در این جلد به طنزنویسان و طنزسرایان دوره قاجار میپردازیم. اما تمام آنچه به عنوان شوخی و طنز و هجو میگوییم، محدود به شوخیهای طنزنویسان رسمی نمیشود. مردم، نخبگان، مسخرهها و افرادی که معمولاً شوخیساز هستند، هرکدام به شکلی در شرایط سیاسی دشوار و به خصوص در وضعیتی که مردم با مسئله دیکتاتوری مواجهند، جوک و شوخی میسازند؛ شوخیهایی که گاهی مردم برای یک شاه یا یکی از مقامات کشور میسازند و این شوخیها غالباً منشأ واقعی دارد؛ گاهی پادشاهی عیاش بوده، گاهی تنبل، گاهی خودشیفته و... برای هر کسی به دلیلی شوخی ساخته میشود.