Ismael Ramos's Blog, page 3

algunhas notas sobre a verdade nun caderno de tapas brandas

Chong WeiXin

Cando Anne Michaels di “á verdade non lle importa o que pensemos dela” está personificando a verdade. Coloca a verdade nun corpo, que pode ser calquera. Que pode ser o corpo da familia ou só unha man. Que lle podemos importar nós á verdade? Ou é que algún día lle importamos pero a ferimos? Como?

Así pois, a verdade é un corpo nos corpos, fóra dos corpos. O membro mutilado?

Di miña nai que eu non son bo pero atraio xente boa. Non me doe porque é verdade.

Penso a verdade tamén como a cunca de auga feita coas mans. Algo que ten forma e marcha. Que depende das palmas, pero tamén sen elas existe.

Quizais o xusto, entón, sexa decir que non hai verdade pero existe.

Tamén poderiamos pensar a verdade como o nome común dos paxaros. Pero non sei se esta verdade sería distinta, ou non, da do nome das cadeiras, ou da do paxaro no poema. Case sempre penso que si. A literatura non é a vida, pero existe.

un produto fallido

Evie Cahir

Durante os meses de inverno de 1990 e 1991, traballei no pouco
tempo libre do que dispuña, é dicir case sempre nas chamadas fins de semana e
pola noite, na historia de Max Ferber, que acabo de contar. Foi unha empresa
que me custou moito esforzo,  na que a
miúdo pasei horas e días enteiros sen adiantar un só paso e, non poucas veces,
mesmo dando marcha atrás, e na que estiven invadido continuamente por un asedio
de escrúpulos, que se facía patente de xeito cada vez máis tenaz e que me
paralizaba cada vez máis. Tales escrúpulos referían tanto ao obxecto do meu
relato, o cal, fose como fose, cría non poder tratar con imparcialidade, así
como ao carácter cuestionable da tarefa de escribir, en xeral. Cubrira centos
de páxinas coa miña letra diminuta e ilexible, con lapis e bolígrafo. A meirande
parte do texto estaba tachada, rexeitáraa ou sobreescribira agregados ata o
ilexible. Mesmo aquilo que finalmente podía salvar para a versión «definitiva»
me pareceu un produto fallido.

W. G. Sebald, Os emigrados, 1993

na boca dos peixes, o cereal

[este texto foi lido por Lucía Novas na presentación do libro Os fillos da fame que tivo lugar o 10 de agosto no Estaleiro de Casqueiro]

David Hockney

Moitas agardabamos por este libro, despois de
ir deglutindo pouco a pouco eses poemas de Ismael que foramos lendo ou
escoitando, nos que brillaban pedras de poeta, ollomoles surrealistas e coitelos
afiados. Quizais non sexa moi literal reproducindo as súas palabras poéticas,
mais isto é parte das sensacións que producían en min eses textos que foramos
coñecendo. E todo adobiado cunha maneira de recitar (aínda que el
humildemente  escuse), que está ateigada
de escamas e de perfís.

Os fillos da fame, galardoado co Johán
Carballeira, supuxo un grande éxito da poesía publicada no 2016: rapidamente se
esgotou a primeira edición e foi moi ben acollido pola crítica. Unha obra moi
sinxela aparentemente, en canto á linguaxe, de fácil lectura, mais en realidade
moi complexa e poliédrica, onde se agochan varios libros, como caixas chinesas.

Achamos,
por unha banda, un texto de temática amorosa, de desexo, de descubrimento do
amor no seu aspecto máis absoluto. A voz poética enceta o libro afirmando que
casou co “fillo máis novo dunha familia feliz fronte ó mar”, e vainos
expresando  a súa intimidade, o seu
mergullamento neste mundo descoñecido dunha familia mariñeira, das súas relacións,
dos seus vimbios psicolóxicos. Neste texto, para min o máis intenso, aparecen
fragmentos líricos marabillosos, nos que se expresan as vivencias do amor e do
desexo.

Mais
atopamos tamén un libro dedicado ó mar, a unha vila mariñeira, coa súa socioloxía
ligada a certas rutinas. Un espazo poético detrás do cal se albisca un lugar
real: Cangas do Morrazo. Aparecen constantemente os areais, ateigados de nenos,
a praia de Rodeira, cos versos de Celso Emilio dedicados a María Soliña; as
conserveiras, os peixes, a praza de abastos…; xorde a cafetería Plantacións no
poema de título homónimo e mergullámonos no seu ambiente; chegamos á vila no
barco dende Vigo e vemos a brancura desta cidade dende lonxe; e, no fermoso
texto que pecha o libro, atinximos Cabo Home, e redescubrimos sensacións: a
inmensidade, o neboeiro, a intimidade do amor.

Por
último, xorde un poemario de temática social, aínda que enfocado dende a
perspectiva das relacións familiares e psicolóxicas: a “fame”, o cereal na boca
dos peixes,a ausencia do pai mariñeiro, o sufrimento do neno, as camisas
brancas, a figura da viúva, as conserveiras, a praza do peixe, a distancia do
amor. Un libro de temática social nun ambiente onírico, irreal.

En
canto ó estilo e á estética, achámonos con varios elementos que se entrelazan:
a poesía do cotián, dos coitelos e os peixes, da casa, dos areais, do cuarto;
poesía narrativa, que nos relata unha historia de amor como se fose un conto,
cun punto naif; o simbolismo, intenso, marabilloso: o peixe, o cereal, e esas
cores (o branco da casca do ovo e das camisas, da dor, o vermello do sangue, o azul…);
un simbolismo enredado con tinturas surrealistas, con ese oso, eses leóns, as
gaiolas, esas relacións e escenas propias dun soño, incluso desacougante, como
un cadro de Magritte; a intertextualidade, que xa se albisca nas citas do
comezo do libro, e que o mesmo autor confesa na última páxina, e sobre a que
farei resaltar varias autoras e un autor coas que dende o meu punto de vista
dialoga máis intensamente: María do Cebreiro, cuxo verso enceta o último e
marabilloso poema (“Negar o azul é máis que nomealo”), Luisa Castro, con ese
ambiente onírico , surreal e marítimo, con peixes e conservas, Xohana Torres,
coas súas estacións ó mar, e o poeta anglosaxón John Ashbery, do que toma esa
claridade e ollada sobre o cotián que agocha tanta plurisignificación; e a
sinxeleza do estilo, a linguaxe depurada, a utilización dun verso que se
converte case en poema en prosa.

E,
para rematar, o meu poema favorito do libro: “Imaxina que houbese un león agora
mesmo na cidade./ Salvaríame a adoración polo teu corpo de morrer/ devorado?”.
Intensos e breves versos de desexo.

21 de marzo. [fragmentos dun diario berlinés]

Ellsworth Kelly

A cidade está sucia pero é útil. Todo é de todos e nada pertence a ninguén.
Todo cambia de mans. O apartamento de Olalla é emprestado. A maioría das súas
cousas pertenceron antes a outra xente. Escribo nunha mesa a carón da ventá.
Podería non moverme de aquí e sería invencible. O problema é o tempo. Quero
pensar sobre o tempo nesta casa. A súa conquista.

Fóra, unha avoa baixa e gorda pasea o can mentres unha nena – a súa neta? –
corre preto do noso balcón. Unha chaqueta vermella. Pensei que iría moito máis
frío. No edificio de enfronte un home en manga curta sacode o nórdico sobre a
rúa dende o primeiro andar.

Olalla merca plantas, coida flores. Non lle fala a seus pais dos
compañeiros de traballo porque mudan. O mesmo as ceas, os restaurantes. Poida
que a cidade. En cambio, falan dos mortos da nosa terra. É un costume. É como
deletrear ou calquera outro movemento mecánico. Unha labor de campo.
Intelixible pero real. A distancia.

as dúas fronteiras: 20 de marzo. [fragmentos dun diario berlinés]

detalles dun cadro de Jean Honoré Fragonard

O avión sairá con catro horas de retraso. Folga de controladores no espazo
aéreo francés. Só podo pensar en que non se cancele o voo e na noite estraña de
Berlín. En escribir algo alí os próximos días. Carezo de toda constancia.

O rapaz que come sentado no chan fronte a min será alemán? Supoño que non.
É curioso como nos evitamos. Se cadra debera propoñerme escribir un ensaio
sobre o “carácter do pobo alemán”. Imponse unha nova concepción do romanticismo
literario. É así.

Agardar: “a”+“gardar”. O que está por gardar. É entón unha das
características da materia que chamamos “tempo” o ser gardada? Agardar ser
gardada?

Dóeme a cabeza e titulei este fragmento “As dúas fronteiras” porque me pareceu
sinxelo e bonito. Como a vista do río dende o coche mentres cruzabamos a ponte.
Non vou converter esta nunha reflexión sobre o río porque nada se pode atopar
no río que non sexa atravesado por auga e vento, composto e complexo.

Así pois, superada a primeira fronteira, estou tirado na porta 18 dun
aeroporto. Pechouse o espazo aéreo francés. Non podemos pasar. Pagamos barato.

Hai máis xente á que lle doe a cabeza. Eles non pensan no río pero debuxan
na súa imaxinación, sobre o aire, as fronteiras que se nos pechan. Catro horas.

Ao rapaz guapo dóelle a cabeza. Debe ser portugués ou ter cartos ou wifi.
Salvo a nación, como ben se me amosa hoxe, todo produce prestixio. Eu escribo.

A nena da familia sentada ao meu carón mírame e imítame. Comeza a escribir
un conto. Ten partes. Distingue os números romanos. É intelixente. Antes fixo,
durante media hora, sopas de letras.

Ela desexa que eu lle fale pero seus pais non. Non me sorrín, tampouco me
odian. Eu respectareinos. Non teño por que, pero á rapaza podería asustala a
miña lingua estraña, como a súa pero de augas abertas. Un reflexo atravesado
pola corrente. Falaríalle do río, das formas da mente, da raia.

A nena remata de escribir. Súa nai garda o caderno, non le.

Hai máis xente á que lle doe a cabeza. Os pasaxeiros chegamos cansos ou
nerviosos. O aeroporto non di nada. A luz máncame o fondo dos ollos. Escribo,
penso, distráiome. Perdo medo. Eu antes era así, como agora mesmo. Ou quizais
non o fun nunca. Quizais nunca deixei de selo.

A nena vai dun lado a outro mirando as pantallas. Custodia a equipaxe.
Distráese.

Non chove e máncame a luz. Mancaríame o mesmo se chovese. Oxalá pronto nos
deixen pasar.

O máis curioso é saber que alá onde vaia, alá onde estea, escribir seguirá
funcionando.

A nena xoga un solitario no móbil. Cartas de póker.

Penso en debuxar ao mozo, sentado no chan, en fronte. Privilexio de wifi ou
nacionalidade. Sei que non sería quen. Sobre todo os ombros. Imposibles os
ombros.

Non temos dereito a información. Isto non o digo enfadado. É así. Nada
grave. Mala letra, tres páxinas.

“Imos plantar unha cerdeira nova / temos que darlle esa alegría ó vento” de Malores Villanueva

[este texto foi lido por Malores Villanueva na presentación do libro Os fillos da fame que tivo lugar o 15 de abril en Librouro]

Winslow Homer

Boa tarde a todos e
a todas e grazas por abeirar a Ismael Ramos neste día de abril chuvioso. Din
que Vigo é unha praza difícil, máis cando nin autor nin presentadora somos da
cidade, pero Ismael ten a capacidade de mobilizar e así hoxe esta librería está
chea de xente para presentarmos a segunda edición de Os fillos da fame, esgotada a primeira en menos dun mes. Poño o
acento neste feito porque é realmente estraño nas nosas letras, vou máis alá, é
estraño en calquera literatura. A poesía sempre é a gran esquecida das vendas e,
polo mesmo, a gran esquecida das editoriais que lle fan un oco no seu catálogo
con non poucas dificultades. Parabéns a Xerais por esta aposta que non é illada.
E chega Ismael e rompe os esquemas e esgota a primeira edición en menos dun
mes, e chega Ismael e remata as existencias de libros o primeiro día en
Santiago, en Noia e nalgunhas librerías de Pontevedra, e chega Ismael e fainos
vibrar coa súa poesía que é unha aposta temática anovadora e interesante. Así o
recibiu o público que se achegou a este poemario sen necesidade da
recomendación escolar que garante as vendas, algo que tanto obsesiona a este
país. E chega Ismael e dinos que hai outros circuítos e di estou e veño a
quedar, e iso sen dúbida reconcíliame con este país. No poema final Ismael di “Case
non hai pobo, pero está aí”, agora creo que estaba agardándote Ismael.

Aceptei presentar Os fillos da fame moito antes de lelo,
coa liberdade que me ofrece a amizade que temos, sabedor Ismael que se non me
gustase diríallo, porque ademais el ten o poder de lerme sen necesidade de
escoitarme. Cheguei a este poemario sen saber nada e confésovos que dende hai
un mes lino compulsivamente e sempre descubro recantos que non visitara. Son
filla dun patrón de pesca, neta dunha das poucas mulleres que foron ó mar,
bisneta dun mariñeiro que morreu preto das Illas Cíes nun barco de carbón que
naufragou nun temporal. Son todo iso que non é Ismael, que é fillo da montaña,
e non obstante nos seus versos parece o contrario, quizais porque todos somos
fillos da fame.

“Casei co fillo
máis novo dunha familia feliz fronte o mar”, Ismael sitúanos máis que no mar na
costa, dende a posición da familia. Esta liña temática espértalle unha gran
curiosidade a Ismael Ramos non só neste poemario, tamén noutros poemas que ten
publicados con anterioridade en Dorna
ou na revista Grial. A familia é un
eixo recorrente, pero aquí hai un desafío maior pois non é a súa familia, a do
rapaz de terra adentro, ou a do de vila con mar que vive de costas a el, como
acontece nalgunhas poboacións galegas. Esa podería ser a visión de Ismael, pero
como se dun antropólogo se tratase analiza esoutra realidade que ata o momento
ninguén achegou á literatura galega. Si hai poesía de mar, Manuel Antonio
sempre na memoria, pero Ismael innova porque a súa non é unha poesía dende o
mar e tampouco é unha poesía da paisaxe, case non hai barcos, nin ventos, nin
hai léxico mariñeiro que abonda nos poemarios que se achegan ó mar. Tampouco
hai un mar concreto, penso no Mar de Lira
de Fernández Naval. En Os fillos do mar
hai xente, hai un colectivo que se ve influído pola presenza inexorable do mar.
Ismael Ramos non recrea estampas paisaxísticas como fai Cabanillas e tampouco
pousa a súa vista en elementos concretos como á dorna ou penso na “Elexía d’a
vella goleta” de Manuel Antonio. Ismael Ramos sitúase na posición da familia,
do que senten, das experiencias do diario, das ausencias, das presenzas, do
colectivo que vive abrazado polo mar e que ten unha posición diferente no mundo.

Neste poemario
mestúranse diferentes sentimentos e todos van acompañados duns acordes que nos
levan dun a outro poema. Hai moita música nas mulleres que enlatan peixe, nos
bares, nos mariñeiros que asubían, hai música nos parágrafos que son estrofa,
nas palabras dispostas con ritmo. Hai música no bar, porque nun poemario
escrito á beira do mar parece que necesita dun bar, haino en De catro
a catro, logo está a famosa tasca
mariñeira de Bernardino Graña. Ismael tamén ten un bar, “Plantacións”, ese bar
existe e alí Ismael escoitou unha historia que nos conta. A min lembroume uns
versos de Méndez Ferrín, outro poeta de terra adentro que sentiu o mar, incluso
creou un heterónimo Heriberto Bens, arousán da Proba do Deán. Ferrín é un dos
autores dos que Ismael confesa influencia neste poemario, lembro estes versos
de Estirpe (1994):

Daquela foi cando o patrón da lancha
xeiteira

ordenoulle aos homes ciar todo de
couso,

pero isto é unha estoria de arroaces
insomnes

que inda non foi contada nas tabernas
de Cangas

Entrementres

tatexan as paipas co ademán políglota
das bandeiras

Ismael Ramos foi a
unha taberna de Cangas a escoitar, a sentir, a tomar notas e contóunolo, como
agardaba Méndez Ferrín Ferrín que alguén fixese. Deses cadernos  saen moitos poemas, do observar, desa mirada
tan especial que profundiza nuns símbolos moi concretos e vai ata o final, ata
aproximarse á verdade, ata tocala ou, cando menos, acariñala.

Impresióname a
figura paterna: “Teu pai era un deus nun tempo de infieis”. O pai está moi
presente neses homes ausentes do mar, neses homes que traen as mans cheas de
peixes mortos e son capaces de acariciar (p.27). Son eses homes que durante un
tempo nin sabes se os queres porque non están presentes e ensináronnos a querer
na proximidade, no tacto, no contacto, pero a xente do mar aprende/aprendemos a
querer na lonxanía e chegamos a amar sen corpo.

O tempo no mar cóntase
en mareas e no día en que se vai ó peirao, quizais de aí a vaguidade da
temporalidade nos poemas. Está a Pascua que sabe a laranxas e os días de
reencontro de camisa branca, da camisa de recibir. Eu teño esa sensación aínda,
miña nai vestíanos especialmente guapas cando viñamos buscar a meu pai, despois
de sete meses, ó Berbés. No peirao todos luciamos ben e esa sensación de ver
entrar o barco volvina experimentar lendo este poema, igual que a sensación dos
reencontros nos aeroportos e das maletas que cheiran a salitre, alguén que
viviu iso non o esquece.

E ás veces non hai
eses reencontros (p.36) e ese tamén é o mar, que provoca dor e que fai viúvas.
Neste poemario non se esquecen a esas mulleres fortes e cheas de medos, un dos
sentimento máis valentes. Os homes de mar descóbrense como heroes ante nós,
contan historias, falan doutros portos que non son os nosos, pero as mulleres constrúen
a épica do cotián. Cando lía estes versos viña a min unha frase que non me
esquece e que dicía miña bisavoa: ás mulleres viúvas ata as pedras dos camiños
se tiran a elas. Ela era viúva, o mar devolvéralle o corpo do meu bisavó
pasados os días, como di Ismael “Dixemos: a morte debe ter un lugar” e esa é
unha cultura importante que se recolle neste poemario cunha delicadeza inusitada,
tanto que doe, a min dóeme.

A perda dun fillo é
unha dor intensa que se pon en escena sen grandes artificios, sen palabras
potentes porque xa é suficientemente forte o sentimento que é quen de conter
toda a imaxe. Paréceme un acerto esa limpeza que hai nos versos de Ismael, é
unha verdade núa, que fire os ollos, que os atravesa sen roupaxes que
interfiran na mirada. Pasamos deses nenos do primeiro poema que xogan na praia
a facer piscinas, con xoguetes de cores vivas, que comen froita que lles dan as
nais na area, a esa mesma area fría da noite na que descansan os corpos que
devolve o mar. Somos quen de ver as miradas das nais ante os xogos infantís na
praia e as miradas de dor ante a súa ausencia. Ismael non precisa ser
explícito, non quere selo porque é capaz de transmitir toda a verdade con moi
poucos elementos.

Camiñamos polo “territorio
da ferida”. “A poesía é unha ferida sen coitelo” e certamente féresnos moitas
veces con frases que se cravan, directas (p.41). Este poema podería ser actual,
os pais que van ós aeroportos a despedir os seus fillos que traballan en
Alemaña, no Reino Unido, esa emigración que se dá agora que non vestimos de
negro, porque nos desprendemos do simbolismo externo, pero tamén é o amor no
baleiro. Os fillos da fame ten máis
dunha lectura, porque Ismael deixa moito espazo ó silencio e iso permítenos ir
cubríndoo coas nosas propias lecturas e sentir ese silencio dende o propio. Considero
que hai moito de social neste poemario, sen ser deliberadamente un poemario
social, pero hai temas e sentimentos que traspasan ese momento que describe que
ademais non é concreto. O silencio é moi difícil de xestionar, pero Ismael
faino con mestría e está nos lugares nos que se agarda, onde unha palabra non
achegaría máis que esa ausencia. “Por ti instrúome no silencio dese nome, no
peso das flores”, Ismael instrúenos, esa é a palabra.

Dende que perdemos
a inocencia vivimos na ditadura do sentido, todo ten que ter sentido, ten que
cadrar, témolo que entender, haille que buscar unha explicación. Ismael
consegue dende a inocencia deses nenos que xogan na area ata as mulleres que os
perden no mar traspasarnos, non precisamos buscar o sentido de cada palabra, de
cada imaxe, porque o sentimos e cando iso acontece é cando de verdade nos
liberamos.

O último poema creo
que abre un horizonte novo, Ismael anúncianos quizais que non volverá sobre
este tema porque o antropólogo conseguiu o seu propósito, mergullarse na tribo
ata entendela no máis profundo e o poeta bebeu dese coñecemento para facer uns
versos que transmitisen o sentir do colectivo. Eu disfrutei moito da súa
lectura, vouno seguir facendo porque sei que estes versos me acompañarán un
tempo. Grazas Ismael pola festa, porque dende que saíu o poemario foi realmente
unha celebración, unha celebración de que hai país para chegar, para emocionar.
Hai un poema que me acompaña dende hai tempo e vouno traer aquí por tratarse de
Avilés de Taramancos, poeta da túa Noia:

Imos plantar unha
cerdeira nova

temos que darlle
esa alegría ó vento

O tempo no espello
(1992)

Iso é o que ti
fixeches con estes versos Ismael e sei que non será unha cerdeira illada. Grazas
novamente por querer compartir este día comigo, quero que saibas que dende este
lado ou dende calquera outro non deixarei de aplaudir a boa poesía, a túa, que
ten pegadas dos grandes autores da poesía galega e universal, de narradores, de
ensaístas, porque Ismael é un lector voraz e un escritor veraz, Ismael bebe dos
grandes para facer os seus versos aínda maiores. Oxalá soubese transmitirvos
todo o que eu sinto cando abro as páxinas de Os fillos da fame, porque se foi así sei que recalarades nas súas
páxinas pronto e sei que non vos vai defraudar a súa poesía, incluso se non
estades afeitas a lela, só sentide, sen a escravitude do sentido sentiredes a
alegría do vento.

Os mariñeiros da
Arousa para desexar boa sorte teñen unha frase que me gusta e coa que eu quero
rematar, Ismael que os ventos che sexan portantes!