BS Dương Cẩm Chương: Ngựa hồng mỏi vó…

Bác sĩ – Họa sĩ Dương Cẩm Chương, 104 tuổi

“Ngựa hồng đã mỏi vó…” (*)

                                                                       Đỗ Hồng Ngọc

thăm Họa sĩ – bác sĩ Dương Cẩm Chương, lúc cụ 102 tuổi.

Bác sĩ – họa sĩ Dương Cẩm Chương là con của nhà yêu nước Dương Bá Trạc, cháu gọi giáo sư Dương Quảng Hàm là chú ruột, sinh năm 1911 tại Long Xuyên, tốt nghiệp bác sĩ y khoa năm 1938, là bác sĩ phẫu thuật, làm việc ở Bệnh viện Lalung Monnaire Saigon, nay là Bệnh viện Chợ Rẫy. Sau nhiều năm làm ngoại khoa ông chuyển qua Y tế công cộng, phụ trách Chương trình Bảo trợ mẫu nhi (ngành Bảo vệ sức khỏe bà mẹ – trẻ em bây giờ), rồi Giáo dục y tế (ngành Truyền thông – giáo dục sức khỏe). Từ ngày về hưu, ông sang sống ở Pháp, Mỹ và đi chu du nhiều nước để vẽ. Đối với tôi, ông là bậc « Đại sư phụ » trong nghề y cũng như trong nghệ thuật, đồng thời cũng là bậc trưởng thượng gần gũi vì người bạn cùng lớp với tôi- bác sĩ Thân Trọng Minh- vốn là cháu ruột nhà thơ Thân thị Ngọc Quế, phu nhân của ông. Chúng tôi vẫn thường đến thăm ông bà và cũng quen gọi ông bằng « Chú »: Chú Chương.

Năm 2010, được mời đến dự tiệc mừng Đại Thọ 100 tuổi của ông tại Quán Tre, đường Cao Thắng cùng với rất nhiều bà con thân quyến và bạn bè, đồng nghiệp… tôi đã tranh thủ đến sớm một chút để được gặp riêng ông :

– Chú Chương ơi, chú cảm thấy thế nào về buổi Đai thọ long trọng dành cho chú hôm nay ?

– Thấy già thêm một tí. Có gì đâu ! Đây là ngày sinh nhật: một đứa bé ra đời. Có nhiều chuyện để nói lắm. Thí dụ ai cũng bảo đứa bé khóc chào đời nhưng chúng ta biết đó không phải là tiếng khóc. Là hô hấp ngoài trời. Phút từ biệt bào thai, vào trần thế. Chín tháng trong bụng mẹ rất quan trọng. Nhiều chuyện lạ, ta không thể biết hết, cả về sinh lý. Nó tạo nên tình mẹ.

– Chú có bao giờ nghĩ tới cái chết không ?

– Không bao giờ nghĩ đến cái chết. Tự nhiên phải thế. Lỗi tạo hóa. Đã sinh cái sống ra lại sinh cái chết. Tạo hóa không phải là một kỷ sư giỏi. Tôi thích câu nói “Làm sao lúc sinh, một mình mình khóc mà mọi người cười, lúc chết, mọi người khóc còn mình cười…”.

– Mình đâu có biết mà cười ?

– Nghĩa là mình hài lòng vì đã làm được nhiều điều. Đã sống một đời sống đáng kể.

– Chú nhìn thế nào về cuộc sống ?

– Vẫn luôn lạc quan. Khó khăn ở đời làm cho ta sống có đạo lý. Cái khổ của trần gian là đạo của sự sống.

– Làm thế nào để trăm tuổi vẫn khỏe vui như chú ?

– Sức khỏe – Làm việc – Tình yêu.

Thấy tôi có vẻ tò mò nhìn ông, ông cười: Tình yêu rộng lớn đó nha!

– Tuổi già có gì hay ?

– Tuổi già có nhàn rỗi và thiên nhiên.

Khi được mời phát biểu cảm tưởng, tôi nói:

“Khi chú Dương Cẩm Chương tốt nghiệp bác sĩ y khoa thì tôi chưa sinh ra đời, khi tôi tốt nghiệp bác sĩ y khoa thì chú Chương đã về hưu… Thế nhưng với tôi, chú luôn là một bậc “đại sư phụ”. Tôi nghĩ sau này người ta có thể quên một Dương Cẩm Chương bác sĩ nhưng người ta sẽ không thể quên một Dương Cẩm Chương họa sĩ…”

………………………………………………………………………………………………

Vẽ giỏi, toán giỏi, nên khi đổ Bac 2 (Tú tài toàn phần) xong, ông tính học ngành kiến trúc để trở thành kiến trúc sư nhưng thời đó chưa có đại học kiến trúc ở Hà Nội nên ông đành phải vào… trường thuốc. Bạn văn chương cùng thời ở Trường Bưởi là Đoàn Phú Tứ, Phạm Văn Hạnh… của nhóm Xuân Thu Nhã Tập, còn bạn ở trường thuốc cùng thời là Trần Văn Bảng, Trần Duy Hưng, Đào Huy Hách…

Mê hội họa văn chương nên ngay trong lúc đang học trường thuốc, ông đã học dự thính ở Trường cao đẳng Mỹ thuật, và từng làm ký giả cho tờ Trung Bắc Tân Văn.

Năm 1968, về hưu, sang sống ở Pháp, tiếp tục theo học y tế công cộng (MPH) tại Mỹ, cùng lúc học thêm về hội họa ở trường mỹ thuật. Ông là hội viên Hội Họa sĩ Pháp, với trên 20 lần triển lãm tại Paris, được nhiều giải thưởng hội họa, và năm 1999, nhận huy chương Vì sự nghiệp mỹ thuật Việt Nam tại Hà Nội.

………………………………………………………………………………………………………………………….

Năm 2012 bác sĩ – họa sĩ Dương Cẩm Chương vừa lên… 102 tuổi, tuổi Ta. Tôi nghĩ với ông, nên tính tuổi ta bởi ông thường nói chín tháng mười ngày ở trong bụng mẹ mới là thời kỳ quan trọng nhất của con người. Thật khó tưởng tượng nổi một ông cụ 102 tuổi luôn sảng khoái, cười ha hả, đối đáp linh hoạt như một người ở tuổi trung niên! Thế mà chỉ trước đó ít lâu ông đã lên một cơn “rối loạn tri giác” nặng, hoàn toàn mất trí nhớ, rơi vào hôn mê sâu, bệnh viện phải cho xuất viện về lo hậu sự. Về đến nhà ông nằm mê man suốt hai tháng trời như thế rồi bỗng nhiên tỉnh lại, quát mọi người sao bày đặt tụng kinh om sòm, bộ muốn cho ông chết sớm hả ? Quả thật suốt hai tháng mê man đó ông đã phiêu diêu nơi miền … Cực Lạc, chỉ tiếc ông chẳng còn nhớ gì để kể lại cho chúng ta nghe.

Cách đây vài tuần, ông phone gọi tôi nhắc sắp sinh nhật ông, nhớ đến và phát biểu đôi câu đấy nhé! Nhớ năm trước khi 100 tuổi, ông nói chỉ “thấy già thêm chút nữa” nên năm nay tôi cũng “tranh thủ” thăm ông sớm để hỏi đôi câu chớ đợi tới ngày sinh nhật thì đông đúc quá!

Vừa thấy tôi, ông đã từ trên giường lồm cồm ngồi dậy, hất tay người cháu đang định đỡ lưng mình, và “tấn công” ngay:

– Cuốn sách mới của anh có bài viết về tôi mà tôi chưa được đó nhé!

– Dạ, có phải chú muốn nói cuốn Nhớ đến một người không?

– Đúng rồi. Nhưng không sao! Tôi cũng đã có rồi. Một đứa cháu đã mua tặng cho. Anh viết về mọi người mà chẳng “kết luận” cái gì cả! Như ông Trần Văn Khê, anh viết về nhiều thời kỳ của ông mà cũng chẳng có kết luận nào cả? Vì thế mà trong giấy mời anh, tôi gởi theo mấy bức thư…

Thì ra vậy. Tôi đã hơi ngạc nhiên sao trong giấy mời của ông, tôi thấy có kèm thư của Ni sư Trí Hải, GS Trần Văn Khê và ông Cao Bá Ninh… . Thì ra ai nấy viết cho ông đều có “kết luận” rất rõ ràng.

Giáo sư Tần Văn Khê viết:

Thưa Dương Cẩm Chương đại huynh,

Kính nể đại huynh, một nghệ sĩ trong y khoa

Ngưỡng mộ đại huynh trong nghệ thuật hội họa

Khâm phục đại huynh, một nghệ sĩ trong nghệ thuật sống.

(02/01/2006)

Ni sư Trí Hải thì viết:

(…) các nhà báo nói Bác trông như một bá tước, họ nói cũng đúng, nhưng tôi thấy Bác như một nghệ sĩ và một thiền sư, ở tính bình dị hồn nhiên của Bác. Nhờ vậy mà Bác giữ mãi được sức khỏe và tâm hồn trẻ trung (Tuê uyển, 12.10.2000).

Còn ông Cao Bá Ninh viết trong một email gần đây:

Thư gởi một người thật quen

Mercredi 6 avril 2011 18h47

(…) Ông đã vẽ cho đời để đời đẹp hơn. Để có được đời sống vui và thoải mái, tôi rất thích lối sống, cách sống và thái độ thật rõ với ĐỜI của ông…(…).

Tôi tìm cách chuyển đề tài:

– Chú thấy… sống lâu có gì hay hông chú?

– Có chứ. Mình được thấy…

– Thấy cái gì?

Ông ngần ngừ: Thấy nhiều thế hệ…

– Còn cái chết?

– Chết là một giải thoát…

– Sau cái chết là gì?

– Không biết !

– Còn trước hồi nằm trong bụng mẹ ?

– Không biết !

– Làm thế nào để có cuộc sống vui khỏe và… trường thọ như chú ?

– Cần 3 điều: Sức khỏe là một, việc làm là hai và tình yêu là ba.

Rồi ông nhìn tôi: Đây là thứ tình yêu rộng lớn… Nhưng mỗi ngày phải nhớ sám hối đó nhé! Cuộc đời nhiều vui khổ…

– Chú tập luyện, ăn ngủ thế nào ?

– Mỗi ngày tập thể dục đều 20 phút, ăn uống vừa đủ, ngủ nhiều.

– Chú còn vẽ không ?

– Hết vẽ được. Mấy ngón tay này…

Rồi ông đưa mấy ngón tay cho tôi coi.

***

 Họa sĩ – Bác sĩ Dương Cẩm Chương đã từ trần giữa khuya 9.8.2014 nhằm đúng Rằm tháng bảy Vu lan thọ 104 tuổi.

“Kẻ lữ hành không mệt mỏi của đường dài” (*) đến nay có lẽ đã đến lúc cần phải nghỉ ngơi đôi chút rồi thì phải. Cuối năm ngoái (2013), trong ngày sinh nhật thứ 103 của mình ở Chez Nous, ông đã phát hành cuốn “Trăng soi bóng nước”, tập hợp chọn lọc những bài viết của bạn bè, con cháu, học trò mình từ xưa nay như một kỷ niệm. Nhớ lần đó ông còn “buộc” tôi phải viết lời tựa cho cuốn sách, tôi không thể nào từ chối được.

Tôi vẫn thường thăm hỏi người bạn cùng khóa là bác sĩ – họa sĩ Thân Trọng Minh, cháu ruột bà Thân Thị Ngọc Quế, phu nhân của bác sĩ Dương Cẩm Chương về tình hình sức khỏe của ông. Nhà thơ Thân Thị Ngọc Quế thì đã qua đời trước ông mấy năm, và có lẽ đang đợi, mà ông cứ mãi chần chờ… Khoảng 4 tháng sau này, ông yếu dần, ăn ít đi vì… đau răng và cũng bắt đầu có dấu hiệu rung nhỉ ở tim. Bây giờ sáng sáng ông chỉ ăn được thức ăn mềm, trưa và chiều thì súp, bí đỏ khoai tây cà rốt và thịt xay… người cháu gái cho biết. Tối đó, ăn súp xong ông kêu mệt lúc sau thì ói nhiều lần, ông nói với mấy cô cháu: “Ông trúng thực rồi!”. Thấy mọi người lo lắng, ông bảo không sao đâu, ông không chết đâu đừng lo. Thế rồi ông… chết thiệt, êm ái, tỉnh táo đến phút chót.

Tôi ghi vào sổ tang: “Vậy là chú Chương đã nghỉ ngơi sau 104 năm rong ruổi trên đường dài của người lữ hành không biết mệt mỏi. Chúc họa sĩ- bác sĩ Dương Cẩm Chương phiêu diêu miền Cực lạc… và tiếp tục cuộc hành trình.”.

(Nguồn: Văn Hóa Phật Giáo, số 218-219, Xuân Ất Mùi, 2015)

………………………………………………………………….

(*) Trịnh Công Sơn.