Προαγγελία θυελλωδών ανέμων...

by Γιώργος Μαργαρίτης

Μια συνθετική εργασία, που φωτίζει με αναπάντεχο τρόπο το Αλβανικό έπος, αποκαθηλώνοντας την εθνοκάπηλη ρητορική, δείχνοντας τους πραγματικούς συσχετισμούς δυνάμεων και τη στρατιωτική ισχύ των αντιπάλων. Μια επίσης αποκαλυπτική και αναλυτική προσέγγιση της κοινωνίας του 1940-1942, όπου αποκαθηλώνεται η από τα πάνω εικόνα των κοινωνικών δεδομένων (πείνα, παραγωγή, μαύρη αγορά κλπ) και αναδεικνύεται μια πρωτοφανής, παράλληλη, λαϊκή, παραγωγική και οικονομική πραγματικότητα, που θα αποτελέσει τη βάση του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Αθήνα - 28η Οκτωβρίου του 1940. Εκείνη τη μέρα οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από εφέδρους. Αυτοί, οι κλάσεις του 1929 και πέρα, ξεχύθηκαν στις πόλεις ψάχνοντας να βρουν τις ανακοινώσεις της επιστράτευσης στα αστυνομικά τμήματα. Μετά, αφού μάθαιναν τον προορισμό τους και το χρονικό περιθώριο που είχαν για να παρουσιαστούν, έτρεχαν προς τους σταθμούς των τραίνων, πολιορκούσαν τους συρμούς που έφευγαν αδιάκοπα, ασφυκτικά γεμάτοι από το ανθρώπινο φορτίο τους, προς την Λάρισα ή προς την Πάτρα. Ήταν παράξενο πράγμα οι έφεδροι. Πολίτες ακόμα, εργάτες, μαστόροι, τεχνίτες, λογιστές, δάσκαλοι, σερβιτόροι, βαστάζοι, δημόσιοι υπάλληλοι, καλλιτέχνες, ό,τι, τέλος πάντων, μια κοινωνία του εικοστού αιώνα, αποδίδει στους ανθρώπους ως παραγωγική και κοινωνική ιδιότητα. Ήταν όμως ταυτόχρονα και πολεμιστές. Κινούνταν στο μεταίχμιο του πολέμου και της ειρήνης, ζούσαν ανάμεσα στις μέρες της ειρήνης που γρήγορα ξεθώριαζαν και σε εκείνες του πολέμου πού έρχονταν να τις διαδεχθούν. Ήταν κανονικοί άνθρωποι και εν δυνάμει σκληροί πολεμιστές. Δεν είχαν σκοτώσει ποτέ στη ζωή τους, στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν τους είχε περάσει ποτέ από τον νου ο θάνατος του άλλου από το δικό τους χέρι. Έφευγαν όμως βιαστικά από τον κόσμο που ως τότε γνώριζαν, για να προλάβουν έναν άλλο, στον οποίο η κύρια φροντίδα τους θα ήταν να σκοτώσουν - αντάμα και η πιθανότητα να σκοτωθούν.

436 pages, Paperback

First published December 1, 2009

About the author

Ο Γιώργος Μαργαρίτης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1954. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Νίκαιας, στη Γαλλία, όπου το 1981 ανακηρύχθηκε διδάκτορας. Δίδαξε «Σύγχρονη Πολιτική και Κοινωνική Ιστορία» στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από το 2004, ενώ τα προηγούμενα είκοσι χρόνια εργαζόταν επίσης ως καθηγητής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Έχει πάρει μέρος ως εισηγητής σε πολλά επιστημονικά συνέδρια ενώ έχει δημοσιεύσει πολλά άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά σχετικά με την περίοδο της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης και συμμετάσχει σε συλλογικά πονήματα.

Reviews

[Vangelis Kolomitrousis · Rating 5 out of 5]

Ο Γιώργος Μαργαρίτης είναι γνωστός για την ευρύτερη συνθετική του ματιά στην ιστορία του 20ού αιώνα και εδώ στοχεύει να δώσει μια βαθιά και ανατρεπτική ανάγνωση των πρώτων χρόνων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέσα από την ελληνική εμπειρία. Για την ακρίβεια επιχειρεί να ανασυνθέσει τη μετάβαση μιας κοινωνίας από την ειρήνη στον πόλεμο και από την εθνική έξαρση στην κατοχική κατάρρευση. Η προσέγγισή του υπερβαίνει την παραδοσιακή, εθνικά ηρωική αφήγηση του έπους του '40, αναζητώντας τις κοινωνικές και οικονομικές δομές που διαμόρφωσαν την πορεία της χώρας μέσα σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Η αφήγηση ξεκινά με την 28η Οκτωβρίου 1940, όταν η ελληνική κοινωνία ρίχνεται στη δίνη του πολέμου με την Ιταλία. Ο Μαργαρίτης περιγράφει με παραστατικότητα τους ανθρώπους που εγκαταλείπουν τα επαγγέλματά τους για να γίνουν στρατιώτες — εργάτες, υπάλληλοι, δάσκαλοι, καλλιτέχνες — και αναδεικνύει τη συλλογική ψυχολογία μιας κοινωνίας που μεταμορφώνεται μέσα σε λίγες μέρες. Στη συνέχεια, αναλύει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο αλβανικό μέτωπο, όχι ως σειρά ένδοξων μαχών αλλά ως δοκιμασία ενός κράτους και μιας κοινωνίας που προσπαθούν να αντέξουν πέρα από τις δυνατότητές τους. Με ψυχραιμία και τεκμηρίωση, δείχνει πώς ο πόλεμος απογύμνωσε τις αδυναμίες του ελληνικού κράτους, τις ανισότητες και τις αντιφάσεις του εθνικού αφηγήματος.

Στο επίκεντρο της ανάλυσης βρίσκεται η πρώτη περίοδος της Κατοχής, όπου ο συγγραφέας μετατοπίζει το βλέμμα από το μέτωπο στην καθημερινότητα των πολιτών. Εξετάζει τη διάλυση των οικονομικών δομών, την πείνα, τη μαύρη αγορά, την πτώση της παραγωγής και την αργή διάλυση των κοινωνικών ισορροπιών. Στο κεφάλαιο «Η οικονομία παράγει πολιτική», ο Μαργαρίτης υποστηρίζει ότι η λιμοκτονία των πόλεων και η προσπάθεια επιβίωσης οδήγησαν σε νέες μορφές κοινωνικής συνείδησης και αντίστασης. Μέσα από αυτή τη ματιά, ο πόλεμος δεν είναι απλώς μια σύγκρουση στρατών αλλά μια βαθιά κοινωνική διαδικασία που αναδιαμορφώνει τις ζωές των ανθρώπων και τους συσχετισμούς εξουσίας.

Η δομή του έργου είναι μελετημένη και πειθαρχημένη: από τον πόλεμο στην Αλβανία έως την κατοχική καθημερινότητα, κάθε κεφάλαιο λειτουργεί ως κρίκος μιας αλυσίδας που οδηγεί από την εθνική ενότητα στη διάσπαση και στη ριζοσπαστικοποίηση. Ο Μαργαρίτης αναδεικνύει πώς οι αγρότες, οι εργάτες και τα λαϊκά στρώματα μετατράπηκαν από απλούς θεατές της Ιστορίας σε ενεργούς φορείς πολιτικής δράσης. Αν και το βιβλίο δεν εμβαθύνει σε όλες τις στρατιωτικές ή τοπικές λεπτομέρειες, η ερμηνευτική του δύναμη βρίσκεται στη σύνθεση: στην ικανότητα να ενώνει τα γεγονότα, τις οικονομικές δομές και τα κοινωνικά βιώματα σε ένα συνεκτικό ιστορικό αφήγημα.

Συνολικά, η «Προαγγελία θυελλωδών ανέμων…» είναι ένα έργο ώριμο, επιστημονικά τεκμηριωμένο και βαθιά ανθρώπινο. Ο Μαργαρίτης προσφέρει μια ιστορία που δεν εξιδανικεύει, αλλά κατανοεί. Δεν εξυψώνει το έθνος, αλλά το τοποθετεί μέσα στην ευρωπαϊκή καταιγίδα της εποχής του. Με γλώσσα νηφάλια και πλούσια τεκμηρίωση, το βιβλίο φωτίζει τις κοινωνικές και πολιτικές ρίζες ενός πολέμου που άλλαξε την Ελλάδα εκ βάθρων. Είναι ένα έργο αναφοράς για όποιον θέλει να κατανοήσει όχι μόνο τι συνέβη, αλλά και πώς και γιατί συνέβη, ένα ιστορικό ανάγνωσμα υψηλής αξίας το οποίο συνδυάζει τη νηφαλιότητα της επιστήμης με τη δύναμη της αφήγησης.

[Pinko Palest · Rating 5 out of 5]

το βιβλίο αυτό είναι σε αρκετό βαθμό βασισμένο στο Από την Ήττα στην Εξέγερση, του ίδιου συγγραφέα, εμπλουτισμένο με τον πόλεμο της Αλβανίας. Δεν πρόκειται τόσο για διπλωματική και πολιτική Ιστορία, όσο για κοινωνική αλλά και στρατιωτική Ιστορία. Ιδιαίτερα καλογραμμένο, όπως και όλα του Μαργαρίτη εξάλλου, τα συμπεράσματά του είναι εντυπωσιακά και πολύ δύσκολα μπορεί να τα αντικρούσει κανείς