπόν, στα «Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας» ακολουθεί το συγγραφικό μοτίβο με το οποίο τον γνώρισε και τον αγάπησε το αναγνωστικό κοινό. Δημιουργεί ένα στιβαρό, καθαρά ιστορικό μυθιστόρημα, που έρχεται να φωτίσει μία εποχή για την οποία οι γνώσεις των περισσοτέρων είναι αρκετά περιορισμένες. Μέσα απ’ την παρουσίαση αυτής της ιστορικής περιόδου, καθώς και του απαράμιλλου αγωνιστικού πνεύματος των ανθρώπων της εποχής εκείνης, ο συγγραφέας έρχεται και κατά κάποιον τρόπο θα έλεγα πως τονώνει την εθνική μας συνείδηση και αναμοχλεύει λησμονημένες αξίες όπως η αγάπη για την πατρίδα, ενώ ταυτόχρονα γεννά μία πληθώρα σκέψεων και προβληματισμών, που μπορούν να βρουν αντιστοιχία στο σήμερα, μιας και το συγκεκριμένο ζήτημα είναι τραγικά επίκαιρο.

Η οπτική του συγγραφέα όπως πάντα ανθρωποκεντρική μας δίνει την ευκαιρία να ταυτιστούμε με τις δύο βασικές ηρωίδες του βιβλίου, την Αρετή και την Φωτεινή. Να ζήσουμε μέσα απ’ τις αφηγήσεις που τις αφορούν την σκληρότητα και την ασπλαχνία του εχθρού, αλλά και να βιώσουμε μία ξεχωριστή πνευματική ανάταση, μιας και τα υψηλά ιδανικά και οι αξίες, που διαποτίζουν το κείμενο και χαρακτηρίζουν τα μυθιστορηματικά πρόσωπα του βιβλίου είναι πολύ έντονα.

Ολοκληρώνοντας, τα «Λιανοκέρια της μικρής Πατρίδας» ήταν ένα εξίσου δυνατό μυθιστόρημα, όπως και το πρώτο μέρος της τριλογίας του Θοδωρή Παπαθεοδώρου. Ένα μυθιστόρημα που δεν πλατειάζει, δεν επαναλαμβάνεται, δεν φλυαρεί. Ένα μυθιστόρημα με ένα εκπληκτικά ανατρεπτικό φινάλε, που έρχεται για να εντείνει την ανυπομονησία για το 3ο και τελευταίο μέρος της σειράς. Ένα μυθιστόρημα που καταφέρνει να διαφυλάξει την εθνική μας μνήμη, που αξίζει πραγματικά να διαβάσετε.

[Vicky Ziliaskopoulou · Rating 5 out of 5]

Εξαιρετικό. Η πλοκή προχωρά γρήγορα και με εξαιρετικό ενδιαφέρον αλλά και το ιστορικό υπόβαθρο περιγράφεται πολύ καλά.

[Elisso]

Η Ιστορία έχει να μας διδάξει πολλά. Αρκεί να αναζητήσουμε τη γνώση της. Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου προσφέρει ένα μικρό λιθαράκι Ιστορίας με την τριλογία του για τον Μακεδονικό Αγώνα. Αφυπνίζει συνειδήσεις και μνήμες μέσα από τις σελίδες των βιβλίων του. Έπειτα από τις «Γυναίκες της μικρής πατρίδας» ο συγγραφέας συνεχίζει την ιστορία της Αρετής και τη Φωτεινής μετά το εξαιρετικά κρίσιμο σημείο όπου σταμάτησε στο πρώτο βιβλίο. Μια πορεία ζωής που διανύει νέα μονοπάτια στα «Λιανοκέρια της μικρής πατρίδας».

Ο Μακεδονικός Αγώνας υπήρξε ένας κρίκος στην αλυσίδα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας αποτελώντας μια από τις πιο ένδοξες σελίδες της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Είναι γραμμένη με μαρτυρικό αίμα, ολοκαυτώματα αλλά και ηρωισμούς και οι πρωταγωνιστές του προέρχονται από ολόκληρο τον Ελληνισμό.

Ανάμεσα σε αυτούς τους πρωταγωνιστές ήταν και ο Παύλος Μελάς, Έλληνας στρατιωτικός, αξιωματικός πυροβολικού του ελληνικού στρατού, ο οποίος ήταν παντρεμένος με την αδελφή του Ίωνα Δραγούμη, Ναταλία. Μια ηρωική μορφή του Μακεδονικού Αγώνα μαζί με τον Δεσπότη Καστοριάς Γερμανό Καραβαγγέλη, τον οπλαρχηγό Σωτήρη Βιζβιζή, τον Καπετάν Ρούβα και τον Κρητικό Παύλο Γύπαρη που δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί η δράση του αλλά και το άδοξο τέλος του. Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου τιμά και σέβεται απόλυτα το όνομα του Παύλου Μελά και τα αδιευκρίνιστα για πολλούς αίτια της δολοφονίας του στα Στάτιστα της Καστοριάς. Τα ιστορικά στοιχεία του βιβλίου πολλά που φανερώνουν την μεγάλη έρευνα που έχει κάνει ο συγγραφέας ώστε να αποδοθούν στα μέγιστα εκείνα τα σκοτεινά, άγνωστα και ζοφερά κομμάτια της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας για έναν τόπο που δαπάνησε πολύ πόνο, κόπο, αίμα και αγώνα για την ελευθερία.

Ο συγγραφέας μιλά και για τα άγουρα βλαστάρια της Μακεδονικής γης, τα λιανοκέρια της, που είναι μεγαλωμένα μέσα στα βάσανα και στους κινδύνους ενός ανορθόδοξου πολέμου. Η Βάσιλκα, ο Μήλιος και η Ανθή θα χαράξουν το δικό τους σημάδι πριν τα σκορπίσει ο άνεμος σαν φύλλα στο άγιο χώμα της μικρής Πατρίδας. Παιδιά ση��αδεμένα, ταλαιπωρημένα ψυχικά και συναισθηματικά που παλεύουν να ορθοποδήσουν μέσα στις κακουχίες που τους επιφύλαξε η ζωή. Κλωνάρια τσακισμένα από τον δυνατό άνεμο του πολέμου που τους στέρησε τα πάντα. Γονείς, αδέλφια, σπιτικό αλλά και το πιο σημαντικό απ’ όλα. Την ελευθερία τους.

Η Αρετή και η Φωτεινή, που γνωρίσαμε στις «Γυναίκες της μικρής πατρίδας», αποτελούν κι εδώ τον κεντρικό πυρήνα της ιστορίας με διάφορα δευτερεύοντα πρόσωπα ως δορυφόρους γύρω τους. Ο ρόλος τους και σε αυτό το βιβλίο είναι εξίσου σημαντικός και η προσφορά τους στον αγώνα πολύτιμη. Παρ’ όλα αυτά η καθεμία θα επιστρέψει για λίγο στην ηρεμία της καθημερινότητας και ας φλέγεται από συγκρούσεις και σφαγές η πολύπαθη Μακεδονία. Σαν να ανασυντάσσουν τις δυνάμεις τους για να συνεχίσουν δυναμικά τη δράση τους. Γυναίκες σφυρηλατημένες με πυγμή που θα ορθώσουν το ανάστημα τους προκειμένου να βοηθήσουν στον αγώνα των Ελλήνων για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Η Θεσσαλονίκη ως φυσικό επίνειο και διοικητικό κέντρο της Μακεδονίας θα αποτελέσει το επιτελικό κέντρο του Μακεδονικού Αγώνα. Σε αυτήν την πόλη θα παρακολουθήσουμε να ξετυλίγεται η ιστορία της Φωτεινής η οποία θα κληθεί να ενισχύσει τον Αγώνα προσφέροντας τις υπηρεσίες της ως νοσοκόμα στη Βουλγάρικη συνοικία μεταφέροντας κωδικοποιημένα μηνύματα και προσπαθώντας να κερδίσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων γύρω της. Έχοντας μέσα στην καρδιά της τον Μάνο θα αψηφήσει τους κινδύνους και θα πλευρίσει ένα παλιό της γνώριμο πρόσωπο που θα είναι ο συνδετικός της κρίκος με την σφηκοφωλιά των κομιτατζήδων όπως την χαρακτήριζε το Προξενείο.

Η Αρετή θα επιστρέψει στην Αθήνα κατόπιν της επιτακτικής επιθυμίας των γονέων της αφήνοντας πίσω της τη μικρούλα της Βάσιλκα και αγωνιώντας για την τύχη της «κόρης» της όπως την αποκαλεί. Μετά τη θητεία της ως δασκάλα στο Ράκοβο και τα δεινά που πέρασε εκείνη αλλά και οι κάτοικοι του χωριού θα αισθανθεί ως ξένη μέσα στο ίδιο της το σπίτι, μέσα στην ίδια την πόλη που μεγάλωσε. Την αίσθηση αυτή θα γιγαντώσει η συνειδητοποίηση ότι η Αθήνα κρατά μια ουδέτερη στάση απέναντι στον αγώνα των Μακεδόνων που σφάζονται κυριολεκτικά στις πλαγιές των βουνών της Μακεδονίας. Ακόμα και οι εκλεκτοί των Αθηνών νίπτουν τας χείρας τους και συνεχίζουν τη ζωή τους μηχανορραφώντας στη Βουλή, αβγατίζοντας του παράδες τους, γυρεύοντας γαμπρούς για τις θυγατέρες τους και τριγυρνώντας σε χορούς και βεγγέρες των Ανακτόρων.

Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου δημιουργεί ένα πολυπρόσωπο βιβλίο αναφερόμενος στη συνεισφορά όλων όσων παρουσιάζονται στις σελίδες τους στο Μακεδονικό Αγώνα. Η εξέλιξη της ιστορίας αποκαλύπτεται κι εδώ το ίδιο αγωνιώδης με πολλές ανατροπές καθώς εναλλάσσονται τα κεφάλαια ανάμεσα στους ήρωες προσφέροντας παράλληλα και ένα θησαυρό γνώσεων στους αναγνώστες. Μεταφέρει τον παλμό εκείνης της περιόδου μέσα από την άμεση κινητοποίηση των ανθρώπων της Βόρειας Ελλάδας που διακινδύνευαν τα πάντα προκειμένου να διαφυλάξουν την ελληνικότητα της Μακεδονίας αλλά και την αποστασιοποίηση της Αθήνας καθώς η πλατεία Συντάγματος και Ομόνοιας όπου συνωστίζονταν οι κομματάρχες έπεφτε πολύ μακριά από την Μακεδονία επιβεβαιώνοντας τα λόγια του Ίωνα Δραγούμη περί τούτης της ασήμαντης, της εξοργιστικής Ελλάδας των Αθηνών «μετριότητα, κενοδοξία, ψοφιοσύνη και αισχρός ύπνος«. Οι αξίες όμως και τα υψηλά ιδανικά των απλών καθημερινών ανθρώπων που αγωνίζονται για την ελευθερία και την αποτίναξη της βαρβαρότητας των Βουλγάρων και των Τούρκων και η θυσία του Παύλου Μελά στα Μακεδονικά χώματα αφύπνισε ολόκληρη τη χώρα.

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα εξίσου δυνατό όπως και οι «Γυναίκες της μικρής πατρίδας», που προηγήθηκε, και όσα και αν γράψουμε ίσως φαντάζουν λίγα μπροστά στη μεγαλοσύνη του. Ένα βιβλίο που μας γεμίζει περηφάνια για την καταγωγή μας, ξυπνά το αίσθημα ευθύνης που κουβαλάμε μέσα μας προς όλους εκείνους που θυσιάστηκαν, αναδεικνύοντας την πίστη και τα ιδεώδη του ελληνισμού που επιδείκνυε ηρωισμό, ανδρεία και αφοβιά μπροστά στα ξίφη των κατακτητών. Οι τελευταίες σελίδες του βιβλίου ανεβάζουν στα ύψη την αγωνία των αναγνωστών καθώς οι δύο ηρωίδες καλούνται να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις αλλά και να λάβουν αποφάσεις που θα σώσουν ζωές αφήνοντας μας με την προσμονή της κυκλοφορίας του τρίτου και τελευταίου μέρους μιας πραγματικά μεγάλης και σημαντικής σημασίας ιστορικής τριλογίας. Τα «Συναξάρια της μικρής πατρίδας» θα κυκλοφορήσουν στις 21 Μαρτίου 2019 για να μας πλημμυρίσουν ξανά με έντονα συναισθήματα ολοκληρώνοντας ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο που μιλάει για ένα κεφάλαιο της Ιστορίας που έχει ξεχαστεί από όλους μας.

[Bookish Bluestocking · Rating 5 out of 5]

Τι να πρωτοπω για το βιβλίο αυτό; Το ότι με μετέφερε νοερά και απόλυτα πειστικά στο 1903 στην πολύπαθη Μακεδονία, θυμίζοντάς μου μέσα από την μυθοπλασία όλα αυτά τα γεγονότα που θα έπρεπε να είναι τεράστιο κεφάλαιο στην εκπαίδευσή μας αλλά περνά σχεδόν απαρατήρητο. Μιλάμε τόσο πολύ για την ελληνική επανάσταση αλλά ξεχνάμε τον αγώνα που έδωσαν μέχρι θανάτου κάποιοι άνθρωποι ώστε στη Θεσσαλονίκη αυτή τη στιγμή να μιλούν ελληνικά και όχι βουλγάρικα.
Η γλώσσα του κ. Παπαθεοδώρου είναι απόλυτα εναρμονισμένη με την εποχή, τους χαρακτήρες και όχι μόνο η ντοπιολαλιά αλλά και η περιγραφή γίνεται με δεδομένα εκείνης της εποχής, κάτι που σε βυθίζει ακόμα περισσότερο στο σύμπαν που δημιουργεί με την πένα του και κλώθει ένα αόρατο μα πανίσχυρο περίβλημα που κρατά την προσοχή και συμπάθεια του αναγνώστη για την πολύπαθη αυτή γη και τους ήρωές του, είτε αυτοί είναι φανταστικοί είτε όχι.
Με συγκίνησε και με συνεπήρε το δεύτερο αυτό βιβλίο του κ. Παπαθεοδώρου, σε βαθμό που αν και ανυπομονώ να πιάσω και το τελευταίο βιβλίο της τριλογίας που με περιμένει υπομονετικά, δεν το κάνω γιατί ακόμα δεν έχω "χωνέψει" τις περιγραφές, τα συναισθήματα, τη συγκίνηση και το θαυμασμό μου για το έργο του και τον μικρόκοσμο που έχει δημιουργήσει και ζει και ενεργεί ανεξάρτητα από αυτόν και "συνδιαλέγεται" με τον αναγνώστη.
Ενα μεγάλο ευχαριστώ για την ικανοποίηση και την ποιότητα που μας προσφέρει με τα βιβλία του και με την τριλογία αυτή!

[Πάνος Τουρλής · Rating 4 out of 5]

Η νοσοκόμα Αρετή Λάσκαρη, ξαδέλφη του Ίωνα Δραγούμη και γαλουχημένη με τις αντιλήψεις και τη νοοτροπία του, και η δασκάλα Φωτεινή Βαρσάμη είναι δυο γυναίκες που συμμετέχουν με όλη τους την ψυχή και τη γενναιότητα στον Μακεδονικό Αγώνα, δυο ηρωίδες που δε λιποτακτούν, δε δειλιάζουν, αντίθετα, μπολιασμένες με τις ιδέες του ελληνισμού και γεμάτες πίστη στο δίκαιο για την ελληνικότητα της Μακεδονίας, παλεύουν, αντιστέκονται, φυγαδεύουν, υποστηρίζουν. Και χωρίς να το ξέρουν έχουν αγαπήσει τον ίδιο άντρα. Έτσι ξεδιπλώνεται ένα εκπληκτικό ιστορικό μυθιστόρημα, γεμάτο μάχες, ηρωισμούς, δράση, ανατροπές και ιδεώδη.

Σε αυτήν τη συγκλονιστική συνέχεια του μυθιστορήματος «Γυναίκες της μικρής πατρίδας» η δασκάλα Αρετή γλυτώνει από τη σφαγή στο Ράκοβο και νοσηλεύεται στο Μοναστήρι, από όπου με τη βία ο πατέρας της τη φέρνει πίσω στην Αθήνα, αφήνοντάς την να αγωνιά για την τύχη της εξάχρονης Βάσιλκα που είχε σωθεί μαζί της. Ταυτόχρονα, η Φωτεινή συνεχίζει τις αποστολές της στη Θεσσαλονίκη, με αποκορύφωμα μια περίπτωση που θα τη φέρει αντιμέτωπη με τον Κοσμά, έναν εργάτη πιστό στον σοσιαλισμό αλλά συναναστρέφεται την ισχυρή βουλγαρική παρουσία της πόλης και με τον οποίο είχαν μια πολύ ενδιαφέρουσα σχέση στο προηγούμενο βιβλίο. Τέλος, ένας νέος μυθιστορηματικός ήρωας γεννιέται, ο Μήλιος Ζάικος από την Καστοριά, γιος του Λάμπρου, μέλους της Μακεδονικής Άμυνας που ίδρυσε και οργάνωσε ο Ίων Δραγούμης με τον Γερμανό Καραβαγγέλη στη Δυτική Μακεδονία. Ο Μήλιος νομίζει πως είναι ο μόνος επιζών από τη σφαγή στην Μπρέσνιτσα όπου έχασε την οικογένειά του και ψάχνει εναγωνίως την εξαφανισμένη αδελφή του, Ανθούλα. Τα γεγονότα θα τον φέρουν στο πλάι του Παύλου Μελά που φτάνει στη Μακεδονία με τους άντρες του.

Το νέο συναρπαστικό μυθιστόρημα του κυρίου Θοδωρή Παπαθεοδώρου περιγράφει τα γεγονότα που οδήγησαν στην εμφάνιση και δυστυχώς τη δολοφονία του Παύλου Μελά, καταγράφει ρεαλιστικά και τεκμηριωμένα πώς άλλαξε η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι σε αυτόν τον «ανταρτοπόλεμο» κι επιτέλους άρχισε ο σωστός οπλισμός και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και πώς κορυφώθηκε η μάχη ενάντια στον εξαρχισμό και την τουρκική υποδούλωση. Λεηλασίες και βιασμοί, προδοσίες και δολοφονίες, αγώνας για να διατηρηθεί στο ακέραιο το χριστιανικό και ελληνικό ιδεώδες των υπόδουλων κατοίκων της Μακεδονίας, μάχη κατά της βουλγαρικής και της ρουμανικής προπαγάνδας που έχει λυσσάξει να εντάξει στην Εξαρχία τους πληθυσμούς της περιοχής κι όλα αυτά υ��ό το βλέμμα της αιμάσσουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και σε αυτό το βιβλίο, όπως και στο προηγούμενο, ζωντανεύουν σελίδες ηρωισμού και ανθρωπιάς, φωτίζονται σημαντικά γεγονότα, ζωντανεύουν πρωτεργάτες του Μακεδονικού Αγώνας όπως ο Παύλος Μελάς, ο Γερμανός Καραβαγγέλης αλλά και ο ανθυπολοχαγός Πεζικού Γεώργιος Κατεχάκης ή καπετάν Ρούβας, που ανέλαβε την ηγεσία μετά τον θάνατο του Μελά.

Μέσα σε όλη αυτήν την κοσμοχαλασιά και τις λαμπρές σελίδες που έγραφε ακάματα η Ιστορία, υπάρχουν άνθρωποι με σάρκα, οστά και ψυχή, που δε λυγάνε, τάσσονται σ��ο πλάι των Μακεδόνων, πολεμάνε εθελοντικά μαζί τους, ερχόμενοι ακόμη κι από την Κρήτη και την Κύπρο, αγωνίζονται, ματώνουν, χαρίζουν τη ζωή τους στο ενιαίο πανελλήνιο ιδεώδες. Ο συγγραφέας, εκτός από τις ιστορίες των βασικών ηρώων που εξελίσσει, δε χάνει ευκαιρία να καταγράψει μικρά και μεγάλα περιστατικά ανθρωπισμού, ευγένειας ψυχής και ταπεινότητας. Με αφορμή τη Βάσιλκα αλλά και τις συναναστροφές της Φωτεινής ως νοσοκόμας με τους άρρωστους Βούλγαρους κατοίκους του κέντρου της Θεσσαλονίκης, που εργάζονται στα καρβουνάδικα και ζουν σε εντελώς ακατάλληλες συνθήκες υγιεινής ξεπηδά η αγάπη προς τον άνθρωπο και η ανιδιοτέλεια. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι ούτε ταγμένοι στην Εξαρχία με δολοφονικές τάσεις. Μικρά παιδιά, φτωχοί και αγράμματοι νοικοκύρηδες που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα ούτε που σκέφτονται τέτοιες διαφορές ανάμεσα σε Έλληνες και Βούλγαρους, πατριαρχικούς και εξαρχικούς, θέλουν μόνο να φάνε, να επιβιώσουν, να αντέξουν την τυραγνισμένη ζωή τους ως την τελευταία ανάσα.

Με αφορμή αυτήν τη ζωή των Βούλγαρων κατοίκων της Θεσσαλονίκης, ο κύριος Παπαθεοδώρου ζωντάνεψε με πλούσιο λεξιλόγιο και παραστατικότητα μια ολόκληρη πόλη και μια εποχή: «Καπνάδικα, υφαντουργεία, νηματουργεία, κεραμοποιίες, αλευρόμυλοι, γυαλάδικα και τσιμεντάδικα δούλευαν ολημερίς, τσιμινιέρες ξερνούσαν πηχτό καπνό, κάρα και υποζύγια χαράκωναν τους χωματένιους δρόμους, πλημμύριζε η εργατιά τις αυλές και τις αλάνες, δώδεκα ώρες δουλειά εφτά μέρες τη βδομάδα, χωρίς σταματημό κι άργητα, για μισή λίρα τη μέρα οι περισσότεροι, μόλις να πάρουν ένα καρβέλι και λίγα όσπρια, άντρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι ριγμένοι όλοι στην εξουθενωτική βιοπάλη. Μαζί με τους παρίες, λιμενεργάτες και χαμάληδες, ναύτες και λοστρόμοι, τυχοδιώκτες που έφταναν με βαπόρια και τρένα στη Σαλονίκη, κάθε καρυδιά καρύδι, κάθε φυράματος και ράτσας. Χάνια, ταβέρνες, μπορντέλα και χασισοποτεία, δεκάδες τα καταγώγια για να εξυπηρετήσουν όλη αυτήν την πλέμπα. Κι από κοντά μέθυσοι, πόρνες, κλέφτες, μαχαιροβγάλτες και καπανταήδες, να γυροφέρνουν τα κοντινά σοκάκια όπως τα τρωκτικά το κελάρι. Χαμοζωή το δίχως άλλο…» (σελ. 429). Δεν είναι περίεργο λοιπόν που υπό αυτές τις συνθήκες εμφανίστηκαν τα εργατικά συνδικάτα, το όνειρο του σοσιαλισμού και οι πρώτες ενώσεις των ανθρώπων που ήθελαν να βελτιώσουν τη ζωή του μα δεν ήξεραν το πώς.

Το μυθιστόρημα είναι χωρισμένο σε κεφάλαια που αφορούν κυρίως τη Φωτεινή, την Αρετή και τον Μήλιο, μέσα όμως από αυτές τις ιστορίες παρακολουθούμε τη Βάσιλκα, τον Κοσμά, τον Μάνο Παπαδάκη και άλλους ήρωες, παλιούς και καινούργιους. Η σύνδεση με το προηγούμενο βιβλίο είναι καλή και καθόλου κουραστική, μιας και υπάρχει αφηγηματική πρωτοτυπία στον τρόπο που διάβασα για το τι συνέβη στις «Γυναίκες της μικρής πατρίδας» και έπιασα με άνεση το κουβάρι της ιστορίας από κει που το άφησα. Εξίσου σωστά σταματάει το βιβλίο αυτό σε κρίσιμη φάση, χωρίς απότομο φινάλε αλλά με συγκινητικές, λυρικές περιγραφές, αντίστοιχες όσων στεφανώνουν το μυθιστόρημα από την αρχή ως το τέλος.

Μου έκανε μεγάλη εντύπωση ο τρόπος με τον οποίο έκανε κτήμα του ο κύριος Παπαθεοδώρου τα ιστορικά γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα, πώς κατέκτησε τις μικρές και μεγάλες λεπτομέρειες αυτού του σημαντικού κεφαλαίου της εθνικής μας Ιστορίας και στη συνέχεια κατάφερε να το απλουστεύσει και να εντάξει σε αυτό τους χαρακτήρες που διάλεξε. Πρόκειται για μια αρμονική μίξη ρεαλισμού και φαντασίας, με τα γεγονότα να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της αφήγησης και όχι να υπάρχουν απλώς για ρεαλιστικό φόντο στις ιστορίες των χαρακτήρων. Δεν έχει μείνει τίποτα κρυφό ή αφανές από όσα διαδραματίστηκαν στα όρη και τις πεδιάδες της Μακεδονίας, τα πάντα καταγράφονται είτε συναρπαστικά και τεκμηριωμένα στο μυθιστόρημα είτε μελετημένα και εγκυκλοπαιδικά στο Επίμετρο. Ρουφούσα άπληστα τα όσα συνέβησαν που ανάγκασαν τον Μελά να παρατήσει την τρυφηλή ζωή του και ν’ ανέβει να πολεμήσει στα βουνά, τις συνθήκες της δολοφονίας του, τον τρόπο που άλλαξε η επίσημη ελληνική κυβέρνηση τη στάση της απέναντι σε αυτόν τον αγώνα, το πώς καραδοκούσαν αλλά και χρηματίζονταν οι τουρκικές αρχές χωρίς να ανακατεύονται περαιτέρω (αντιθέτως, κάποιες φορές εκμεταλλεύονταν τις καταστάσεις για πλιάτσικο και βιασμούς) και τόσα άλλα σκληρά, δύσκολα και ηρωικά γεγονότα.

«Ο αγώνας είχε πολύ αγριέψει και είχε πάρει άλλη μορφή μετά τη δολοφονία του Μελά, τα εκκλησιαστικά και τα εκπαιδευτικά είχαν πια περάσει σε δεύτερη μοίρα, τον λόγο είχαν πλέον μόνο τα όπλα» (σελ. 498). Έτσι περνάμε από τη σχετική νηνεμία του πρώτου βιβλίου στη φουρτούνα του δεύτερου κι εύχομαι ολόψυχα να υπάρξει μια φίλα προσκείμενη στεριά στο τρίτο, αν και γνωρίζω πολύ καλά πώς κατέληξε το Μακεδονικό έπος. Η αναλγησία των βουλευτών, ακόμη και των ιεραρχών που είχαν να φροντίσουν για το ποίμνιό τους αλλά προτιμούσαν τα οφίτσια και ό,τι αυτό επιφέρει στις τσέπες τους, ήταν συγκλονιστική ως προς το πόσος πολύτιμος χρόνος χάθηκε για τις μάχες που περιγράφονται στα «Λιανοκέρια». Εξίσου ακριβοδίκαια καταγράφονται οι θέσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, οι αντιλήψεις και η νοοτροπία των απλών κατοίκων αλλά και των σφαγέων-ληστών, οι συνέπειες της προδοσίας (δυστυχώς πάντα θα υπάρχουν σε αυτά τα σημαντικά γεγονότα σάρκινες κερκόπορτες που μόνο κακό προκαλούν), η αδιαφορία των πλουσίων στην Αθήνα που επικεντρώνονταν στις βόλτες, τις βεγγέρες και τα φθηνά κουτσομπολιά αντί να ανασκουμπωθούν και να στηρίξουν τον Αγώνα («Όλα ανούσια, όλα αχρείαστα, τόσο λίγα, τόσο ανούσια, τόσο μηδαμινά», σελ. 56) και χιλιάδες άλλα μικρά και μεγάλα περιστατικά και εξελίξεις.

Στον αντίποδα αυτών των συνθηκών, το δύσκολο έργο του ζωηρού, δραστήριου και ανοιχτόμυαλου πατριώτη Γενικού Προξένου Ελλάδος στη Θεσσαλονίκη Λάμπρου Κορομηλά, που έφερε νέο αέρα στο μακεδονικό ζήτημα, συνέδραμαν αποφασιστικά επαγγελματικές ενώσεις και οι εκπαιδευτικοί, μουσικοί, αθλητικοί, φιλανθρωπικοί και γυναικείοι σύλλογοι που ήδη λειτουργούσαν από τα τέλη του 19ου αιώνα σε πόλεις, χωριά και κωμοπόλεις Θεσσαλονίκης και Αδριανούπολης: «Τα μέλη αυτών των ενώσεων και των συλλόγων, όλοι Μακεδόνες και Μακεδόνισσες που ένιωθαν την Ελλάδα πατρίδα τους, στάθηκαν σε κάθε στιγμή του τετραετούς αγώνα στο πλευρό των αξιωματικών και των αγωνιστών με αυταπάρνηση και αυτοθυσία» (ΣΕΛ. 605). Χάρη σε όλους αυτούς και όχι στους αυλικούς χορούς αναχαιτίστηκε επιτέλους ο βουλγαρικός κίνδυνος και αποφεύχθηκε ο αφελληνισμός Μακεδονίας και Θράκης κι ο κύριος Παπαθεοδώρου ρίχνει άπλετο φως σε όλα ανεξαιρέτως τα γεγονότα.

Πίκρα και περηφάνια μαζί στο ίδιο κείμενο, στην ίδια σελίδα. Από τη μια ρεβεράντζες κι από την άλλη πόλεμος, από τη μια έκπαγλο φως κηρίων κι από την άλλη αφέγγαρες βραδιές με συντροφιά τα ύπουλα πατήματα του εχθρού. «Μήτε στο μικρό του δαχτυλάκι δεν έφτανε ένας λιμοκοντόρος των βουλεβάρτων του πολεμιστή που σήκωνε τα φλάμπουρα της λευτεριάς στα απάτητα μακεδονικά βουνά. Μήτε στο τόσο δα δεν έφτανε ένας επηρμένος αγορητής των καφενέδων της Ομονοίας τον ταπεινό μπαρμπα-Ηλία, που πρότασσε τον σταυρό και την πίστη του με σθένος… Μήτε να συγκριθεί μπορούσε μια δήθεν πατρικία των Αθηνών με τη Μακεδόνισσα χωρική που τα αργασμένα κι άξια χέρια της πάλευαν μέρα νύχτα να βαστάξουν σπίτι, παιδί και τσάπα. Πόσο δίκιο είχε ο Ίων, όταν της περιέγραφε με τρεις τέσσερις λέξεις τούτη την ασήμαντη, την εξοργιστική Ελλάδα των Αθηνών, των πολιτικάντηδων και των κομματαρχών: «μετριότητα, κενοδοξία, ψοφιοσύνη και αισχρός ύπνος» (σελ. 57). Κι έχεις στα τουρκοπατημένα ακόμη μακεδονικά χώματα ανθρώπους να πολεμάνε με το γκρα και στο «κεφάλι ένα καλπάκι μαύρο με καρφιτσωμένο πάνω του έναν μικρό σταυρό, καμωμένο πρόχειρα από κλαδάκια και σκοινί» (σελ. 325). Απλές λέξεις που έστησαν μια ολοζώντανη εικόνα και με γέμισαν δάκρυα και ταυτόχρονα περηφάνια. Το ίδιο λιτά και τεκμηριωμένα αποδόθηκε και ο θάνατος του Παύλου Μελά, που με συγκλόνισε. Ήταν ένα άξιο τέκνο της πατρίδας μας, που να «συναγείρει τις συνειδήσεις πάσχισε, να ξυπνήσει την Αθήνα της ψοφιοσύνης, του εκφαυλισμού και της σήψης. Με τη ζωή του. Με τη θυσία του. Με τον ηρωικό του θάνατο» (σελ. 413). Ο συγγραφέας βάλλει κατά δικαίων και αδικών τεκμηριωμένα, στρωτά, χωρίς εξάρσεις.

Γεμάτο συναισθήματα λοιπόν και λογοτεχνικές αρετές κι αυτό το μυθιστόρημα, όπως και οι «Γυναίκες». Λυρικότατες περιγραφές τοπίων και ψυχών, παρομοιώσεις, καλολογικά στοιχεία, μεταφορές, υπέροχη και στρωτή καλοκεντημένη ελληνική γλώσσα και ταυτόχρονα σωστές και αληθοφανείς εξελίξεις πλοκής, παράλληλες, ταυτόχρονες ή απότοκες των επίσημων ή ακατάγραφων γεγονότων της Ιστορίας, με ανατροπές και εκπλήξεις, αγωνία και ένταση, που δε με άφησαν στιγμή να ηρεμήσω. Αποσπάσματα σαν το ακόλουθο είναι διάχυτα μες στο μυθιστόρημα και δίνουν μια γλυκόξινη γεύση, μιας και ξέρεις πως σύντομα κάποιος θα χαθεί, κάπου θα επιτεθεί μια τσέτα, μια στρούγγα θα καεί συθέμελη: «Θαρρείς ποδιά απλωμένη μπροστά του η ισιάδα, σαν σεντόνι σε πρωινό κρεβάτι, ασπρισμένο από τη χειμωνιάτικη πάχνη. Η ράχη του χωριού στηριζόταν σε άδεντρους λόφους με αραιοσπαρμένα φρύγανα, τσαλιά και πεύκα. Παραπίσω, στη σκέ��η του, η ψηλή Σαρακίνα και κατόπιν τα δασωμένα βουνά που στεφάνωναν τη λίμνη της Καστοριάς» (σελ. 486).

Οι λέξεις του κειμένου, διαλεγμένες μία προς μία, σχηματίζουν εικόνες γεμάτες δύναμη, ένταση, ρεαλισμό, τοποθετημένες κατά τέτοιο τρόπο που το βάρος της πρότασης να δίνεται σε ουσιαστικά κι επίθετα, κάτι πρωτόγνωρο σε ένα πεζογράφημα. Η εξίσου διαφορετική σύνταξη των προτάσεων αποπνέει μια αίσθηση ποίησης και λυρισμού, με το ρήμα, τοποθετημένο στο τέλος, να αφήνει στους επιθετικούς προσδιορισμούς και στα αντικείμενα τη δυναμικότητα της αφήγησης. Κάθε γεγονός που περιγράφει ο συγγραφέας δίνεται σε όλες του τις λεπτομέρειες με εύληπτο και καθόλου φλύαρο τρόπο. Ο κύριος Παπαθεοδώρου επικεντρώνεται στον χαρακτήρα και στις συγκεκριμένες περιστάσεις που διάλεξε να ζωντανέψει, χωρίς να χάνει στιγμή το μέτρο ή να πλατειάζει με λεπτομέρειες ανούσιες. Το παραμικρό που φωτίζεται στις σκηνές έχει τη θέση του, τον ρόλο του και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αφήγησης. Πρόκειται για έναν πλούτο πληροφοριών και γεγονότων που εντάσσονται αρμονικά, σωστά και ευσύνοπτα, χωρίς να κουράσουν ούτε στιγμή. Άλλωστε, για όσους θέλουν να μάθουν περισσότερα πράγματα πάνω στα γεγονότα, υπάρχουν οι αναλυτικές σημειώσεις στο τέλος του βιβλίου, καθώς και η εκτενής βιβλιογραφία.

Μέσα από τις σελίδες του δεύτερου ιστορικού μυθιστορήματος του κυρίου Θοδωρή Παπαθεοδώρου με θέμα τον Μακεδονικό Αγώνα έζησα τις νέες ματωμένες σελίδες του Μακεδονικού Αγώνα, βούτηξα τα χέρια μου στο αίμα της προδοσίας και της αδιαφορίας, έσφιξα την καρδιά μου για ν’ αντέξει τις σφαγές, τις δηώσεις και τις λεηλασίες του ελληνικού στοιχείου από το Μοναστήρι και την Καστοριά ως τη Θράκη και άγγιξα με σέβας τις λέξεις που σα δάφνινα στεφάνια αναπαύονται στα κεφάλια των ηρώων που διάλεξε ο συγγραφέας για να ζωντανέψει τις λαμπρές σελίδες των πρώτων χρόνων του ελληνικού 20ού αιώνα. Το λεπίδι επιτίθεται στο γέλιο, το αίμα στεγνώνει από τα όνειρα, η χαρά γεννοβολάει θάνατο κι ο αναγνώστης που θα ξεκινήσει ένα μυθιστόρημα του σημαντικού αυτού Έλληνα συγγραφέα δε θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος όταν το τελειώσει. Ένας μεγάλος λογοτέχνης που γεννήθηκε σε μια μικρή πατρίδα μας χάρισε την αντάξια συνέχεια από ένα κείμενο-στολίδι.

[Yanper · Rating 4 out of 5]

Το 2ο βιβλίο της τριλογίας του Μακεδονικού αγώνα είναι ενδιαφέρον όπως και το προηγούμενο, αν και κατά την άποψη μου πλατιάζει λιγάκι. Η Αρετή και η Φωτεινή, αποτελούν κι εδώ τα κεντρικά πρόσωπα και η ιστορία τους εναλλάσσεται κεφάλαιο με κεφάλαιο. Για μία φορά ακόμη ο συγγραφέας φαίνεται να έχει κάνει καλή έρευνα και με τα στοιχεία που δίνει σε προτρέπει να ανατρέξεις και εσύ ο ίδιος σε πηγές για περισσότερα στοιχεία.

[Lia Panagiotidou · Rating 5 out of 5]

Τελειώνοντας το δεύτερο μέρος της τριλογίας του Θοδωρή Παπαθεοδώρου, ΤΑ ΛΙΑΝΟΚΕΡΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ, ένιωσα την ανάγκη να ψάξω να βρω πληροφορίες για το ποίημα που γράφτηκε από τον Κωστή Παλαμά, για τον Παύλο Μελά. Ακούγοντας το μελοποιημένο, με διακατέχει μια βαθιά συγκίνηση για αυτόν τον ένδοξο άνδρα! Έναν άνθρωπο που ενώ μεγάλωσε σε ένα πολυτελές περιβάλλον που του παρείχε όλες τις ανέσεις, εντούτοις αψήφισε τα πάντα για να δώσει, με πενιχρά μέσα, τον δικό του αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Παράλληλα με τον Μελά, τον δικό τους αγώνα συνεχίζουν να δίνουν και οι δύο βασικές ηρωίδες του βιβλίου, η Αρετή και η Φωτεινή. Με απαράμιλλο θάρρος αψηφούν τους κινδύνους και προσφέρουν εαυτό στην Πατρίδα, που προσπαθεί να επιβιώσει από τη βορά όσων καταπατούν τα χώματα της, Βουλγάρων και Τούρκων.
Ο πολιτικός κόσμος των Αθηνών κωφεύει, οι Μακεδόνες εκλιπαρούν για οικονομική και στρατιωτική στήριξη. Απλοί άνθρωποι από όλη την Ελλάδα ακούν τον σπαραγμό της Μακεδονίας και συντρέχουν στο πλάι της.
Η Αρετή βλέποντας το χωριό στο οποίο λειτούργησε σαν δασκάλα να καίγεται συθέμελα, καταφεύγει στα βουνά, όπου βρίσκει ετοιμοθάνατες δυο μαθήτριες της, τη Βασίλκα και την αδερφή της. Τις παίρνει υπό τη σκέπη της, και με τη μικρότερη θα δεθεί με μια σχέση μητέρας-κόρης, που δεν θα την αφήσει να ξεχάσει ποτέ. Μετά από πολλές ταλαιπωρίες η Αρετή με τη Βασίλκα οδηγούνται σε διαφορετικά νοσοκομεία και οι δρόμοι τους χωρίζουν. Η οικογένεια της δασκάλας, παίρνοντας τη στην ασφάλεια του σπιτιού της, της απαγορεύει την επιστροφή της στη Μακεδονία. Η Αρετή πέφτει σε κατάθλιψη, αρνείται να αποδεχτεί πως εγκατέλειψε τους εκεί Έλληνες, μα κυρίως νιώθει τύψεις που δεν κράτησε τον όρκο που είχε δώσει στη μικρή. Στόχος της η ανεύρεση της, και η επιστροφή της στην αποστολή που της δόθηκε.
Η δεύτερη ηρωίδα, η Φωτεινή, προσφέρει τη βοήθεια της όχι μόνο στον αγώνα, μα και στην περίθαλψη των αρρώστων. Έχοντας στο πλευρό της τον πατέρα της, μα και τον αγαπημένο της Μάνο, δεν παύει να ελπίζει για δύο πράγματα: για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και για την ανεύρεση του μικρού αδερφού της, που τρίχρονο παιδί απήχθη από τους Βούλγαρους. Θα κληθεί να φέρει εις πέρας μια άκρως επικίνδυνη αποστολή, σε μια ευλογημένη για την ίδια περίοδο της ζωής.
Σε ένα ακόμη βιβλίο ο μοναδικός αυτός παραμυθάς της ιστορίας, καταφέρνει να αναδείξει το Μακεδονικό ζήτημα, υφαίνοντας ιστορίες που δεν μπορούν να αφήσουν κανέναν ασυγκίνητο! Δίνει πνοή στους ήρωες που φαντάζουν στα μάτια μας πρόσωπα υπαρκτά. Η πραγματικότητα με τη μυθοπλασία μπλέκονται σε ένα μοναδικό ταξίδι στους αγώνες του χθες, κάνοντας μας περήφανους και που είμαστε Έλληνες, και που έχουμε τόσο σπουδαίους συγγραφείς που μας μοιράζουν απλόχερα τη γνώση!!!

[Hristos Dagres · Rating 5 out of 5]

Εξίσου εντυπωσιακό βιβλίο με το πρώτο της τριλογίας για τον Μακεδονικό Αγώνα. Οι ιστορίες των ηρώων και των ηρωίδων του Παπαθεοδώρου, αν και αναφέρονται σε μυθιστορηματικά πρόσωπα στην πραγματικότητα λειτουργούν ως ιστορικό συμπλήρωμα. Δίνουν βάθος, χρώμα και ζωή στην ακαδημαϊκή ιστορία που διαβάζουμε ως απαρίθμηση προσώπων, μαχών, πολιτικών αποφάσεων και νεκρών. Αν και δεν υπήρξαν ποτέ πραγματικά, δεν είναι πλάσματα της φαντασίας. Αντίθετα, στο πρόσωπο τους συμπυκνώνουν τις μικρές ιστορίες δεκάδων ανώνυμων ή λιγότερο γνωστών ηρώων που κοιμήθηκαν στις πλαγιές και τους βάλτους της Μακεδονίας, πείνασαν, κρύωσαν, αρρώστησαν, πυροβολήθηκαν, μαχαιρώθηκαν, ξυλοκοπήθηκαν και δολοφονήθηκαν δωρίζοντας το αγαθό της ζωής για ένα ανώτερο αγαθό: τη συλλογική επιβίωση και Ελευθερία.

Αυτό που δίνει ακόμη μεγαλύτερη αξία βέβαια είναι ότι ο Παπαθεοδώρου δεν κάνει ανέξοδες και μη-ρεαλιστικές "αγιογραφίες" αλλά αντίθετα δοξάζει τους ήρωες του μέσα από την προβολή της ανθρώπινης φύσης τους. Οι ήρωες και οι ηρωίδες του είναι άνθρωποι με αμφιβολίες, λάθη, φόβους. Οργίζονται, μισούν, συγχωρούν, κάνουν λάθος εκτιμήσεις αλλά παρόλα αυτά οι καλύτεροι και γενναιότεροι τελικά υπερβαίνουν τις ανθρώπινες μικρότητες ενστερνιζόμενοι τα υψηλότερα ιδανικά, ως ελεύθεροι (άρα μαχόμενοι) άνθρωποι, ως Ελεύθεροι Έλληνες.

[Antonio Papadourakis · Rating 3 out of 5]

Στο 2ο βιβλίο της τριλογίας που διαδραματίζεται κυρίως το 1904, εμφανίζεται και ο Παύλος Μελάς που με τον θάνατό του κινητοποιεί τα πατριωτικά αισθήματα των ελλαδιτών και ξεκινάει ουσιαστικά ο Μακεδονικός αγώνας.
Τα πρόσωπα συνεχίζουν να είναι μονοδιάστατα και το έργο λόγω του συνολικού όγκου του αρχίζει να γίνεται κουραστικό..
Παρεμπιπτόντως, ενώ γενικά ο συγγραφέας είναι πολύ προσεκτικός ως προς τα ιστορικά δεδομένα, υπάρχει ένας σοβαρός αναχρονισμός αφού η δασκάλα το καλοκαίρι του 1904 έχει στο προσκεφάλι της τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη που εκδόθηκαν για 1η φορά το 1907 και έγιναν ευρέως γνωστά το 1943 με τη διάλεξη του Σεφέρη στην Αλεξάνδρεια,,,

[Marilena Giannakou · Rating 5 out of 5]

Συγκλονιστικό! Σε κρατάει σε εγρήγορση, όπως ακριβώς και το πρώτο βιβλίο "Γυναίκες της μικρής Πατρίδας". Ειδικά οι τελευταίες σελίδες σου "κόβουν" στην κυριολεξία την ανάσα, η αγωνία "χτυπάει κόκκινο" και σε κάνει να αδημονείς να διαβάσεις οπωσδήποτε το τρίτο βιβλίο, για να μάθεις την συνέχεια της πλοκής και την εξέλιξη των χαρακτήρων.

[Katia · Rating 5 out of 5]

Υπέροχο, με τόσο ωραία γραφή, συναισθηματικά φορτισμένη, σχεδόν ποιητική.. Πλοκή που σε κρατάει με αμείωτο ενδιαφέρον μέχρι την τελευταία λέξη, εκεί που σε αφήνει για να πιάσεις με αγωνία το τρίτο βιβλίο..

[Margarita · Rating 5 out of 5]

Η συγκλονιστική συνέχεια, το δεύτερο μέρος της τριλογίας για το Μακεδονικό. Τόσο μυθιστόρημα όσο και ιστορικό ντοκουμέντο που είναι αδύνατον να αφήσεις από τα χέρια σου.

[Despoina · Rating 5 out of 5]

Εξαιρετικό ιστορικό υπόβαθρο, χτίζει τους χαρακτήρες και δεν κουράζει παρά το μέγεθός του. Ενδιαφέροντες προβληματισμοί προκύπτουν από τα διλήμματα των δύο ηρωίδων στην πλοκή του έργου.