ردیابی عناصر داستانی علمی تخیلی در ادبیات دوران کهن و میانه ایران

پژوهشی در ادبیات و اندیشه علمی تخیلی

by محمد قصاع

کتابی را که در دست دارید برای مخاطبان عام تألیف کرده‌ام، به‌گونه‌ای که حتی دانش‌آموزان دبیرستانی هم بتوانند تا حد ممکن از آن بهره ببرند. درواقع، می‌توان گفت مخاطبان این اثر تمام علاقه‌مندان ادبیات و اندیشة علمی‌تخیلی هستند، از دانش‌آموزان گرفته تا دانشجویان و استادان دانشگاه و حتی کسانی که اطلاعات ادبی خاصی ندارند (و همین امر کار را برای من دوچندان سخت کرده است). درعین‌حال، مخاطبان خاص نیز که رویکرد تخصصی به این موضوع دارند می‌توانند اطلاعات مفیدی را برای آغاز پژوهش خود به دست آورند تا کارشان را از زیر صفر آغاز نکنند. شاید همین کتاب بتواند برخی از متخصصان را تشویق کند که به‌شکلی تخصصی و عمیق به ردیابی عناصر داستانی علمی‌تخیلی در ادبیات کهن بپردازند و آثار زیبای دیگری را به مخاطبان تشنه معرفی کنند. ازاین‌رو، شاید این کتاب را بتوان مقدمه‌ای برای پژوهش‌های بیشتر علاقه‌مندان دانست، نه کتابی که حرف آخر را در موضوع مورد بررسی می‌زند.
نگارنده ادعا نمی‌کند که در این کتاب تمام آثار ادبیات داستانی با رگه‌های علمی‌تخیلی را شناسایی و ارائه کرده‌ است، درواقع مطالب ناگفته بسیار زیادتر از چیزی است که در این مختصر گردآورده‌ شده است، اما شاید همین کتاب تلنگری باشد برای استادان و دانشجویان محترم ادبیات که به‌طور جدی به بررسی این موضوع بپردازند.
تأکید می‌کنم که من فقط از منظر ادبیات علمی‌تخیلی به آثار فارسی پرداخته‌ام، نه از منظر ادبیات داستانی به معنای عام. تلاشم این بوده که حجم کتاب را محدود نگه‌ دارم، از تکرار مطالب خودداری کنم، از زبان ساده استفاده کنم و از ورود به مباحث پیچیده اجتناب ورزم.
تردیدی وجود ندارد که کم‌وکاستی‌هایی در این کتاب وجود دارد که زمینه را برای نقدهای منفی باز می‌کند، اما من از منتقدان و صاحب‌نظران دعوت می‌کنم به‌جای نشستن و ایراد گرفتن به چنین کتابی، خود به تألیف آثار بهتر بپردازند و در آن‌ها مطالب مغفول را مطرح کنند. درواقع، این دوستان را به کاری سازنده تشویق می‌کنم تا از برکت آنچه پدید می‌آورند همگان، ازجمله من، بهره‌مند شویم.

308 pages, Paperback

Published April 1, 2023

Reviews

[Niloofar Gh · Rating 3 out of 5]

موضوع کتاب بسیار جالب توجه و زیبا بود. شخصا با تعداد زیادی داستان‌های علمی‌تخیلی ایرانی آشنا شدم که هیچوقت فکر نمی‌کردم این داستان‌ها بتونن علمی‌تخیلی باشن اما بررسی کلی اون‌ها نشون می‌داد که میشه اون‌ها رو در رده علمی‌تخیلی رده‌بندی کرد.
البته به شخصه با بعضی موارد مشکلاتی داشتم از جمله رفرنس‌دهی‌های بسیار به دو کتاب پیشین پژوهشی در ادبیات علمی‌تخیلی که پیش از این در نشر باژ به چاپ رسیده. در بعضی بخش‌ها موارد به کرات تکرار شده بودند که پیشتر در فصل‌های قبلی به اون‌ها پرداخته شده بود و شاید می‌شد از بعضی از اون‌ها صرف‌نظر کرد.
درکل به عنوان یک کتاب رفرنس بسیار عالی و خوب پیش رفته و اسناد و نمونه کتاب‌های مناسبی در اون گنجونده شده.
بررسی داستان‌های شهرزاد و هزار و یک شب، کتاب‌های شاه‌نامه در دوره‌های مختلف، داستان یاجوج و ماجوج و ...
بسیار شیوا و زیبا بود و به خوبی نکات قابل توجه در اون‌ها بیرون کشیده شده بود.