Ο Παντελής Βουτουρής για το βιβλίο "Αρουραίοι" του Ανδρέα Καπανδρέου

 

Του Παντελή Βουτουρή* 
Ναευχαριστήσω πρώτα τον φίλο Ανδρέα Κάπανδρέου για την πρόσκληση που μου έκανε ναμιλήσω για το βιβλίο του.
Το Ανδρέατον γνωρίζω πάρα πολλά χρόνια από το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Είχα παρουσιάσει μάλιστακαι το πρώτο βιβλίο, το «Το τρομακτικό μυστικό του Αϊνστάιν» με το οποίο εισήλθεστην περιοχή της φανταστικής λογοτεχνίας και μερικά χρόνια αργότεραπαρουσιάσαμε μια άλλη συλλογή διηγημάτων φανταστικής λογοτεχνίας το βιβλίο «Ογιος της μάγισσας».
Με το βιβλίο,όμως, που μας παρουσιάζει σήμερα ο Ανδρέας κάνει μια τομή θα έλεγα.
Πριν προχωρήσωστα του βιβλίου θέλω να ευχαριστήσω και τον Όμιλο Λογοτεχνίας και Κριτικής, τονκύριο Λεωνίδα Γαλάζη με την πολύ σημαντική προσφορά τόσο του ιδίου, όσο και τουΟμίλου στα πολιτιστικά πράγματα του τόπου μας, τα σπουδαία συνέδρια που έχειοργανώσει ο Όμιλος, το εκδοτικό του έργο και να ευχηθώ να συνεχίσουν με τονίδιο ζήλο και την ίδια διάθεση. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον οικοδεσπότη μας τονδήμαρχο Στροβόλου κύριο Ανδρέα Παπαχαραλάμπους που ατύχησε με τα περιστατικάπου του έχουν συμβεί [ήρθε στην εκδήλωση με σπασμένο το χέρι] και του εύχομαινα πετύχει στις επιδιώξεις και στους άμεσους στόχους του. Τον ΑνδρέαΠαπαχαραλάμπους τον είχα αποκαλέσει κάποτε ρέκτη του πολιτισμού αφού είναιπάντα θετικός, πάντα πρόθυμος στα αιτήματα μας για τον πολιτισμό.
Και για ναμην πολυλογώ πάμε στην παρουσίαση του βιβλίου «Αρουραίοι».  Ακούσαμε κάποια πολύ ενδιαφέροντα πράγματααπό την Ελένη Σιούφτα προηγουμένως, αναφέρθηκε ήδη ότι το βιβλίο του Ανδρέα Καπανδρέουσχετίζεται με τη «Φάρμα των ζώων» του Τζορτζ Όργουελ (George Orwell)  αλλά και με την εξουσία και τη διαφθορά. Ασφαλώςέχει να κάνει με όλα αυτά.

Εγώ θαξεκινήσω με μια υπογράμμιση της λέξης «αλληγορία» και τη φράση «αλληγορικήιστορία» που υπάρχει στον υπότιτλο του βιβλίου, το οποίο όντως είναι μιααλληγορία. Η αλληγορία είναι ένα είδος λογοτεχνικό. Για να μην μπούμε σεφιλολογικές λεπτομέρειες θα το πω όσο πιο απλά γίνεται: αλληγορία είναι όταν λεςκάτι και εννοείς κάτι άλλο. Από αυτή την άποψη η αλληγορία βρίσκεται πολύ κοντάσε άλλα είδη όπως είναι η παραβολή, που βρίσκουμε για παράδειγμα στα ιεράκείμενα. Η διαφορά ανάμεσα στην αλληγορία και την παραβολή είναι ότι ηαλληγορία στηρίζεται πάρα πολύ στην προσωποποίηση. Τα ζώα που πρωταγωνιστούνστην ιστορία του Ανδρέα υποδηλώνουν αλληγορία.
Ότανδιαβάζουμε μια αλληγορία έχουμε δύο ιστορίες ταυτόχρονα . Η μία είναι η φανερή,η αφηγούμενη ιστορία και η άλλη είναι η υποδηλούμενη, αυτή την οποία πρέπει ναμαντέψει ο αναγνώστης: ποιοι είναι οι αρουραίοι, ποια είναι τα γουρούνια, ποιοιείναι οι σκύλοι και ούτω καθεξής.
Συνήθωςδεν εκφράζομαι υπερθετικά όταν παρουσιάζω βιβλία, τώρα όμως θα το κάνω! Θεωρώότι αυτό το βιβλίο είναι ένα από τα πιο έξυπνα βιβλία που έχω διαβάσει τατελευταία χρόνια, όχι μόνο στην Κύπρο. Το εννοώ κυριολεκτικά αυτό και θα σας εξηγήσω γιατί θεωρώότι είναι εξαιρετικό βιβλίο αν και θεωρώ ότι η έκδοσή το αδικεί, (σύμφωνα πάνταμε τη δική μου αισθητική).

Το πρώτοπολύ σημαντικό που κάνει ο Ανδρέας σε αυτό το βιβλίο, τώρα τεκμηριώνω γιατί  θεωρώ τους «Αρουραίους» ένα εξαιρετικό βιβλίο,είναι ο διάλογος που ξεκινά με ένα κλασικό βιβλίο που είναι «Η φάρμα των ζώων»του Τζορτζ Όργουελ.
Θασυμβούλευα κάποιον πριν διαβάσει τους «Αρουραίους» να διαβάσει τη «Φάρμα τωνζώων» του Όργουελ. Έτσι θα καταλάβει καλύτερα τι επιχειρεί να κάνει ο Ανδρέαςκαι τι πετυχαίνει στο τέλος. Γιατί ο Καπανδρέου δεν αναπαράγει απλόςαφηγηματικούς τρόπους και θέματα του Όργουελ αλλά δίνει προεκτάσεις, στις οποίεςθα αναφερθώ πιο διεξοδικά στη συνέχεια.
Θα κάνω όσοπιο συνοπτικά γίνεται μια εισαγωγή στη «Φάρμα των ζώων» για να σας δώσω να αντιληφθείτετι κάνει ο Ανδρέας στο δικό του βιβλίο. Η ιστορία του Όργουελ λοιπόν, ξεκινά σεμια φάρμα όπου ένα γουρούνι, ο γέρο Ταγματάρχης, ένα από τα πιο παλιά ζώα της φάρμαςπου έχαιρε εκτίμησης ανάμεσα στον πληθυσμό των ζώων, καταλαβαίνει ότι έρχεταιτο τέλος του και πριν πεθάνει προσκαλεί όλα τα ζώα και τους εκφωνεί ένα πύρινοεπαναστατικό λόγο εναντίον των ανθρώπων που εκμεταλλεύονται και θανατώνουν ταζώα. Είναι μια επαναστατική διακήρυξη στην οποία ο γέρο Ταγματάρχης συνοψίζει τιςιδεολογικές του θέσεις, με τις επαναστατικέ εντολές του, οι οποίες θα γίνουν ευαγγέλιοστη συνέχεια, για μεγάλη περίοδο τουλάχιστον ανάμεσα στα ζώα. Στο τέλος κλείνειαυτή την ιδεολογική παρακαταθήκη, το κήρυγμά του με έναν ύμνο για την ελευθερίατων ζώων, ένα επαναστατικό τραγούδι το οποίο όταν θα ξεσπάσει η επανάσταση τωνζώων θα γίνει ο επαναστατικός ύμνος, κάτι σαν κομμουνιστική διεθνή, ας πούμε κατάτην οκτωβριανή επανάσταση του 1917, με τους μπολσεβίκους στη Ρωσία.
Τα ζώαξεσηκώνονται λοιπόν και επαναστατούν με αρχηγό ένα γενναίο ηρωικό γουρούνι, τονΣνόουμπολ (Snowball) – στις ελληνικές μεταφράσεις ονομάζεται Χιονόμπαλος. Τα ζώατελικά διώχνουν τους ανθρώπους από τη φάρμα και ξεκινούν το κτίσιμο μιαςκαινούργιας κοινωνίας των ζώων. Η εξουσία, όμως, όπως μας έχει διδάξει και ηιστορία, διαφθείρει ακόμα και τον πιο αγνό και τίμιο επαναστάτη. Σιγά σιγάξεκινούν να δημιουργούνται αντιθέσεις μέσα στη φάρμα εξαιτίας ενός παιχνιδιούεξουσίας όταν ένα αδίσταχτο και σκληρό γουρούνι, ο Ναπολέων ανατρέπει το καθεστώςτης φάρμας και καταδιώκει τον Σνόουμπολ και αφού του φορτώνει όλα τα δεινά πουσυνέβησαν στη φάρμα τον εξορίζει. Για να κλείνω με τον Όργουελ, στο βιβλίο του όπωςκαταλάβατε πρωταγωνιστούν τα γουρούνια, οι σκύλοι, οι οποίοι είναι οι πιστοί φύλακεςτων γουρουνιών και εν μέρει τα άλογα. Εάν τα γουρούνια και οι σκύλοι ενσαρκώνουντη εξουσία και τους μηχανισμούς της στο νέο αυταρχικό – δικτατορικό σύστημα πουεγκαθιδρύει ο Ναπολέων, τα άλογα είναι αγνοί, ιδεολόγοι, αλλά το μυαλό τους δεντους βοηθά ιδιαίτερα να αντιληφθούν το τι γίνεται ακριβώς γύρω τους (δεν είναι τυχαίαάλλωστε που ονομάζονται α-λογα, ζώα χωρίς λογική). Στα άλογα αρκεί η διαβεβαίωσηότι για να κάνει κάτι ο αρχηγός τους ο Ναπολέων, θα υπάρχει κάποιος λόγος. ΟΝαπολέων έχει πάντα δίκαιο. Τα άλογα είναι επίσης οι καλύτεροι εργάτες και ας μηνξεχνάμε ότι η φάρμα στηρίζεται στην εργασία των ζώων με τις συνθήκες εργασίας τουςνα είναι ακόμα πιο σκληρές και από την εποχή των ανθρώπων. Όσοι γνωρίζεται τηνιστορία του κουμμουνισμού και της Σοβιετικής Ένωσης, ίσως γνωρίζετε και τις θεωρίεςτου Αλεξέι Σταχάνοφ για τον ρόλο που πρέπει να έχει ο εργάτης και ότι καλόςεργάτης είναι αυτός που εργάζεται περισσότερο, παράγει περισσότερο και δενδιαμαρτύρεται ποτέ και για τίποτα. Αυτή η θεωρία έδωσε τον Σταχνοβιτισμό και ταάλογα στη φάρμα του Όργουελ θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν Σταχνοβίτες. Ηκατάληξη στην ιστορία του Όργουελ είναι ότι η εξουσία έχει διαφθείρει τελείωςτα γουρούνια που την κατέχουν. Ενώ στην αρχή είχε απαγορευτεί οποιαδήποτε σχέσηκαι συναλλαγή με τους ανθρώπους τα γουρούνια κατέληξαν να συναλλάσσονται μαζί τουςκαι αρχίζουν να τους μιμούνται. Τα γουρούνια καταλήγουν να κοιμούνται στα κρεβάτιατων ανθρώπων, καπνίζουν πούρα, ντύνονται με πολυτελή ανθρώπινα ρούχα και στοτέλος αρχίζουν να περπατάνε και στα δύο πόδια όπως οι άνθρωποι. Το βιβλίο τουΌργουελ τελειώνει με τα γουρούνια και τους ανθρώπους να χαρτοπαίζουν σε ένατραπέζι και κοιτώντας τους δεν μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει πλέον ποια είναι ταγουρούνια και ποιοι είναι οι άνθρωποι.

Πάμε τώρα στουςΑρουραίους.
Με την εισαγωγήτου ο Καπανδρέου συνδέει τη δική του ιστορία με τη φάρμα των ζώων.
Έχει περάσεικαιρός μας λέει από τη μεγάλη επανάσταση των ζώων, οι άνθρωποι έχουν εκδιωχθεί,η φάρμα αυτοδιοικείται από τα ζώα και τα γουρούνια μεταλλάσσονται σιγά σιγά σε τυράννουςκαι συναλλάσσονται με τους ανθρώπους από τις γειτονικές φάρμες. Το βιβλίο τουΚαπανδρέου ακολουθεί τον Όργουελ λοιπόν, μέχρι αυτό το σημείο. Γι΄αυτό είπα προηγούμενοςότι «Η φάρμα των ζώων» του Όργουελ  είναιη προϊστορία των «Αρουραίων» ή για να το πω διαφορετικά, οι «Αρουραίοι» είναι τομέρος Β της «φάρμας των ζώων». Γι’ αυτό και είπα ότι θα ήταν καλό να κάποιος ναδιαβάσει πρώτα τη «Φάρμα των ζώων» πριν πάει στους «Αρουραίους». Στο τέλος θα πωστον Ανδρέα και ποιο θα μπορούσε να είναι το μέρος Γ, μετά τους «Αρουραίους».
Οι «Αρουραίοι»είναι το πρώτο πολιτικό – λογοτεχνικό κείμενο που γράφει ο Ανδρέας Καπανδρέου. (Ανθέλει μπορεί ο ίδιος να σας πει τι του είχα πει, σχετικά με αυτό, ότανπαρουσιάσαμε τα πρώτα φανταστικά του διηγήματα).
Έχουμελοιπόν να κάνουμε με ένα πολιτικό κείμενο, όπως πολιτικό κείμενο είναι και «Ηφάρμα των ζώων». Ενσωματώνει από τον Όργουελ πάρα πολλά στοιχεία και υφολογικάκαι θεματικά, αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί ο Όργουελ, την τεχνική τηςπροσωποποίησης των ζώων που μας επιτρέπει να αντιστοιχίσουμε συγκεκριμένα ζώαμε συγκεκριμένα υπαρκτά πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στην ιστορία.
Για μένατο πιο σημαντικό πράγμα που κάνει ο Καπανδρέου είναι αυτό που υπαινίχθηκα στηναρχή, ότι δηλαδή δίνει κάποιες προεκτάσεις στο έργο του Όργουελ. Από αυτή την άποψη είναι ένατολμηρό εγχείρημα, το να πάρεις δηλαδή ένα κλασσικό έργο και να το οδηγήσειςμέσα στον χρόνο.

Ο Όργουελγράφει το βιβλίο του τέλη 1943, αρχές 1944 σε μια εποχή που ο Σταλινισμός στηΣοβιετική Ένωση βρίσκεται στο απόγειό του. Ο Όργουελ απεχθάνεται, τόσο τονΣτάλιν όσο και τη στυγνή δικτατορία την οποία έχει εγκαθιδρύσει στην επαναστατημένηΡωσία. Με αυτή την έννοια «Η φάρμα των ζώων» αποτελεί μια αλληγορική ιστορίαμιας προδομένης επανάστασης, της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία και όπως είπαμεπροηγούμενος τα ζώα παραπέμπουν σε ανθρώπους. Ο  Τζόουνς, ο ιδιοκτήτης της φάρμας ταυτίζεταιαπό τους μελετητές του Όργουελ με τον τσάρο της Ρωσίας, εκδιώκεται και τα ζώααναλαμβάνουν την εξουσία. Ο γέρο ταγματάρχης που βγάζει τον πύρινο λόγο καιαφήνει τις εντολές του είναι ο Λένιν, ο Σνόουμπολ είναι ο αρχηγός του ΚόκκινουΣτρατού, ο Τρότσκι τον οποίο εξόρισε και μετά εξόντωσε ο Στάλιν και βέβαια οΝαπολέων είναι ο στυγνός δικτάτορας, ο Στάλιν.
Τι κάνειτώρα ο Ανδρέας; Ο Ανδρέας γράφει την ιστορία του το 2023 με αναφορές στηντουρκική εισβολή που έγινε πενήντα περίπου χρόνια πριν, το 1974. Επομένως οχρόνος στην  ιστορία μετακινείται καιεστιάζει σε αυτή την περίοδο, επιτρέποντας με τον ίδιο τρόπο στον αναγνώστη να αντιστοιχίσειτα ζώα που πρωταγωνιστούν στην ιστορία του, με πρόσωπα που διαδραμάτισανσημαντικό ρόλο στην κυπριακή ιστορία από το 1974 μέχρι σήμερα.
Καθώς θαπεριγράφω την ιστορία των «Αρουραίων» θα καταλάβετε την αντιστοιχία την οποίαείναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς
Τα γουρούνια,λοιπόν, στο βιβλίο του Ανδρέα Καπανδρέου επιβάλουν τη στυγνή δικτατορία τους στηφάρμα, μια εξέλιξη που οδηγεί στη 2η Επανάσταση των υπόλοιπων ζώων,μια ειρηνική επανάσταση όπου μετά από μια στάση εργασίας των ζώων, παραλύει ηοικονομία της φάρμας και έτσι, τα γουρούνια υποχρεώνονται να προχωρήσουν σεκάποιες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και να παραχωρήσουν κάποιες ελευθερίες. Οιάνθρωποι κηρύσσονται ξανά ανεπιθύμητοι στη φάρμα – ο Καπανδρέου λέει ότι τώραμπαίνουμε στην εποχή της μεταπολίτευσης- και ιδρύεται ο Οργανισμός ΗνωμένωνΖώων (ΟΗΖ) ο οποίος κηρύττει την αρχή ότι «η φάρμα είναι το σπίτι όλων μας» «Ειρήνη– Αξιοπρέπεια – Ισότητα». Αυτές είναι οι αρχές του Οργανισμού Ηνωμένων Ζώων.
Τα δεδομένααλλάζουν τελείως πια σε σχέση με τη «Φάρμα των ζώων» του Όργουελ και στο κέντροτης αφήγησης μπαίνει το κοτέτσι και οι κότες. Το κοτέτσι βρίσκεται στονοτιοανατολικό άκρο της φάρμας – μπορείτε τώρα να κάνετε τους συνειρμούς.Υπάρχουν τρείς πετεινοί στο κοτέτσι οι οποίοι εναλλάσσονται την εξουσία, μέχριτη στιγμή που μια οικογένεια αρουραίων βγαίνει κάτω από τη γη, μέσα στο κοτέτσικαι καταλαμβάνει το βόρειο τμήμα του κοτετσιού.
Ο ΟργανισμόςΗνωμένων Ζώων εκδίδει βέβαια καταδικαστικό ψήφισμα αφού παραβιάζονται οι αρχέςτου οργανισμού, αλλά οι αρουραίοι παίρνουν το ψήφισμα και το τρώνε, αφού όπως γνωρίζετεοι αρουραίοι αρέσκονται να μασούν τα χαρτιά. Με την ίδια ευχαρίστηση τρώνε καιτα επόμενα ψηφίσματα που ακολουθούν.
Θα διαβάσετεμόνοι σας την ιστορία, αλλά θα σας πω ότι οι αρουραίοι κερδίζουν συνεχώςέδαφος, γίνεται και δεύτερη εισβολή κατά την οποία οι αρουραίοι καταλαμβάνουνόλο το βόρειο τμήμα του κοτετσιού και χαράζουν τα σύνορά τους με μια πράσινημπογιά χωρίζοντας το βόριο από το νότιο τμήμα. Οι κότες στριμώχνονται στο νότιοτμήμα του κοτετσιού.
Η εξέλιξηγίνεται δραματική όταν ο εκπρόσωπος των αρουραίων ο Τζερόνιμο στον οποίο δόθηκεγια πρώτη φορά δικαίωμα να μιλήσει στη συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Ζώων,παρουσιάζει ένα κρυμμένο χαρτί που αποδεικνύει ότι η γη στην οποία είχε κτιστείτο κοτέτσι ανήκε παλιά σε προγόνους του αρουραίους που είχαν διώξει οι άνθρωποι,επομένως οι αρουραίοι, όπως ισχυρίζεται,  δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να διεκδικούν τηγη τους. Τα γουρούνια που εξακολουθούν να έχουν τον πρώτο λόγο στην εξουσία τηςφάρμας και του Οργανισμού Ηνωμένων Ζώων συσκέπτονται για να αποφασίσουν αν τοχαρτί αυτό είναι γνήσιο ή πλαστό. Εδώ είναι ένα εξαιρετικό μέρος, αν είχαμεχρόνο και αν είχα να επιλέξω ένα απόσπασμα για να το διαβάσω και να το σχολιάσωθα διάβαζα αυτό το μέρος του βιβλίου. Όταν λοιπόν τα γουρούνια μαζεύονται για νααποφασίσουν σχετικά με το έγγραφο που εμφάνισαν οι αρουραίου, αρχίζουν νασκέπτονται όπως σκέπτεται ένα πολιτικάντης και λένε τώρα τι να κάνουμε; Ανπούμε ότι το έγγραφο είναι πλαστό τότε θα έρθουμε σε αντιπαράθεση και πόλεμο μετους αρουραίους κάτι που δεν μας συμφέρει αφού είναι πολυπληθής και άγρια ζώακαι θα έχουμε τεράστιες απώλειες αν πάμε σε πόλεμο μαζί τους. Αν αποφανθούμεότι το έγγραφο είναι γνήσιο θα αδικήσουμε τις κότες αφού θα πρέπει να παραδώσουμετο κοτέτσι στους αρουραίους. Αλλά επειδή εκπροσωπούμε και τον ΟργανισμόΗνωμένων Ζώων θα πρέπει να δώσουμε και κάποιο δίκαιο στις κότες ώστε να μην αισθάνονταιτελείως ριγμένες. ‘Έτσι αποφασίζουν να παραχωρήσουν στους αρουραίους το βόρειοτμήμα και οι κότες να στριμωχτούν στο νότιο τμήμα. Οι αρουραίοι πανηγυρίζουν μεαυτή την εξέλιξη ενώ οι κότες διαμαρτύρονται.
Αυτή η συζήτησημε τους αρουραίους θυμίζει την ιστορία του Λεόντιου Μαχαιρά με τον ΤζουάνΒισκούντη και τον Πέτρο τον Α που έκανε ποίημα και ο Σεφέρης στο «Ο δαίμων της πορνείας»(αν έχουμε χρόνο στη συνέχεια θα σας εξηγήσω τη σχέση του με τους αρουραίους).
Οι σκύλοιεννοείται ότι υιοθέτησαν την άποψη των γουρουνιών, το ίδιο και τα πρόβατα πουακολουθούν πάντα τις αποφάσεις τις εξουσίας. Οι χήνες και οι πάπιες συμπαρατάσσονταιμε τον αδελφό λαό των κοτόπουλων, αλλά ποιος τις ακούει;
Ο Λειράτος,ο εκπρόσωπος των κοτόπουλων, δηλώνει ότι θα συνεχιστούν οι διπλωματικές,ειρηνικές προσπάθειες μέχρι την επιστροφή κάθε κότας στο κοτέτσι της και κηρύττειανένδοτο αγώνα. Οι αρουραίοι πανηγυρίζουν ενώ οι κότες συσπειρώνονται αρχικάγύρω από τον Λειράτο. Οι άλλοι δύο κόκορες όμως, που αντιπολιτεύονται τονΛειράτο, έχουν διαφορετικές απόψεις. Ο μεν Μαυρέας υποστηρίζει τη δυναμικήαντίδραση στο καθεστώς που θέλουν να επιβάλουν οι αρουραίοι ενώ ο Κοκκινολαίμηςυποστηρίζει την αρμονική συμβίωση, την ειρήνη και την ανάπτυξη φιλικών σχέσεωνμε τους αρουραίους.  
Οι αρουραίοιαναπτύσσονται συνεχώς κάνοντας δυσοίωνο το μέλλον των κοτόπουλων και σιγά σιγάεκτοπίζουν εντελώς τις κότες και καταλαμβάνουν όλο το κοτέτσι. Οι κότες αναζητούννέα στέγη, ενώ οι αρουραίοι που γίνονται σιγά σιγά κυρίαρχοι σε όλη τη φάρμα διακηρύσσουνπως ότι έχει τέσσερα δύο πόδια είναι φίλος και ότι έχει δύο είναι εχθρός, ένα επαναστατικόσύνθημα που αρχικά αφορούσε τους ανθρώπους αλλά τώρα συμπεριλαμβάνει και όλα ταπουλερικά αφού και αυτά έχουν μόνο δύο πόδια. Άρα όλα τα πουλερικά είναι εχθροίσύμφωνα με τους αρουραίους και αφού πρώτα απομονώνονται, εκδιώκονται οριστικά απότη φάρμα.
Στο τέλος οιαρουραίοι επιτίθενται και καταλαμβάνουν και το σπίτι των γουρουνιών αφού ταπιάνουν στον ύπνο. Ο Τζερόνιμο, ο αρχηγός των αρουραίων γίνεται πρόεδρος του ΟργανισμούΗνωμένων Ζώων. Τα γουρούνια εκτοπίζονται και αυτά και στο τέλος επιστρέφουν οιάνθρωποι!
Θυμάστε πως τελείωσε η «Φάρμα των ζώων» του Όργουελ όπου δεν μπορούσες να ξεχωρίσειςτα γουρούνια από τους ανθρώπους. Στο βιβλίο του Καπανδρέου οι άνθρωποιεπιτίθενται ανακαταλαμβάνουν τη φάρμα, συλλαμβάνουν όλα τα ζώα, τα κλείνουν στακλουβιά τους και οι μόνοι που γλυτώνουν, αφού το σκάνε από τους υπονόμους είναιοι αρουραίοι. Η μεγάλη επανάσταση των ζώων ξεχάστηκε για πάντα!
Αντίεπιλόγου θα σας πω και ποιο φαντάζομαι ότι μπορεί να είναι το Γ μέρος αυτής τηςιστορίας και απευθύνομαι προς τον Ανδρέα. Είναι όπως το λέει, ένα κείμενοπολιτικό, πολιτικού προβληματισμού. Κι εγώ προβληματιζόμουνα όταν το διάβαζακαι έκανα τον εξής συνειρμό: «Η φάρμα των ζώων» αλλά και οι «Αρουραίοι», αν τοσκεφτεί κανείς λίγο φιλοσοφικά, εκφράζουν μια αντιουμανιστική στάση. Δηλαδή, οάνθρωπος είναι ο κακός στον Όργουελ αφού ο άνθρωπος  καταπιέζει και σφάζει τα ζώα. Η μεγάληεπανάσταση διώχνει τον άνθρωπο από τη φάρμα στον Όρογουελ. Στο τέλος, όμως, διαφθείρονταιτα ζώα και επιστρέφουν ξανά οι άνθρωποί. Στο βιβλίο του Καπανδρέου πάλι αρχικά εκδιώκονταιοι άνθρωποι, αλλά στο τέλος επιστρέφουν. Που σημαίνει ότι αποτυγχάνει και εδώ ηεπανάσταση.
Αν τοσκεφτεί κανείς, εδώ υπάρχει ένα φιλοσοφικό ζήτημα, ένα κοινωνιολογικό, κοσμολογικόθέμα. Τι σηματοδοτεί αυτός ο αντιουμανισμός; Όλες οι νεωτερικές κοινωνίες, οι νεωτερικέςδημοκρατίες στηρίχτηκαν σε μια ανθρωποκεντρική αντίληψη. Προφανώς ο άνθρωπος στιςανθρωποκεντρικές θεωρίες θεωρείται ανώτερος από τα ζώα. Είναι όμως ανώτερος; Ήδηαπό την εποχή του Όργουελ αρχίζει μια συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα. Εάν οάνθρωπος είναι ανώτερος από τα ζώα ή αν όλο αυτό είναι ένα ιδεολόγημα για να εκμεταλλευόμαστετα ζώα; Ειδικά σήμερα που ζούμε σε μια εποχή όπου απόδομούνται αξίες συνεχώς καιο ανθρωπισμός είναι μια αξία η οποία αμφισβητείται. Υπάρχουν πάρα πολλά κείμεναστον ακαδημαϊκό χώρο κυρίως, τα οποία χαρακτηρίζονται από αυτή την τάση αποδόμησηςόλων των ανθρωποκεντρικών θεωριών. Η πρόσληψη πολλών είναι ότι σε μερικά χρόνια,όλος αυτός ο ανθρωποκεντρισμός πάνω στον οποίο έχουμε κτίσει τις κοινωνίες μας,θα θεωρείται αντιδραστική ιδεολογία. Ένα άλλοθι για να εκμεταλλευόμαστε τα ζώα,ένα ιδεολόγημα ότι δήθεν είμαστε ανώτεροι από τα ζώα. Δεν θα είναι εύκολο ναμιλάς πλέον για ανθρωποκεντρική παιδεία ας πούμε, γιατί αυτό θα είναι μια μύησητων παιδιών σε εαυτή την αντιδραστική ιδεολογία.
Υπάρχει όμωςκαι ένα άλλο ζήτημα που προκύπτει στις μέρες μας και είναι η σχέση του ανθρώπουμε τις μηχανές, με τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη. Το νέο ερώτημα πουπροκύπτει: είναι ο άνθρωπος ανώτερος από τις μηχανές; Τις μελλοντικές κοινωνίεςθα τις εξουσιάζει ο άνθρωπος ή οι μηχανές;
Αυτή είναιλοιπόν η εισήγησή μου για το Γ μέρος της ιστορίας η οποία μπορεί να ξεκινά μεμια επανάσταση των μηχανών εναντίον των ανθρώπων, στη φάρμα που κάποτε ανήκεστα ζώα. Το θέμα αυτό είναι συχνό στη λογοτεχνία του φανταστικού όπως γιαπαράδειγμα στο Blade runner (του Philip Dick) όπου οι μηχανές αποκτούν καισυναισθήματα. Το μόνο άλλοθι του ανθρώπου για να πει ότι είναι ανώτερος από τιςμηχανές είναι ότι οι μηχανές δεν έχουν συναίσθημα. Αν όμως αποκτήσουν κάποτε συναίσθημα,τι γίνεται;

*Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου, Πρόεδρος Δ.Σ. Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου (ΘΟΚ)

[απομαγνητοφώνησηαπό την εισήγηση του Παντελή Βουτουρή στην παρουσίαση του βιβλίου που πραγματοποιήθηκεστις 25/4/2024 στο Πολιτιστικό Κέντρο Στροβόλου]

Ελένη Σιούφτα, Παντελής Βουτουρής, Ανδρέας Καπανδρέου